Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Jarqaldirg‘ochlar janubga nafaqat erta uchib ketadi, balki kech uchib keladi ham. Jarqaldirg‘ochlar uchib kelishi hamono ishga kirishadi. Uyani tezroq qurib olishlari, tuxum qo‘yib, nafaqat ochish, balki polaponlari o‘zlari bilan janubga uchib keta oladigan qilib o‘stirishlari kerak. Buning uchun esa vaqt davomi…
Chug‘urchuqlar erta bahorda, mart oyining oxirlarida uchib keladi. Ular gala-gala bo‘lib, bir necha kun maydonlarda izg‘ib uchgancha o‘zlariga tanish joyni qidiradi. Keyin jim qolishib, juft-juft bo‘lib, novdalarga qo‘nishadi: uy-joy qilib, polaponlar ochish vaqti keladi. Chug‘urchuqlar ko‘pincha o‘zining o‘tgan yili yashagan davomi…
Ko‘pgina xalqlar ertaklarida «qush suti» degan ibora ishlatiladi. Jannat qushlari o‘z polaponlarini mana shu ajoyib taom bilan ovqatlantiradi. Undan tatib ko‘rgan odam har qanday qurolga va kasalga chapdast bo‘ladi. Ko‘p vaqtlar buni tiriklik suvi yoki uchar gilam kabi xom gap, davomi…
Bo‘ronqush xiylagina g‘alati qush. Uning inglizcha nomi («petrel») bo‘lib, suv ichida yura oladigan avliyo Pyotr nomidan olingan, chunki bu qushlar ham suvda yura oladi! Ularning ham pardali panjasi bor (parda oyoqli eng kichik qush)ligi bizga ma’lum, ularni suv yuzida nima davomi…
Olimlar nayburunlar guruhiga kiruvchi albatroslar, bo‘ronqushlarni tirik planyorlar deb atashadi. Qushlar bu nomni bekorga olishmagan: ularning burun kavagi muguz naylarga ulangan. Ularning guruhiga 120 ga yaqin qushlar kiradi. Ochiq okeanning million yillardan buyon o‘zlashtirilishi bilan nayburunlarda ajoyib fazilatlar, birinchi galda davomi…
Tuyaqushning qaysi tomoniga e’tibor bermang, baribir uning qiziq jihatlarini topaverasiz. Tuyaqush eng katta qush, ammo uchishni bilmaydi. Mayda qanotlaridan tez chopayotgan payti o‘z muvozanatini saqlashda foydalanadi. Bu qushning boshi va bo‘yni patlardan xoli. Tuyaqushning uzun oyoqlari ikkita barmoq bilan tugaydi. davomi…
Saqoqushlar baliqni tumshug‘i bilan tutadi va uni og‘zining pastki qismidagi katta xaltasiga joylaydi. Saqoqushlar mana shu tartibda anchagina baliq tutadi. Xalta to‘lgan payti uning ichidagi suv to‘kilib ketadi va saqoqushlar hamma baliqni bir galdayoq paqqos tushiradi.
Biz «o‘rdak» so‘zi tilga olinganda, xonaki qushlardan tortib to osmondagi yovvoyi qushlargacha hamma-hammasi ko‘z oldimizda gavdalanadi. O‘rdaklar oilasi oqqushlarni, g‘ozlarni, kroxallarni yoki baliqchi o‘rdaklarni va boshqa turdagi o‘rdaklarni o‘z ichiga qamrab oladi. Yovvoyi o‘rdaklarning aksariyati Kanada chegaralaridan tortib, daraxtlar juda davomi…
O‘rdaklar bo‘yni kaltaroq, kichkina g‘ozga o‘xshaydigan oqqushlar, g‘ozlar, gaga (Shimoliy qutb suvlarida yashaydigan himmatbaho parli o‘rdak)lar va kroxallar kabi o‘rdaksimonlar oilasiga mansub. O‘rdaklarning asosan suvda suzadigan va sho‘ng‘iydigan turlari mavjud. Avvalgilari tanasining yarmidan ko‘pini suvga botirib suzadi, ammo sho‘ng‘iy olmaydi. davomi…
Podarjlar na yaxshi yura oladi, na sakray oladi. Kun bo‘yi daraxtdan tushmaydi va novdalarda mudrab o‘tiradi. Qorong‘ilik quyuqlashishi bilan podarjlar ovga chiqadi, havoda aylanib, hasharotlar bilan oziqlanadi. Shu bois bu qushlar tungi qushlar deb ataladi. Bilamizki, qanotlilar, asosan, tongda va davomi…