Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Ost-Indiya va Zond arxipelagida yashaydigan uchar kaltakesaklar g‘oyat go‘zaldir. Uning yaltiroq boshi qo‘ng‘ir tusda, yelkasi och qizil, «qanotlari» qora yo‘l-yo‘lli va xoldor. Kaltakesaklarning hammasi daraxtlarda yashaydi, ehtiyoj sezmasa, o‘z ixtiyori bilan hech qachon yerga tushmaydi. Daraxtlarning qalin barglari orasida, onalari davomi…
Garpiyalar Janubiy Amerika changalzorlarida hayot kechiradi. Ular juda baland uchadi. Ularning ko‘zi juda o‘tkir, shu bois ular o‘ljasini juda uzoqdan ilg‘ay oladi. Ular o‘lja poylab, uzoq vaqt osmonda aylanib uchadi, ko‘rishi hamono pastlaydi va uni tirnoqlari bilan tutib oladi. Garpiyalar davomi…
Ma’lumki, xo‘rozlar jangari tabiati bilan makiyonlardan ajralib turadi. Bu sifat ularning barcha rahiblarini dog‘da qoldirib, makiyonni o‘ziga jalb etishi uchun zarur. Juda ko‘p hayvonlar bahor payti, juftlashish davri kelganda o‘zini ana shunday tutadi. Masalan, bug‘u shoxlari bilan urg‘ochisiga kuchini namoyish davomi…
Tukan ko‘rinishidan eng g‘aroyib qushlardan biri. Haqiqatan ham u tabiatning mo‘jizasi. Birinchidan, tukanning tumshug‘i ulkan, uning o‘lchami boshidan bir necha baravar katta! Ayrim tukanlar tumshug‘ining uzunligi butun tanasining uchdan bir qismini tashkil etadi. Shakli jihatdan u bizga katta chig‘anoq qisgichini davomi…
Qizilishton soatlab daraxtni o‘ysa ham negadir aqldan ozmaydi? Axir zarba berayotganda tumshug‘ining harakat tezligi 2000 kilometr soatni tashkil etadi! Kattaligi jihatdan pishgan olchadek keladigan, jimitday qizilishtonning miyasi to‘xtovsiz urilaverishga qanday bardosh berishi mumkin? Axir har bir zarbasining davomiyligi bor-yo‘g‘i sekundning davomi…
Bu tarix bundan taxminan 400 yillar oldin boshlangan edi: Gollandiya kemalarining biri Hind okeanida joylashgan Mavrikiy oroliga kelib to‘xtaydi. Quruqlikda ham, suvda ham ko‘nikib ketilgan kaptar, baliq kabi hayvonlar bilan bir qatorda dengizchilar kurkaga o‘xshagan katta va semiz qushlarning ulkan davomi…
Bir joyda g‘uj bo‘lib yashaydigan va uyalarini ham bir daraxtga quradigan qushlar mavjud. Ammo ayricha yashashga harakat qiladigan qushlar ham bor. Uya qurilgan joy va uning atrofini qushlar o‘z hududlari deb hisoblaydi va uni astoydil qo‘riqlaydi. Misol uchun, kattaligi jihatdan davomi…
Aksariyat hayvonlar hid, tovush signallari yoki o‘z «kiyimlaridagi» ayricha tafsilotlar orqali taniqlik belgilariga ega. Juftlashish davrida mana shu «shaxsiy guvohnoma» bozorga qo‘yilgan mol singari ko‘z-ko‘z qilinadi. Jonivorlar tanitish belgilari sifatida o‘zlarining o‘ziga xos, jimjimador holatlarini safarbar etadi. Zoryankalar qiziltob ko‘kragini davomi…
Hozir ucholmaydigan qushlar minglab yillar burun o‘z qanotlarining ilk vazifasini bajarish imkoniyatini yo‘qotgan. Buning sababi oddiy: ularga qanot kerak bo‘lmay qolgan, chunki ular joylashgan joyga hech qanday yirtqich hujum qilishga botinolmagan yoki boshqalari ancha yirik bo‘lganidan xavf tug‘ilgan chog‘i qutula davomi…
Qushlarning bir joydan ikkinchi joyga uchib ketishidan, o‘ylaymizki, ko‘pchilik xabardor. Odamlar qushlarning uchib ketishi va qaytishiga qarab, yilning qanday kelishini aytib bera oladilar. Ammo hech kim ularning g‘oyat uzoq masofaga sayr qilishini oxirigacha bilolmaydi. Biz buni faqat haroratning o‘zgarishi bilan davomi…