Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Ayrim qushlar yilni bir joyda o‘tkazmaydi. Fasllar o‘zgarishi yoki ovqatning kamayishi bilan ular boshqa joyga uchib ketadi. Shunisi borki, birinchi holda ular yana qaytib keladi, ikkinchi holda esa yangi joyda o‘rnashib qoladi. Ko‘chish — hayvonlar guruhining ular yashayotgan joydagi sharoit davomi…
Odamlar ot yugurtirish va chopish bo‘yicha musobaqalar uyushtiradi. Bu o‘rinda tezlikni aniqlash oson: chunki start va finish chiziqlari mavjud hamda bir qancha hakamlar qo‘lidagi sekundomeriga qarab turadi. Xo‘sh, qushlar parvozining tezligini qanday aniqlash mumkin? Aksariyat qushlarning parvozi tezligini ifodalaydigan juda davomi…
Buni tushunish uchun, avvalo, qushlarga rangning nega kerakligini bilib olishimiz lozim? Buning sabablari har xil talqin qilindi, fan esa hali uzil-kesil xulosasini chiqargan emas. Ayrim qushlarning pati g‘ayrioddiy, turli tusdaligi, boshqa birlarining bir xil rangdaligi muammoligicha qolmoqda. Ba’zilari ochiq rangli, davomi…
Hayvonlarning teri yoki patlarini yangisi bilan almashtirishini biz tullash deymiz. Yovvoyi hayvonlar, reptiliyalar, qushlar hatto ayrim hasharotlar tullaydi. Qushlar o‘z hayotlari mobaynida turli patlarning butun bir to‘plamini o‘stiradi. Voyaga yetishi bilan patlar yosh ko‘rinishiga xos rangga ega bo‘ladi va quvvatdan davomi…
Evolyutsiya ilmi buni shunday ta’riflaydi: juda ko‘p yillar oldin qushlar reptiliyalar oilasiga mansub bulgan. Ammo o‘z rivojlanish jarayonida ular bu yo‘ldan chetga chiqqanlar, tangachalar patga aylangan. Gap shundaki, pat moddaning bor-yo‘g‘i o‘zga bir shakli bo‘lib, u boshqa hayvonlarda tuyoq, shox davomi…
Qushlarning tovush chiqarish a’zolari biznikidan sal ajralib turadi. Odamning tovushlog‘ich paychalari nafas chiqaradigan bo‘g‘zi ustidagi hiqildoqda joylashgan. Qushlarning oddiy membranalari nafas olish naychasining quyi qismida joylashgan bo‘lib, quyi bo‘g‘iz deb ataladi. Bu membrana pirpirab turadi. Aynan quyi bo‘g‘izning shakli, membranalarni davomi…
«Ming bir kecha» ertaklarini o‘qigan bo‘lsangiz, Rux degan qushni eslay olasiz. U shu qadar katta bo‘lganki, bir panjasiga filni, ikkinchisiga karkidonni ko‘tarib ucha olgan. Uning tuxumi uydek bahaybat bo‘lgan. Yer yuzida yashab o‘tgan qushlar orasida Rux qushining timsoli epiornis degan davomi…
Dunyodagi eng sergak jonivorlar qushlardir! Burgutlar, qirg‘iylar, lochinlar, kalxatlar va boshqa yirtqich qushlar odamdan sakkiz baravar yaxshi ko‘radi. Bundan tashqari ular nafaqat uzoqni, balki mayda narsalarni ham ko‘ra oladi. Qushlarning ko‘z soqqasi boshiga nisbatan katta. U teri doirasi pardasiga yashiringan davomi…
Tirik mavjudotlar o‘zlarining yashashi uchun kerak bo‘lgan sezgilarga ega bo‘lishi va uni rivojlantirishga moyildirlar. Qushlar uchun hid bilish muhimmi? Bizningcha muhim emas, chunki unga hech qaysi bir qush ega emas. Qushlar uchun qanday sezgilar zarur? Ularning miyasining asosiy qismi va davomi…
Qushlar uchuvchi jonivorlar ekan, ularning deyarli barcha a’zolari: ichki va tashqi a’zolari, shuningdek asab va sezgi sistemalari mana shu murakkab faoliyat uchun xizmat qiladi. Masalan, o‘tkir nigoh uchar jonivorlar uchun hayotiy muhimdir. Bu qushlarning eng muhim xususiyatlaridan biri. Qushlarning ko‘zi davomi…