Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Uyqu — barchaga taalluqli hodisa. Jami tirik mavjudot unga ehtiyoj sezadi. Uyquning davomiyligi ko‘plab omillarga bog‘liq bo‘ladi. Rossiya Yevropa qismining markaziy va janubiy mintaqalarida uyquni nihoyatda yaxshi ko‘radigan mo‘jazgina bir hayvon yashaydi. Uning nomini ham uyquchi deb atashadi. Butun kunni davomi…
Ehtimol, sizga tsirkda oddiy arifmetik masalalarni yecha oladigan, o‘rgatilgan tyulenlar, ayiqlar, itlarni ko‘rish nasib etgandir. Shunday paytda bu hayvonlar sanashni bilar ekanda, degan tasavvur paydo bo‘ladi, to‘g‘ri emasmi? Ammo aslida hech ham bunday emas. Bu holatda tyulen yoki it o‘z davomi…
Hammasi «o‘qitish» deganda nimani tushunishimizga bog‘liq. Albatta, hayvonlarga qo‘shish amallarini yoki rasm solishni o‘rgatib bo‘lmaydi. Ammo ularni tug‘ilganidanoq xos bo‘lgan instinktlarga nisbatan boshqacharoq tutishga o‘rgatish mumkin bo‘ladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, barcha guruhlardagi hayvonlarni o‘rgatish mumkin, deya olmaymiz. Chunki ular davomi…
Aksari hayvonlar o‘zaro muloqotda bo‘lishi mumkin, ammo ularning hech qaysi biri odam singari gaplasha olmaydi. Ya’ni birorta hayvon so‘zdan foydalanmaydi. Qushlar sayraydi, boshqa qushlarga tushunarli bo‘lgan tovushlarni chiqaradi. Hayvonlar muloqotda hid, harakat, tovushlardan foydalanadi, ular shodlik, g‘azab, qo‘rquvni ifodalashi mumkin. davomi…
Barcha hayvonlar, hatto deyarli doimo instinkt asosida harakat qiladigan hayvonlar ham butun hayoti davomida ayrim «yumush»larni bajarishga o‘rganishiga to‘g‘ri keladi. Bunday o‘rganish jarayoni doimo ham bir xilda kechavermaydi. Ko‘p hollarda biz hayvon biror narsani «o‘rganyapti» deb o‘ylaganimizda aslida u o‘zidagi davomi…
Tunda yo‘l yurishga to‘g‘ri kelganlar qorong‘ilikda hayvonlarning yonib turgan ko‘zlarini ko‘rgan bo‘lishlari mumkin. Bu ko‘zlar o‘z-o‘zidan yonib turadi deb taxmin qilish tabiiy. Aslida esa bu yonish qandaydir bir manba, masalan, avtomobil farasidan chiqayotgan yorug‘likning ko‘zda aks etishidir. Yorug‘likning aks etishi davomi…
Odamlarning ham, hayvonlarning ham tuzli ovqatga, oziqqa o‘chligi jonli tabiatning eng ajib sir-sinoatlaridandir. Biz inson ming yillar mobaynida tuzni qadrlab kelganini va undan taom tayyorlashda foydalanganligini bilamiz. Qadimiy Meksikada tuz shunchalar zarur mahsulot hisoblanganki, har yili go‘zal qizlardan biri tuz davomi…
Hayvonlar hidlar tilini bilgan holda tug‘iladimi yoki uni vaqti kelib o‘rganadimi? Bu masalada biologlar o‘rtasida yakdil fikr yo‘q. Tajriba ko‘rsatishicha, masalan, oddiy sichqonda feromon xotira g‘oyat darajada kuchli, u oilaning o‘nlab a’zolari to‘g‘risidagi axborotni yodida qattiq tutadi. Shu o‘rinda qiziqarli davomi…
Burun eng avvalo hidni sezish uchun kerak. Hidlar olami hayvonlar uchun alohida ahamiyatga molik. Ularga shamollar va oqimlar yaxshi yoki yomon xabarlarni olib keladi, boshqa hayvonlarning muattar hidlari o‘rnashgan toshlar va butalar «Xush kelibsiz!» yoki «Chegara buzilmasin!» deya xabar berib davomi…
Olimlar dunyo oddiygina hidlar bilan emas, balki hid-signallar bilan to‘laligini aniqlaganlar. Har soniyada havoda son-sanoqsiz da’vatlar, va’dalar, e’tirozlar, ogohlantirishlar har tomonga tarqaladi. Aytish lozimki, axborot almashishning kimyoviy yo‘li — qadimiylardan biri, balki hatto eng qadimiysidir. Hozirgi kunda tirik organizmlar o‘ziga davomi…