Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Baliqlar organizmida hayvonlarga xos barcha jarayonlar kechadi va u buning uchun zarur bo‘lgan barcha a’zolarga ega. Odamlar tez-tez baliqlarning yuragi bormi, ular eshitadimi, hidni biladimi kabi savollarni berishadi. Baliqlarning oshqozoni, ichaklari, asab sistemasi mavjud, og‘riq va rohatni seza oladi. Ularning davomi…
Aksariyat baliqlar uvuldiriq sochadi va ular organizmdan tashqarida otalanadi. Uvuldiriq sochadigan baliqlar tuxum qo‘yuvchilar deb ataladi. Biroq ayrim baliqlar tirik baliqcha tug‘adi. Bu sirasi bolalaydigan baliqlar deyiladi. Nayzabaliq bolalaydigan baliqlar guruhiga mansub. Ularning urug‘i organizm ichida otalanadi va o‘sha yerda davomi…
Siz baliq oviga chiqqan paytingizda baliqlar hamma narsani yeyishiga ishonch hosil qilgan bo‘lsangiz kerak. Ammo ular qarmoqqa qo‘yilgan hamma narsani ham yeyavermaydi. Shaharlik bolalar baliqni ko‘pincha qarmoq uchiga qistirilgan non ushoqlari yordamida tutishadi. Qishloq bolalari chuvalchanglardan foydalanishadi. Shohbaliq tutuvchilar chivinni davomi…
Ha, yo‘taladi. Baliqlarning yo‘talishi nafas olish tsiklining mo‘tadil holati ekan. Ular ikki xil yo‘taladi. Suvni orqaga oqizib chiqadigan old tomoni “og‘iz majmui” deyiladi. U baliqning pastki jag‘i harakatidan paydo bo‘ladi. Oyqulog‘i pardalari ochilganda oyqulog‘i bo‘shlig‘idan nafas olayotgandagidek asta-sekin emas, balki davomi…
Baliqlar narsalarni hidlab ko‘radi, desak ko‘pchiligingiz hayron qolishingiz mumkin. Boshqa organizmlar singari baliqlar ham burni bilan hidlaydi. Baliqlarning ikki juft burun kavagi bor. Har bir kavak ikkitadan teshikka ega. Biri oldinda, ikkinchisi uning ortida. Boshidagi burun kavaklari baliq turiga qarab davomi…
Bizga go‘zal va chiroyli ko‘rinadigan suv osti dunyosida yorug‘ nur yo‘q, hatto eng toza suvda ham ko‘rinish darajasi unchalik ravshan emas. Shu boisdan baliqlarga uzoq masofalar uchun «ko‘zni ravshanlikka moslash» zarurati yo‘q, baribir hamma narsani yaqindan ko‘rishga to‘g‘ri keladi. Bundan davomi…
Uzoq muddat baliq chuqurlikdan suv sathiga suzib chiqish uchun o‘zining suzgich pufaklarini shishiradi, ana shunda uning tana hajmi kattaradi, siqib chiqariladigan suv o‘z vaznidan ortib ketadi, suzish qonuniyatiga binoan baliq yuqoriga ko‘tariladi, deb hisoblab kelindi. Yuqoriga ko‘tarilishi yoki pastga tushishini davomi…
Odam paydo bo‘lishidan yuz minglab yil ilgari baliqlar okeanlarda suzib yurgan. O‘sha paytlarda u eng mukammal mavjudot bo‘lgan. Shundan beri ular turli yo‘sinlarda rivojlandilar, mavjud baliqlarning ayrim turlarigina ibtidoiy okean baliqlariga sal-pal o‘xshab ketadi. Tabiiyki, baliqlar uzunchoq va oxiriga tomon davomi…
Bizga o‘xshamaydigan mavjudotlarning biznikiga o‘xshash a’zolari borligi va ularning ham bizniki kabi vazifalarni bajarishini ba’zan tasavvur eta olmaymiz. Ko‘plar baliqlar suvda yashasa, sovuq qonli bo‘lsa, demak ularning turli ichki yoki qandaydir sezgi a’zolari bo‘lmasligi kerak, deb faraz qilishadi. Aslida baliqlarning davomi…
Birinchi bor baliqlar okeanlarda suza boshlaganda odamdan nom-nishon ham yo‘q edi. O‘sha paytlar fil yoki boshqa yaxshi rivojlangan tirik mavjudotlar nari tursin, dinozavrlar ham paydo bo‘lmagan edi. Yerdagi eng birinchi umurtqali hayvon baliqdir. Boshqa mavjudotlar kabi baliqlar ham qadim zamonlardan davomi…