Мўъжиза китоб: Болалар учун универсал энциклопедия. Уч жилдлик (Тузувчи Н. Николаева. 1998 й.)
«Мўъжиза китоб» ўта ноёб нашр ҳисобланиб, у болалар учун чиқарилган аввалги энциклопедиялардан кескин фарқ қилади. Китобдаги барча материаллар содда ва оммабоп тилда ифодаланган бўлиб, мавзу жиҳатидан турли бўлимларга ажратилган. Шуниси эътиборлики, китобдаги маълумотлар муайян тизим асосида боланинг дунёни идрок қилиш қобилиятига, ёш хусусиятларига мувофиқ тарзда тартибланган. Ундан мактабгача ёшдаги болалардан тортиб ўрта мактаб ўқувчиларигача бемалол фойдаланишлари мумкин.
Мазкур уч жилдлик қомус болаларнинг мактаб дастурларини ўзлаштиришлари ҳамда ўз билимларини ҳар томонлама оширишлари учун энг самарали омил бўлиши шубҳасиз.
Балиқлар организмида ҳайвонларга хос барча жараёнлар кечади ва у бунинг учун зарур бўлган барча аъзоларга эга. Одамлар тез-тез балиқларнинг юраги борми, улар эшитадими, ҳидни биладими каби саволларни беришади. Балиқларнинг ошқозони, ичаклари, асаб системаси мавжуд, оғриқ ва роҳатни сеза олади. Уларнинг давоми…
Аксарият балиқлар увулдириқ сочади ва улар организмдан ташқарида оталанади. Увулдириқ сочадиган балиқлар тухум қўювчилар деб аталади. Бироқ айрим балиқлар тирик балиқча туғади. Бу сираси болалайдиган балиқлар дейилади. Найзабалиқ болалайдиган балиқлар гуруҳига мансуб. Уларнинг уруғи организм ичида оталанади ва ўша ерда давоми…
Сиз балиқ овига чиққан пайтингизда балиқлар ҳамма нарсани ейишига ишонч ҳосил қилган бўлсангиз керак. Аммо улар қармоққа қўйилган ҳамма нарсани ҳам еявермайди. Шаҳарлик болалар балиқни кўпинча қармоқ учига қистирилган нон ушоқлари ёрдамида тутишади. Қишлоқ болалари чувалчанглардан фойдаланишади. Шоҳбалиқ тутувчилар чивинни давоми…
Ҳа, йўталади. Балиқларнинг йўталиши нафас олиш циклининг мўътадил ҳолати экан. Улар икки хил йўталади. Сувни орқага оқизиб чиқадиган олд томони “оғиз мажмуи” дейилади. У балиқнинг пастки жағи ҳаракатидан пайдо бўлади. Ойқулоғи пардалари очилганда ойқулоғи бўшлиғидан нафас олаётгандагидек аста-секин эмас, балки давоми…
Балиқлар нарсаларни ҳидлаб кўради, десак кўпчилигингиз ҳайрон қолишингиз мумкин. Бошқа организмлар сингари балиқлар ҳам бурни билан ҳидлайди. Балиқларнинг икки жуфт бурун каваги бор. Ҳар бир кавак иккитадан тешикка эга. Бири олдинда, иккинчиси унинг ортида. Бошидаги бурун каваклари балиқ турига қараб давоми…
Бизга гўзал ва чиройли кўринадиган сув ости дунёсида ёруғ нур йўқ, ҳатто энг тоза сувда ҳам кўриниш даражаси унчалик равшан эмас. Шу боисдан балиқларга узоқ масофалар учун «кўзни равшанликка мослаш» зарурати йўқ, барибир ҳамма нарсани яқиндан кўришга тўғри келади. Бундан давоми…
Узоқ муддат балиқ чуқурликдан сув сатҳига сузиб чиқиш учун ўзининг сузгич пуфакларини шиширади, ана шунда унинг тана ҳажми каттаради, сиқиб чиқариладиган сув ўз вазнидан ортиб кетади, сузиш қонуниятига биноан балиқ юқорига кўтарилади, деб ҳисоблаб келинди. Юқорига кўтарилиши ёки пастга тушишини давоми…
Одам пайдо бўлишидан юз минглаб йил илгари балиқлар океанларда сузиб юрган. Ўша пайтларда у энг мукаммал мавжудот бўлган. Шундан бери улар турли йўсинларда ривожландилар, мавжуд балиқларнинг айрим турларигина ибтидоий океан балиқларига сал-пал ўхшаб кетади. Табиийки, балиқлар узунчоқ ва охирига томон давоми…
Бизга ўхшамайдиган мавжудотларнинг бизникига ўхшаш аъзолари борлиги ва уларнинг ҳам бизники каби вазифаларни бажаришини баъзан тасаввур эта олмаймиз. Кўплар балиқлар сувда яшаса, совуқ қонли бўлса, демак уларнинг турли ички ёки қандайдир сезги аъзолари бўлмаслиги керак, деб фараз қилишади. Аслида балиқларнинг давоми…
Биринчи бор балиқлар океанларда суза бошлаганда одамдан ном-нишон ҳам йўқ эди. Ўша пайтлар фил ёки бошқа яхши ривожланган тирик мавжудотлар нари турсин, динозаврлар ҳам пайдо бўлмаган эди. Ердаги энг биринчи умуртқали ҳайвон балиқдир. Бошқа мавжудотлар каби балиқлар ҳам қадим замонлардан давоми…