Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Stolga muzday suv to‘la grafin qo‘yilsa, nima bo‘lishini bilasizmi? To‘g‘ri, uning tashqi tomoni terlab qoladi. Ter qayerdan paydo bo‘ldi, dersiz. Albatta, havodan paydo bo‘ldi. Negaki, havoda hamisha suv bug‘lari holidagi namlik bor. Grafin nega terlaganiga kelsak, bug‘lar uning sovuq yuzasiga davomi…
«Musson» arabcha «mavsum» so‘zidan olingan bo‘lib, «yomg‘irlar mavsumi» degan ma’noni anglatadi. U shamol yilning iliq paytlari dengizdan quruqlikka, sovuq paytlari esa quruqlikdan dengizga qarab esadigan iqlim zonalariga nisbatan ishlatiladi. Bunday mintaqalarda issiq mavsumlarda tinimsiz yomg‘ir yog‘adi, sovuq paytlar qurg‘oqchilik hukm davomi…
Buni hammadan ham ko‘ra novorossiysklar yaxshiroq bilsa kerak. Bu yerda har yili, taxminan, 40 kun shimoli-sharkdan kuchli sovuq shamol — bora turadi. Bu nom yunoncha «borey» so‘zining o‘zgargan shaklidir va u ko‘hna yunon rivoyatlaridagi shimoldan esadigan sovuq shamolni anglatadigan iloha davomi…
Girdob va tornado bir-biriga juda o‘xshash. Girdobni «dengizdagi tornado» deb ham atash mumkin. Avval tornadoning o‘zi nima ekanini bilib olaylik. Tornado — haqiqiy aylana ko‘rinishidagi shtormdir. U momaqaldiroq gumburlayotgan hududda qora suyri (voronkasimon) bulut ko‘rinishida paydo bo‘ladi. Suyri bulut paydo davomi…
Deyarli har bir kishi kuchli shamolli va momaqaldiroqli bo‘ronning guvohi bo‘lgan. Ammo bir vaqtning o‘zida bir necha ming kvadrat kilometrli hududni qamrab oladigan bo‘ronlar ham bo‘ladi. Shunday bo‘ronlardan biri tsiklondir. Siklon paytida shamol hamma tomondan past bosimli joy bo‘lgan bo‘ronning davomi…
Shtorm yoki uragan tabiatning shu darajada asov va betizgin hodisasiki, uning ma’lum bir yo‘nalish bo‘ylab harakatlanishiga ishonish qiyin. Shunga qaramasdan, mavsum boshlanishi bilanoq, uraganlarning har biri o‘ziga yarasha nom oladi va ularning harakat yo‘nalishini ham oldindan aytib berish mumkin. Dunyoning davomi…
Siklon yomg‘ir bilan birga esadigan va vayronagarchiliklar keltiruvchi kuchli shamoldir. U yo‘lida uchragan uylarning tomini ag‘darib tashlaydi, daraxtlarni tag-tomiri bilan yulib otadi, ekinlarga zarar keltiradi. Siklonning markazida past bosimli joy bo‘lgani uchun ham havoning ulkan massasi uning atrofida tezlik bilan davomi…
Bugungi kunda «reaktiv» so‘zi tez-tez qulog‘imizga chalinib turadi. «Reaktiv oqim» tushunchasi reaktiv samolyotlar bilan bog‘liq emasmikin, deb o‘ylab qolasan kishi. Aslida bunday emas. Reaktiv oqimlar Yer atrofidagi shamollar tizimining bir bo‘lagidir. Keling, gapni «shamol» tushunchasi nimani anglatishidan boshlay qolaylik. Shamol davomi…
Shamol esayotganda sizga uning tezligi juda yuqoriday tuyulishi mumkin. Keyinchalik ob-havo ma’lumotini eshitganingizda, «shamol tezligi sekundiga 10—15 metrni tashkil etgani»ni bilib olasiz. Shamol tezligi bizni chalg‘itishi hech gap emas. Ammo ayrim kishilar uchun shamol tezligini aniq bilib olish muhim ahamiyatga davomi…
Shamolning «sabo», «epkin», «el», «shabada», «samum», «to‘fon», «izg‘irin» singari o‘nlab nomlari bor. Lekin bu uning hamma turlari nomi mavjud degani emas. Biz: «Shabada esyapti» yoki «Shamol turyapti» deyishimiz mumkin. Lekin ko‘pgina shamollarning o‘ziga xos nomi bor. Ular bunday o‘ziga xos davomi…