Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Okean suvi sho‘r ekanini hamma yaxshi biladi. Ammo nega materik ichkarisidagi ko‘llardagi, masalan, Katta Sho‘rko‘l suvi tarkibida tuz bor? Bu savolga javob berish uchun, avvalo, ko‘llar qanday vujudga kelganini va keyinchalik nima bo‘lganini bilib olish kerak bo‘ladi. Ko‘l past yerlarda davomi…
Baykal deyarli Osiyoning markazida, Moskva va Voronej, London va Edinburg kengliklari o‘rtalig‘ida joylashgan. Agar Yer yuzida ilk yaratilgan kuyi saqlanib qolgan joylar bo‘lsa, bu, avvalo, Baykal ko‘lidir. Baykal Yer sharidagi ko‘llar ichida marvarid donasiday ajralib turadi. U geologik jihatdan ko‘hnaligi, davomi…
Beshta Buyuk ko‘l birgalikda dunyodagi eng katta chuchuk suv omborini tashkil qiladi. Ulardan biri dunyodagi eng katta chuchuk suvli ko‘ldir. Undan faqat sho‘r suvli Kaspiy dengizi katta. Buyuk ko‘llar basseyni muz davrida muzliklardan hosil bo‘lgan. Muzliklar shimoldan bostirib kelgan, ularning davomi…
Daryoning ko‘l yoki dengizga quyilish joyi etak deb ataladi. Keng bir shoxobchali etak esa estuariy deb ataladi. Etak turli qum va loyqa cho‘kindilari bilan to‘silib qoladi va daryo oqimini turli shoxobchalarga bo‘lib tashlaydi. Bunday etak delta deb ataladi. Agar daryo davomi…
Niagara sharsharasi Nyu-York shtatidagi Buffalo shahridan 25 km uzoqlikda oqib o‘tadigan Niagara daryosida joylashgan. Niagara daryosi Eri ko‘liga quyiladi va to‘rtta Buyuk Ko‘lni Ontario ko‘li bilan bog‘laydi. Daryo yo‘lining 58-kilometri o‘rtalarida tez oqim birdan uziladi va baland qoyadan sharshara bo‘lib davomi…
Suv oqimi dengiz yoki okeanga oqib tushishi davomida o‘ziga yo‘l ochib boradi. Tog‘ daryosi tik yonbag‘irlarni kesib o‘tayotib, chuqur dara hosil qiladi. Vodiydan oqib o‘tayotganda, daryoning o‘zani ilon izi singari egri-bugri bo‘lib qoladi. Daryoning burilgan joyi meandr deb ataladi. Har davomi…
Er yuzida son-sanoqsiz daryolar bor. Kichik irmoqlar va ariqlar o‘zaro qo‘shilib, katta daryolarni hosil qiladi. Ular o‘z navbatida dengizlar va okeanlarga quyiladi. Ayrimlari, masalan, Amudaryo, Sirdaryo va Volga daryolari ichki dengizlar yoki ko‘llarga quyiladi. Boshqa birlari esa qurg‘oqchil mintaqalardan oqib davomi…
Sizga ma’lumki, Yer yuzasining 72 foizi suv bilan qoplangan. Bundan tashqari, irmoqchalar, daryolar, ko‘llar va kanal — yoblar ham bor. Suv hamisha yuqoridan pastga, masalan, tog‘lardan tekisliklarga qarab oqadi. Tog‘larda jala quyganda, suv yerga oqib tushadi yoki daraxtlarning yaproqlaridan pastga davomi…
Er osti suvlari artezian qudug‘idan xuddi geyzerdan otilgani singari otilib chiqadi. Uning nomi Frantsiya shimolidagi Artua degan joy oti bilan bog‘liq. U yerda bundan 800 yil burun xuddi shunday ilk quduq qazilgan edi. Artezian quduqlari mavjud bo‘lishi uchun ma’lum sharoit davomi…
Shaharliklar suv olib kelish uchun quduq yoki buloqqa bormaydi. Chunki suv uylarga quvurlar orqali keladi. Ammo qishloq joylarda, katta aholi punktlaridan uzoq yerlarda vaziyat butunlay boshqacha bo‘lishi ham mumkin. Buloq — yer yuzasidagi tabiiy teshik. Yomg‘ir yog‘ayotgan payt suvning bir davomi…