Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Suvo‘tlar dunyosi bepoyon va xilma-xildir. Tabiat ularga kelganda, o‘z marhamatini ayamagan. Suvo‘tlar o‘simliklar saltanatida o‘ziga xos o‘rin egallaydi. «Suvo‘t» tushunchasining o‘ziyoq u suvda yashashini bildiradi. Ammo suvo‘tlar daraxtlar po‘stlog‘ida, nam toshlarda va turli tuproq yuzalarida ham yashashi mumkin. Suvo‘tlar boshqa davomi…
Diatom suvo‘tlar mayda bir hujayrali o‘simliklardir. Ularni Yer sharining barcha suvliklarida ko‘plab uchratish mumkin. Eng katta diatom suvo‘tlarni ko‘z zo‘rg‘a ilg‘aydi, eng kichiklarining uzunligi esa 0,025 millimetrga yetadi. Ular juda kichik bo‘lsa-da, o‘zlariga granitday mustahkam tosh boshpana qurib oladi. Diatom davomi…
Agar uyingizda akvarium — oynajom bo‘lsa, undagi suv yuzasida qayerdandir ko‘kimtir to‘shqinlar paydo bo‘lib qolganini ko‘rgansiz, albatta. Bular — suvo‘tlar. Ko‘l yoki hovuzlarda cho‘milganingizda, oyog‘ingizga ilashib qoladigan baqato‘nlar ham suvo‘tlardir. Suvo‘tlarning minglab turlari bor. Ular botqoqliklarda, hovuzlarda, daryolarda va hatto davomi…
Ular o‘rtasida hech qanday farq yo‘q. Fan tilida «qurbaqasalla» degan zamburug‘ turi yo‘q. Odamlar zaharli zamburug‘larni qurbaqasallalar deb ataydi. Botaniklar uchun bu atama hech bir ilmiy qimmatga ega emas. Ular uchun yeyishli yoki biz qurbaqasalla deb ataydigan zaharli zamburug‘lar o‘rtasida davomi…
Zamburug‘lar bir-biriga mutlaqo zid ikki foydali va yemiruvchi vazifani ado etadi va insonga juda katta naf keltiradi. Zamburug‘lar chiqindilarni chiritadi va ularning haddan ziyod to‘planib qolishiga monelik qiladi. Ular tuproqqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan mineral tuzlarni ham qaytaradi. Ayrim zamburug‘lar davomi…
Gullaydigan o‘simlik urug‘idan ko‘payadi. Guli bo‘lmagan o‘simliklar sporadan ko‘payadi. Sporalar bir hujayrali organizmlardir. Ularni oddiy ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydi, faqat mikroskop yordamida ko‘rish mumkin. Sporalar atrofimizdagi havoda ham mavjud. Agar ovqatning usti yopilmay qolsa, uni mog‘or bosib ketadi va biz davomi…
Ba’zida tabiat insonga doimo qarshilik ko‘rsatayotganday, uning yashashini qiyinlashtirib qo‘yayotganday tuyuladi. Hasharotlar va o‘simliklar inson bilan kurashda g‘olib chiqayotganday taassurot paydo bo‘ladi. Biz qo‘lni qovushtirib o‘tiribmiz-u, boshimizga o‘zimiz va mulkimizga ziyon yetkazuvchi turli balolar yog‘iladi, deb faraz qilaylik. Hujum qilish davomi…
Agar ozgina qand eritmasi bir necha kun ochiq havoga qo‘yib qo‘yilsa, uning yuzasida yengil ko‘pik paydo bo‘ladi va undan alkogol hidi kela boshlaydi. Bunday reaktsiyaga havodan suyuqlikka mayda o‘simlik hujayralari tushishi sabab bo‘ladi. Ular achitqi deb ataladi. Achitqi qulay joyga davomi…
Bakteriyalar shu qadar kichik tirik organizmlarki, ularni ko‘rish uchun mikroskop yordamida bir necha yuz barobar kattalashtirish lozim bo‘ladi. Shuning uchun ham ular «mikroorganizmlar» deb ataladi. Mikroskop kashf etilmasdan burun inson bakteriyalarning faoliyati natijalariga duch kelib turgan. Masalan, sharob va sut davomi…
Shokolad daraxti (kakao) mevasida kakao olinadigan don bo‘ladi. Kakao shakar bilan aralashtirilsa, shokolad hosil bo‘ladi. Shokolad daraxti Afrikaga Amerikaning tropik o‘rmonlaridan keltirilganiga qaramasdan, tezda moslashib ketdi. Uning mevasi dukkakli kakao deb ataladi, ko‘rinishi juda kichik regbi to‘piga o‘xshaydi. Qizig‘i shundaki, davomi…