Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
O‘simliklar hayotiga jiddiy xavf tug‘diradigan hol degidratatsiya — suvsirashdir. Shuning uchun ham o‘simliklarning po‘stloqdan boshqa barcha qismlari suv sarfini kamaytiradigan yog‘och qatlami bilan qoplangan bo‘ladi. Tana, shoxchalar va shoxlarni suvsirashdan po‘stloq himoya qiladi. Yaproqlarning tashqi yuzasi ko‘pincha mum qatlami, o‘ziga davomi…
Bahor oylarida daraxtlar yaproq yozadi va gullaydi. Ammo yaproqlar yozilishidan oldin o‘tgan yil kuzida tugilgan kurtak holida bo‘ladi. Aksariyat o‘simliklar kuzda yaproqlarini to‘kadi. Ko‘klam chog‘i esa yangi yam-yashil yaproqlar bilan qoplanadi va gullaydi. Bu azal-azaldan odamlarning e’tiborini tortib kelgan. Ammo davomi…
Daraxt tanasi yoki ildizining qobig‘i po‘stloq deb ataladi. Ammo uni po‘stloq deb atash noto‘g‘ri, chunki u tana yoki ildizning tashqi tomonidir. Ayrim hollarda uning qalinligini aniqlash ham qiyin. Negaki, palma kabi daraxtlarning po‘stlog‘i va yog‘ochi o‘rtasida aniq chegaraning o‘zi yo‘q. davomi…
Odam va hayvonlar tanasida qon aylanishiga uni haydaydigan kuchli nasos — yurak sababchi bo‘ladi. Shunday qilib, organizmning har bir hujayrasi o‘z hayot faoliyati uchun zarur bo‘lgan moddalarni oladi. Daraxtning har bir qismi ichdan ozuqa moddalari eritmasi — o‘simlik sharbati bilan davomi…
Daraxt uchta asosiy qismdan tarkib topadi. Ildizlari uni yerda tutib turadi, suv va mineral tuzlarni tuproqdan so‘rib olishiga yordam beradi. Tanasi va shoxlari yaproqlarga sharbat eltadi va ularni Quyoshga ko‘taradi. Yaproqlar butun o‘simlik uchun ozuqa moddalari ishlab chiqaradigan «fabrika»dir. Daraxt davomi…
O‘simliklarga ildiz, asosan, ikki narsa uchun kerak. Birinchidan, ular tuproqdagi tayanch vazifasini o‘taydi, ikkinchidan, tuproqdan suv va mineral tuzlarni yutadi. Aksariyat daraxtlarning ildizi tuproqda o‘sadi. Ular o‘simlikka o‘sishida yordam beradi. Ildizlar cho‘zilib, tarmoqlanib, tuproqqa kirib boraveradi va undan mineral moddalarni davomi…
Ko‘pincha daraxtlar, o‘t-o‘lanlar va boshqa o‘simliklar tong chog‘lari shudring bilan qoplangan bo‘ladi. Ularga shudring ham tushishi mumkin, ammo o‘simliklarning o‘zi ham suv ajratib chiqaradi yoki nafas oladi. Shunday qilib, o‘t ustidagi tomchilar yo shudring, yo suvning o‘simlik tanasidan bug‘lanishi (transpiratsiya)dir. davomi…
Suv qanday qilib ildiz orqali o‘simlik tanasiga yetib keladi? Qanday qilib hazm bo‘lgan ovqat ichakdan qon tomirlariga kelib tushadi? Vaholanki, na o‘simliklar ildizida va na hayvonlar ichagida birorta ham teshik yo‘q. Bunday jarayon «osmos» deb ataladi. Bir idishda ikki xil davomi…
Bitta gulga suv quyish uchun ba’zan birgina gulchelak ham kifoya qiladi. Ammo katta maydonlarni sug‘orish mushkul yumush. Buning uchun dastlab ariq va egatlar qaziladi. Tuproqni bunday namlash usuli sug‘orish (irrigatsiya) deb ataladi. Suv cho‘llarni bo‘stonga aylantirish qudratiga ega. Buni vohalarda davomi…
Chor atrofda hayot uchun o‘ta zarur, ammo foydalanish uchun «tutib olish» kerak bo‘lgan narsa nima ekanini bilasizmi? Bu — azot. Biz nafas olayotgan havoning 4/5 qismi azot gazidan tarkib topgan. Biz uni qanday yutgan bo‘lsak, shunday chiqaramiz. Undan kislorodni «suyultirish» davomi…