Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Bugungi kunda ham hayvonlarning ayrim turlari yo‘qolib bormoqda yoki yo‘qolish chegarasiga kelib qolgan. Hozirgi paytda muayyan hayvonning yo‘qolishi sababini aytib berish oson, ammo hayvonlarni muhofaza qilish va ularning Yerda hayoti davom etishi uchun shart-sharoit hozirlab berish ancha qiyin. Ammo gap davomi…
Shimol tomondan ulkan muz tog‘lari surilib, Yer yuzining keng mintaqalarini bosib olgan davrni — Muz davri deyishadi. O‘sha paytlarda Shimoliy Amerika, Yevropa va G‘arbiy Sibirning kattagina qismi qalin muz qatlami tagida qolgan. Bu qachon ro‘y bergan? Juda uzoq cho‘zilgan bu davomi…
Qo‘rqinchli ajdarholar sayyoramizning turli burchaklarida istiqomat qiladigan ko‘p xalqlarning ertak va afsonalarida uchraydi. Ular ulkan, ilonsimon, odamlarga sirtdan dahshat solib turuvchi maxluh tarzida tasvirlanadi. Ajdarholar kom va burun teshiklaridan tutun aralash olov purkab, qattiq na’ra tortganida hatto yer ham titrab davomi…
Brontozavrlar reptiliya asri deb atalmish davrda yashagan dinozavr-reptiliyalar oilasining vakillaridir. Bu asr bundan ikki yuz o‘ttiz million yil burun trias deb nomlangan geologik davrda boshlangan. Bu — dinozavrlar asri yuz oltmish million yil davom etganini anglatadi. Dinozavrlar yerda yurgan reptiliyalarning davomi…
Olimlarning taxmin qilishicha, dinozavrlar 180 million yil burun paydo bo‘lgan va 60 million yillar oldin qirilib bitgan. Dinozavrlar reptiliyalardan tarqagan. Aytgancha, reptiliyalar hayvonlarning alohida sinfi bo‘lib, ular issiqqon emasligi, yerda ham yashay olishi, o‘ziga xos yuragi borligi va aksariyatining tangachalar davomi…
Ilk reptiliyalar Yer ustida 300 000 000 yil burun sayru sayohat qilib yurgan. O‘sha zamonlarda quruqlikda yashovchi hayvonlar orasida eng kattasi amfibiya bo‘lgan. Ammo ular tuxumini suvga qo‘ygan. Ilk reptiliyalar amfibiyalarga o‘xshab ketsa-da, tuxumini quruqlikka qo‘ygan. Ularning nasllari o‘pka va davomi…
Besh yuz million yil burun baliqlardan asar ham yo‘q edi. Toshko‘mir qatlamlari isbot etishicha, ilk bor baliqlar bundan taxminan 460 000 000 yil burun boshlangan ordovik davrida paydo bo‘lgan. Ammo baliqlar ilk bor chuchuk suvdami yoki sho‘r suvda paydo bo‘lgan davomi…
Million yillar oldin Yerda ulkan kaltakesaklar-dinozavrlar yashashgan. «Dinozavr» so‘zi yunoncha bo‘lib, kuchli, dahshatli, og‘ir vaznli kaltakesak ma’nosini beradi. Biroq ko‘pgina olimlar bu istiloh unchalik to‘g‘ri emas, degan fikr bildirishadi, chunki bahaybat kaltakesaklardan tashqari ot, quyon hatto qo‘shoyoqday keladigan o‘lchamdagi dinozavr davomi…
Evolyutsiya nazariyasi bilan hamma ham murosa qilavermaydi, ammo uning tarafdorlarining aytishicha, Yerda hayvonot olami (jumladan baliqlar, qushlar va hasharotlar) bundan 500 million yil burun, ya’ni yerning yuza qismi qurib, okeanlar tarkib topgandan keyin paydo bo‘lgan. Aksar olimlar hayot okeanda dunyoga davomi…
Qazilma o‘simliklar va hayvonlarni o‘rganish tariximizni, million yillar oldin qanday hayvonlar yashaganini bilishimizga yordam beradi. Bu bilan «paleontologiya» fani shug‘ullanadi. Ayrim odamlar qazilma organizmlar juda qadim zamonda yashagan hayvonlarning qoldig‘i, deb o‘ylashadi. Aslini olganda, qazilma organizmlarning uch turi mavjud. Birinchi davomi…