Mo‘jiza kitob: Bolalar uchun universal entsiklopediya. Uch jildlik (Tuzuvchi N. Nikolayeva. 1998 y.)
«Mo‘jiza kitob» o‘ta noyob nashr hisoblanib, u bolalar uchun chiqarilgan avvalgi entsiklopediyalardan keskin farq qiladi. Kitobdagi barcha materiallar sodda va ommabop tilda ifodalangan bo‘lib, mavzu jihatidan turli bo‘limlarga ajratilgan. Shunisi e’tiborliki, kitobdagi ma’lumotlar muayyan tizim asosida bolaning dunyoni idrok qilish qobiliyatiga, yosh xususiyatlariga muvofiq tarzda tartiblangan. Undan maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib o‘rta maktab o‘quvchilarigacha bemalol foydalanishlari mumkin.
Mazkur uch jildlik qomus bolalarning maktab dasturlarini o‘zlashtirishlari hamda o‘z bilimlarini har tomonlama oshirishlari uchun eng samarali omil bo‘lishi shubhasiz.
Avvalo shuni bilingki, o‘rgimchak — hasharot emas. Ular alohida sinf bo‘lib, o‘rgimchaksimonlar deb ataladi. O‘rgimchakning oyog‘i oltita emas, sakkiztadir, ularning tuzilishi ham mutlaqo boshqacha. O‘rgimchak, go‘yo ikki qismga bo‘lingan. Bu avvalo, boshko‘krakni tashkil etgan bosh va ko‘krak qafasi hamda undan davomi…
Nayzabaliq issiq va mo‘tadil sovuq suvli dengizlarda yashaydi. Unga sinchiklab qarasangiz, nomi qayerdan olinganiga hayron qolmaysiz. Old jag‘i nayzadek uchli bo‘lgan bu baliq ham o‘zining vahimali qurolidan unumli foydalanadi. U ko‘p bor qayiqlarning tagini teshishga muvaffaq bo‘lgan. Nayzabaliq eng yirik davomi…
Akulalarning 150 ga yaqin turi mavjud, ularning ayrimlari anchagina yirtqich bo‘lgani bilan ko‘pchiligi beg‘araz ekani hayron qolarli. Akulalar baliqlardan tubdan ajralib turadi. Masalan, baliqlarning oyqulog‘i ustida harakatlanuvchi qoplamasi bor, akulalarning terisida tirqishlar mavjud. Ularning yelka o‘rkachi suyakdan emas, balki tog‘aylardan davomi…
Baliqlar qushlar kabi uchsa, ular o‘z suzgichlarini qanot kabi qoqishi kerak. Biroq bironta ham baliq bu tariqa ucha olmaydi. Xo‘sh, unda uchar baliqlar qanday uchadi? Ularning qanoti kattakon old suzgichlaridir. Baliq uchayotgan payti o‘z suzgichlarini rostlab oladi va uni o‘z davomi…
Ko‘zingizni ochib uxlay olasizmi? Yo‘q, uxlashingiz uchun kipriklaringizni yumishingiz kerak. Shu sababli baliqlar biz kabi uxlay olmaydi. Ularning kiprigi yo‘q. Ammo qorong‘i tushishi bilan ular dam oladilar. Ayrimlari hatto yonbosh bo‘lib yotadilar. Baliq ko‘zi bilan odamning ko‘zi o‘rtasida ba’zi o‘xshashliklar davomi…
Baliq oviga chiqqaningizda, baliqlarni qo‘rqitmaslik uchun anhor yoqalab oyoq uchida yurishingizga to‘g‘ri kelganmi? Agar baliq sizning ovozingizni eshitib qolsa, tezda boshqa xavfsizroq joyga suzib ketadi, chunki baliqlarning ham eshitadigan qulog‘i bor. Lekin baliqlarning qulog‘i biz ko‘nikkandek, tashqarida emas, ichkaridadir. Odamlar davomi…
Keling, bir hisoblab kuraylik. Oddiy katta asalari bir soatda 6,5 kilometr tezlikda uchadi va bir kunda o‘rtacha 700 ta gulga qo‘nadi. Ancha yillar oldin bir asalarining bir kilogramm asal yig‘ishi uchun qancha nektar to‘plashi hisoblab chiqilgan. Buning uchun u 19 davomi…
Hasharotlar orasida chivin odamning ta’bini ko‘p xira qiladi. Ular ilgari qishloq joylarda va bog‘ hovlilarda odamlarning joniga tekkan bo‘lsa, endilikda hatto shahar markazlarida ham orom bermaydi. Eng muhimi, chivinlar chaqqani yetmaganday turli xavfli kasalliklarni ham tashiydi. Shifokorlar va biologlarning ta’kidlashicha, davomi…
Ma’lumki, kapalaklarning hayoti bir necha davrga bo‘linadi. Avval tuxum, keyin qurt, un dan keyin g‘umbak (qish bo‘yi uxlaydi) va oxiri g‘umbakdan kapalak paydo bo‘ladi. Kapalaklar faqat bir davrda juda ko‘p ovqat yeydi. Bu — qurtlik paytiga to‘g‘ri keladi. Kapalaklarning ayrim davomi…
Ming yil burun xitoyliklar kapalak qurtlarining bir turi to‘qigan pilla gazmolidan bejirim ipak kiyim tikish sirini bilib olishgan. Bu sir juda maxfiy tutilgan, Xitoydan tut ipak qurti yoki uning urug‘ini olib chiqishga jur’at etganlar o‘lim jazosiga tortilgan. Hozirgi paytda, albatta, davomi…