Мўъжиза китоб: Болалар учун универсал энциклопедия. Уч жилдлик (Тузувчи Н. Николаева. 1998 й.)
«Мўъжиза китоб» ўта ноёб нашр ҳисобланиб, у болалар учун чиқарилган аввалги энциклопедиялардан кескин фарқ қилади. Китобдаги барча материаллар содда ва оммабоп тилда ифодаланган бўлиб, мавзу жиҳатидан турли бўлимларга ажратилган. Шуниси эътиборлики, китобдаги маълумотлар муайян тизим асосида боланинг дунёни идрок қилиш қобилиятига, ёш хусусиятларига мувофиқ тарзда тартибланган. Ундан мактабгача ёшдаги болалардан тортиб ўрта мактаб ўқувчиларигача бемалол фойдаланишлари мумкин.
Мазкур уч жилдлик қомус болаларнинг мактаб дастурларини ўзлаштиришлари ҳамда ўз билимларини ҳар томонлама оширишлари учун энг самарали омил бўлиши шубҳасиз.
Боғ ва томорқаларимизда, ўрмонларда тез-тез учрайдиган ҳашаротлар ана шундай номланади. Бу қўнғизчаларнинг 30 мингга яқин тури мавжуд: аммо филча қўнғизларни бошқа ҳашаротлар билан адаштириб бўлмайди, чунки уларнинг ажралиб турадиган бир хусусияти — узун хартумлари бор. Хартумларининг узунлиги туфайли улар филча давоми…
Куз ёки баҳор кунлари ўрмон четида ер кавлашингизга тўғри келса, унчалик чуқур бўлмаган жойда сизнинг ялтироқ қора қанот, анчагина йирик ҳашаротларга кўзингиз тушиши муқаррар. Бу энг хавфли зараркунандалардан бири тиллақўнғиздир. Улар қишни ерда ўтказади, баҳорда (кўпинча май ойида, шу боис давоми…
Ер юзида яшайдиган беҳисоб ҳашаротлар орасида инсонга зарар келтирадиганлари ҳам бор. Мисол тариқасида очкўз ўсимлик шираси, чигирткаларни олайлик, уларнинг босқини оқибатини урушга менгзаш мумкин. Ташвиш келтирувчи ана шундай ҳашаротлар сирасига картошказорлар кушандаси — колорадо қўнғизи ҳам киради. Уни узунасига ўтган давоми…
Қадим замон одамлари орасида авлиё копра деган қўнғиз катта эътиборга сазовор бўлган. У тинчлик, қуёш ва жасур аскар рамзи бўлган, ибодатхоналарга бу жониворнинг улкан тасвири туширилган. Безгакка чалинган одамларнинг баданига қўнғизлар қўйишиб, даволашган. Копраларнинг урчиши жуда ғалати. Макиёни яхши сақланган давоми…
Табиатда фойдали ва инсон учун зарур бўлган ҳашаротларнинг кўп тури бор. Аммо улар орасида чақадиган ва ниш санчадиган, касалликлар тарқатадигани ҳам мавжуд. Кўп ҳашаротлар чаққани билан унчалик зарар етказмайди. Айрим одамларнинг асалари ва ари чақишига аллергияси бор. Ҳашаротлар чаққанда, улар давоми…
Авваламбор чақиш билан тишлаш сўзини фарқлаб олиш керак. Ҳашаротлар, одатда, одам, ўсимлик ва ҳайвонларни овқат топиш мақсадида чақади. Инсон чақиш билан укол орасидаги фарқни сезмайди. Аксарият ҳашаротлар ўткир учли жағларга эга, улар ёрдамида чақиш ўрнига терини тешаётгандек бўлади. Шундан сўнг давоми…
Жимитдай ҳашаротларнинг юраги ва ўпкаси, асаби ва мияси борлигига ишониш қийин. Аслида ҳаммаси шундай. Бошидаги катта асаб маркази ҳашаротларнинг миясидир. У сезги қабул қилади ва мушакларини ҳаракатга келтириш учун сигнал беради. Бу кўз очиб юмгунча рўй беради, чунки ҳашаротларнинг барча давоми…
Биз ўзимиздан кичкина бўлган тирик мавжудотга қарасак, баъзи бирларимиз ўзимизда бўлган аъзолар ва организм функциялари уларда йўқ, деган хаёлга боради. Ҳашаротдек майда вужуднинг қандай қилиб юраги бўлиши мумкин? Жимитдай танада қонни бир зайл айлантириб турадиган қон юриш системаси қандай қилиб давоми…
Тирик организм борки, ўлиб қолмаслиги учун нафас олади. Нафас олиш жараёни — бу кислород олиш учун ҳаво ютиш ва қолдиқ ҳавони чиқариб юборишдир. Биз нафас чиқараётган ҳавода кислород йўқ, унда карбонат ангидрид гази ва сув буғи бор. Биз ютадиган кислород давоми…
Одамларнинг онгида «ҳашарот» сўзи қандай таассурот қолдирган? Одатда, чивин, пашша, куя, қўнғиз каби зарарли ҳашаротлар кўз олдимизда гавдаланади. Ёки у чумоли, асалари, ари, шунингдек, гўзал капалакни хаёлимизда жонлантиради. Мабодо сиз улардан ҳашаротларнинг бошқа турларини айт, десангиз яна битта ё иккитасининг давоми…