Мўъжиза китоб: Болалар учун универсал энциклопедия. Уч жилдлик (Тузувчи Н. Николаева. 1998 й.)
«Мўъжиза китоб» ўта ноёб нашр ҳисобланиб, у болалар учун чиқарилган аввалги энциклопедиялардан кескин фарқ қилади. Китобдаги барча материаллар содда ва оммабоп тилда ифодаланган бўлиб, мавзу жиҳатидан турли бўлимларга ажратилган. Шуниси эътиборлики, китобдаги маълумотлар муайян тизим асосида боланинг дунёни идрок қилиш қобилиятига, ёш хусусиятларига мувофиқ тарзда тартибланган. Ундан мактабгача ёшдаги болалардан тортиб ўрта мактаб ўқувчиларигача бемалол фойдаланишлари мумкин.
Мазкур уч жилдлик қомус болаларнинг мактаб дастурларини ўзлаштиришлари ҳамда ўз билимларини ҳар томонлама оширишлари учун энг самарали омил бўлиши шубҳасиз.
Ўсимликлар ҳаётига жиддий хавф туғдирадиган ҳол дегидратация — сувсирашдир. Шунинг учун ҳам ўсимликларнинг пўстлоқдан бошқа барча қисмлари сув сарфини камайтирадиган ёғоч қатлами билан қопланган бўлади. Тана, шохчалар ва шохларни сувсирашдан пўстлоқ ҳимоя қилади. Япроқларнинг ташқи юзаси кўпинча мум қатлами, ўзига давоми…
Баҳор ойларида дарахтлар япроқ ёзади ва гуллайди. Аммо япроқлар ёзилишидан олдин ўтган йил кузида тугилган куртак ҳолида бўлади. Аксарият ўсимликлар кузда япроқларини тўкади. Кўклам чоғи эса янги ям-яшил япроқлар билан қопланади ва гуллайди. Бу азал-азалдан одамларнинг эътиборини тортиб келган. Аммо давоми…
Дарахт танаси ёки илдизининг қобиғи пўстлоқ деб аталади. Аммо уни пўстлоқ деб аташ нотўғри, чунки у тана ёки илдизнинг ташқи томонидир. Айрим ҳолларда унинг қалинлигини аниқлаш ҳам қийин. Негаки, пальма каби дарахтларнинг пўстлоғи ва ёғочи ўртасида аниқ чегаранинг ўзи йўқ. давоми…
Одам ва ҳайвонлар танасида қон айланишига уни ҳайдайдиган кучли насос — юрак сабабчи бўлади. Шундай қилиб, организмнинг ҳар бир ҳужайраси ўз ҳаёт фаолияти учун зарур бўлган моддаларни олади. Дарахтнинг ҳар бир қисми ичдан озуқа моддалари эритмаси — ўсимлик шарбати билан давоми…
Дарахт учта асосий қисмдан таркиб топади. Илдизлари уни ерда тутиб туради, сув ва минерал тузларни тупроқдан сўриб олишига ёрдам беради. Танаси ва шохлари япроқларга шарбат элтади ва уларни Қуёшга кўтаради. Япроқлар бутун ўсимлик учун озуқа моддалари ишлаб чиқарадиган «фабрика»дир. Дарахт давоми…
Ўсимликларга илдиз, асосан, икки нарса учун керак. Биринчидан, улар тупроқдаги таянч вазифасини ўтайди, иккинчидан, тупроқдан сув ва минерал тузларни ютади. Аксарият дарахтларнинг илдизи тупроқда ўсади. Улар ўсимликка ўсишида ёрдам беради. Илдизлар чўзилиб, тармоқланиб, тупроққа кириб бораверади ва ундан минерал моддаларни давоми…
Кўпинча дарахтлар, ўт-ўланлар ва бошқа ўсимликлар тонг чоғлари шудринг билан қопланган бўлади. Уларга шудринг ҳам тушиши мумкин, аммо ўсимликларнинг ўзи ҳам сув ажратиб чиқаради ёки нафас олади. Шундай қилиб, ўт устидаги томчилар ё шудринг, ё сувнинг ўсимлик танасидан буғланиши (транспирация)дир. давоми…
Сув қандай қилиб илдиз орқали ўсимлик танасига етиб келади? Қандай қилиб ҳазм бўлган овқат ичакдан қон томирларига келиб тушади? Ваҳоланки, на ўсимликлар илдизида ва на ҳайвонлар ичагида бирорта ҳам тешик йўқ. Бундай жараён «осмос» деб аталади. Бир идишда икки хил давоми…
Битта гулга сув қуйиш учун баъзан биргина гулчелак ҳам кифоя қилади. Аммо катта майдонларни суғориш мушкул юмуш. Бунинг учун дастлаб ариқ ва эгатлар қазилади. Тупроқни бундай намлаш усули суғориш (ирригация) деб аталади. Сув чўлларни бўстонга айлантириш қудратига эга. Буни воҳаларда давоми…
Чор атрофда ҳаёт учун ўта зарур, аммо фойдаланиш учун «тутиб олиш» керак бўлган нарса нима эканини биласизми? Бу — азот. Биз нафас олаётган ҳавонинг 4/5 қисми азот газидан таркиб топган. Биз уни қандай ютган бўлсак, шундай чиқарамиз. Ундан кислородни «суюлтириш» давоми…