Мўъжиза китоб: Болалар учун универсал энциклопедия. Уч жилдлик (Тузувчи Н. Николаева. 1998 й.)
«Мўъжиза китоб» ўта ноёб нашр ҳисобланиб, у болалар учун чиқарилган аввалги энциклопедиялардан кескин фарқ қилади. Китобдаги барча материаллар содда ва оммабоп тилда ифодаланган бўлиб, мавзу жиҳатидан турли бўлимларга ажратилган. Шуниси эътиборлики, китобдаги маълумотлар муайян тизим асосида боланинг дунёни идрок қилиш қобилиятига, ёш хусусиятларига мувофиқ тарзда тартибланган. Ундан мактабгача ёшдаги болалардан тортиб ўрта мактаб ўқувчиларигача бемалол фойдаланишлари мумкин.
Мазкур уч жилдлик қомус болаларнинг мактаб дастурларини ўзлаштиришлари ҳамда ўз билимларини ҳар томонлама оширишлари учун энг самарали омил бўлиши шубҳасиз.
Ост-Индия ва Зонд архипелагида яшайдиган учар калтакесаклар ғоят гўзалдир. Унинг ялтироқ боши қўнғир тусда, елкаси оч қизил, «қанотлари» қора йўл-йўлли ва холдор. Калтакесакларнинг ҳаммаси дарахтларда яшайди, эҳтиёж сезмаса, ўз ихтиёри билан ҳеч қачон ерга тушмайди. Дарахтларнинг қалин барглари орасида, оналари давоми…
Гарпиялар Жанубий Америка чангалзорларида ҳаёт кечиради. Улар жуда баланд учади. Уларнинг кўзи жуда ўткир, шу боис улар ўлжасини жуда узоқдан илғай олади. Улар ўлжа пойлаб, узоқ вақт осмонда айланиб учади, кўриши ҳамоно пастлайди ва уни тирноқлари билан тутиб олади. Гарпиялар давоми…
Маълумки, хўрозлар жангари табиати билан макиёнлардан ажралиб туради. Бу сифат уларнинг барча раҳибларини доғда қолдириб, макиённи ўзига жалб этиши учун зарур. Жуда кўп ҳайвонлар баҳор пайти, жуфтлашиш даври келганда ўзини ана шундай тутади. Масалан, буғу шохлари билан урғочисига кучини намойиш давоми…
Тукан кўринишидан энг ғаройиб қушлардан бири. Ҳақиқатан ҳам у табиатнинг мўъжизаси. Биринчидан, туканнинг тумшуғи улкан, унинг ўлчами бошидан бир неча баравар катта! Айрим туканлар тумшуғининг узунлиги бутун танасининг учдан бир қисмини ташкил этади. Шакли жиҳатдан у бизга катта чиғаноқ қисгичини давоми…
Қизилиштон соатлаб дарахтни ўйса ҳам негадир ақлдан озмайди? Ахир зарба бераётганда тумшуғининг ҳаракат тезлиги 2000 километр соатни ташкил этади! Катталиги жиҳатдан пишган олчадек келадиган, жимитдай қизилиштоннинг мияси тўхтовсиз урилаверишга қандай бардош бериши мумкин? Ахир ҳар бир зарбасининг давомийлиги бор-йўғи секунднинг давоми…
Бу тарих бундан тахминан 400 йиллар олдин бошланган эди: Голландия кемаларининг бири Ҳинд океанида жойлашган Маврикий оролига келиб тўхтайди. Қуруқликда ҳам, сувда ҳам кўникиб кетилган каптар, балиқ каби ҳайвонлар билан бир қаторда денгизчилар куркага ўхшаган катта ва семиз қушларнинг улкан давоми…
Бир жойда ғуж бўлиб яшайдиган ва уяларини ҳам бир дарахтга қурадиган қушлар мавжуд. Аммо айрича яшашга ҳаракат қиладиган қушлар ҳам бор. Уя қурилган жой ва унинг атрофини қушлар ўз ҳудудлари деб ҳисоблайди ва уни астойдил қўриқлайди. Мисол учун, катталиги жиҳатдан давоми…
Аксарият ҳайвонлар ҳид, товуш сигналлари ёки ўз «кийимларидаги» айрича тафсилотлар орқали таниқлик белгиларига эга. Жуфтлашиш даврида мана шу «шахсий гувоҳнома» бозорга қўйилган мол сингари кўз-кўз қилинади. Жониворлар танитиш белгилари сифатида ўзларининг ўзига хос, жимжимадор ҳолатларини сафарбар этади. Зорянкалар қизилтоб кўкрагини давоми…
Ҳозир учолмайдиган қушлар минглаб йиллар бурун ўз қанотларининг илк вазифасини бажариш имкониятини йўқотган. Бунинг сабаби оддий: уларга қанот керак бўлмай қолган, чунки улар жойлашган жойга ҳеч қандай йиртқич ҳужум қилишга ботинолмаган ёки бошқалари анча йирик бўлганидан хавф туғилган чоғи қутула давоми…
Қушларнинг бир жойдан иккинчи жойга учиб кетишидан, ўйлаймизки, кўпчилик хабардор. Одамлар қушларнинг учиб кетиши ва қайтишига қараб, йилнинг қандай келишини айтиб бера оладилар. Аммо ҳеч ким уларнинг ғоят узоқ масофага сайр қилишини охиригача билолмайди. Биз буни фақат ҳароратнинг ўзгариши билан давоми…