Мен Гўнанда* туғилдим. Йигирма йилдан бери кўрмаган бу қасабам хаёлимда саробдай туюларди. Туғилган жойимнинг хаёли анча аввал кўрган тушимдай туюларди. Ўша пайтлар юзбоши* бўлган дадам билан бирга ҳар доим ёнидан ўтган бозор олдидаги масжидни, унинг қаршисидаги кичкина, ҳароб шодирвонни,* ичида давоми…
Ёнғин ярим соатдан бери давом этарди. Маҳалла аҳолиси ёнғиннинг иккита уйдан нарига ўтмай сўнишига ишонишарди. Чунки ўртада бир улуғ зотнинг мақбараси бор эди. Бу ернинг ёниши асло мумкин эмасди! Шиддатли жануб шамоли эсар, олов ва учқунларини сочган тахта парчалари мақбаранинг давоми…
Рашот Нури Гунтекинга Шаҳар ташқариси… Истамбулнинг ташқарисида ўтган ҳаёт, қанчалар ҳуш! Буни фақат бошидан ўтган киши билади. Бир тарафда номдор кишилар, зиёлилар! Нариги тарафда эса давлат хизматчилари, зобитлар, муаллимлар…Сўнгра қасабанинг ер-мулк эгаси, шу ерлик инсонлар… Ҳар табақанинг, ҳар тоифанинг айри-айри давоми…
“…Турклар оз сўзлаб, кўп иш қиладилар.”Мақтул Ибраҳим Паша*. Босния беги билан Семендире* бегининг аскарлари мана неча ҳафтадир “Яйча”ни* ўраб олган, қўмондонларининг келишини кутардилар. Тинмас ёмғирларнинг, бўронларнинг ура-ура йўсинлатган кулранг девори буюк қалъа қувватига ишонарди. На эшигида, на устида биров кўринарди. давоми…
Караманнинг* қўйини,Сўнгра чиқар ўйиниТурк мақоли Кичик пойтахтнинг қоришиқ кўчалари бугун гавжум эди. Худди баҳордаги ҳайит байрамидаги каби… Ёши улуғ хотинлар, кенг оқ енгли, кумуш жиякли бозор кийимларини кийишган, оқ потур* шимли бақувват эркакларнинг тўла кўзаларда тақдим этган шаробларини ичиб жўшар давоми…
Ҳатижа Ҳоним жуда вақтли тул қолган бой бир хонимафанди эди. Ўн уч ёшдалигида олтмиш олти ёшли қарияга теккани учун “ерга тегиш” деган нарсадан нафратланган эди. Ўн йилга яқиндирки, эркак деса унинг хаёлига роматизм, балғам, пахта, банка, ёд йиғимларидан иборат кир, давоми…
Мен ғурбат, алам ичида яшаган одамман. Бу қийинчиликлар ўзимни таниган пайтимдаёқ бошланган. Ўшанда тўрт ёшга ҳам тўлмагандим. Қилган ёмонлигим туфайли виждоним азобда ― ёна бошлаган сўнгсиз жаҳаннам оташи ичида ҳамон қовуриламан. Мени ташвишга солган бу ҳодисани ҳамон унутмадим. У хотирамда давоми…
Катта гумбазли девонхона биноси ҳар кунгидан сокин, ҳар кунгидан салқин эди. Деразалардан кирган баҳорнинг мовий нурлари кошинларнинг яшилликка бурканган теранлигига сингиб, кўзни оларди. Чарчоқдан ҳолсизланиб, ипак тўшакларга тиз чўккан вазирлар остларига солинган гиламнинг рангин нақшу нигорларига қарашар, узун оппоқ соқолини давоми…
Ўрта денгизнинг қаҳрамонликлар макони бўлмиш сўнгсиз уфқларига қараган кичик тепалик мўъжазгина чаманзор эди. Ингичка узун новдали бодом дарахтларининг олачалпоқ сояси соҳилга энган сўқмоққа тушар, кўкламнинг майин шабадаларидан сархуш чағалайлар савдойи чуқур-чуқурлари билан самода шовқин соларди. Бодомзорнинг ёни кенг узумзор эди. давоми…
Фақатгина тор эшигидан зўр-базўр ёруғлик кирадиган устахонада кечаю кундуз учқунлар сачратиб ишлайдиган Хўжа Али инидан чиқмайдиган хонанишин арслонни эслатади. У узун бўйли, кенг елкали, паҳлавон келбатли одам. Ўн йилларки, устанинг мана шу нимқоронғи дўконида ясалган қиличу тиғлар Онадўли ва Румели давоми…