Тошкентдан автобусда бораётган йўловчи «Темур дарвозаси»дан ўтганидан сўнг об-ҳавонинг кескин ўзгарганини дарров сезади. Чунки сиз шу пайтда меридиан чизиқлари кесишган Ғаллаорол ноҳиясига кириб келасиз. Нуротанинг туя ўркачли тизма тоғлари ҳамда Ғўбдин тоғлари билан ўралган Ғаллаорол ўзининг табиати, ери, иқлими, жўғрофий давоми…
Бир кун тушликка тандир сомса егимиз келди. Уч ҳамкасб троллейбусга ўтириб, Тошкентдаги «Анҳор» кафесига бордик. Кўчадаги сомсалар, одатда, ҳар хил бўлади: бири сергўштроқ, иккинчисида пиёзи кўпроғу, гўшти камроқ. Лекин биз бу гал еган сомса антиқа экан: унда умуман гўшт йўқ, давоми…
«Ҳурматли таҳририят! Яқинда газетадаги бир мақолани ўқиб, республикамизда ҳозир 30 дан ортиқ болалар уйи борлигини билдим. Мен урушдан анча кейин туғилганман. Ёшим ўттизда. Лекин 1941—45 йиллардаги уруш даврида душман вақтинча босиб олган шаҳар ва қишлоқлардан ота-онасиз қолган ўн минглаб болалар давоми…
Мен Аҳад Андижон билан Ўзбекистонга илк дафъа келганида кўришгандим. Аммо дилдан суҳбат қуриш «Ишбилармонларнинг Тошкент учрашуви» иш бошлаган кунларга тўғри келди. У эндигина қирқ ёшга кирганлигига қарамай, бутун туркий оламда машҳур: Туркиядаги «Туркистон» жамияти президенти, «Туркистон» журнали — дарғисининг бош давоми…
Бугун онда-сонда бўлса ҳам «биз ҳуқуқий давлат тузмоқчимиз», «жумҳуриятимизнинг тўла мустақиллиги учун курашамиз», «ягона Туркистон халқ жумҳурияти ташкил этиш масаласини кўтариб чиқиш даври етди» каби иборалар тез-тез қулоққа чалинмоқда, даврий матбуот саҳифаларида кўзга ташланмоқда. Бу табиий ҳол. Муҳит, маънавий, ижтимоий давоми…
Жумҳуриятимизда, шубҳасиз инқилобий ўзгаришлар кечмоқда. Бу жараённинг қизиқлиги шундаки, биз — оддий деҳқондан ҳукумат бошлиғигача — энди ўрганаяпмиз. Ўзингиз ўйланг, гунг одамга бирдан: «Сенинг тилинг бор, гапир!» дейишса, қай аҳволга тушади?! Бугун, менимча, энг муҳими хотиржам фикрламоқ, оқил ҳаракат қилмоқдир. давоми…
«Сўзим охирида одил судлардан сўрайман: гарчи мен турли бўҳтон, шахсият ва сохталар билан ҳам англашилмовчиликлар орқасида иккинчи оқланмайдургон бўлиб, қораландим. Лоақал уларнинг, қораловчи қоракўзларнинг кўнгли учун бўлса ҳам менга энг олий бўлғон жазони беракўрингиз. Кўнглида шамси ғубороти, тескаричилик мақсади бўлмоғон давоми…
Табиат ва жамиятнинг мутлақ қонуни бор: ҳамма нарса ҳаракат қилади, ўзгаради ва ривожланади. Бу қоидани ҳеч нарса четлаб ўтолмайди. Мантиқ шундаки, қўллаб қолса оқин сув ҳам сасийди, чанглаб ётса, ноёб асбоблар ҳам занглайди. Бинобарин, ишлатилмаса, олий маҳсул тилимиз ҳам занглайди. давоми…
Мабодо, бирон сабабга кўра, бизнинг айрим тилшунос, адабиётшунос ва таржимашунос олимларимизни… жазолаш лозим бўлиб қолса, уларни ўзлари ёзган китобларини кўпчилик ўртасида овоз чиқазиб ўқишга мажбур қилиш керак. Бундан оғир жазо бўлмаса керак жаҳонда! «Ўқувчи» — зерикиб ўлади, тингловчини эса қўрғошиндай давоми…
Тошкент шаҳар фирқа қўмитасининг XI пленумида қилинган маърузада олий ва ўрта мактабнинг ўн минглаб битирувчилари орасида… саводсиз дипломлилар, маънавий қадриятларни йўқотган ёшлар тобора кўпайиб бораётганлиги айтилган эди. Ўқиймиз: «Шуниси ажабланарли ҳолки, олий ўқув юртларида носоғлом эҳтирослар бошқа ҳар қандай муассасалардагига давоми…