Талаба ёзги таътилга чиққач, туғилган қишлоғига жўнамоқчи бўлди.Унинг қишлоғи тоғ этагида. Шаҳар дўконларига бир-бир кириб, катта бойваччалардек кўзига кўринган нарсаларнинг нарх-навосини сўраб-суриштирди, аммо ҳеч нарса харид қилмади. У оладиганини қишлоқ дўконидан олишни ўйлади. Шуниси маъқул экан. Қишлоғига мўлжалидан ярим соат давоми…
Катта-кичик арчалар орасидан қорли чўққилар кўзга ташланади. Тик келган қуёш оппоққорларни кумушдай ярқиратади. Ойнадек силлиқ музлар ёриғидан оқаётган зилол сув шилдирайди. Адир бағридаги қизил, кўк ва яшил тунука томли уйлар мўриларидан чиқаётган тутун кўкка ўрлайди.Тоғда ўқ товуши эшитилиб, акс-садо беради. давоми…
Мазкур воқеани бир неча йиллар аввал Ҳиндистоннинг номдор шаҳарларидан бири Лакновда эшитган эдим. * * * Надим икки бора рўзғор тутган, аммо фарзанд кўрмаган, аёллар эса турли баҳона-сабаблар билан уни ташлаб кетишганди. Эндиликда отамерос ҳужрасида танҳо кун кечирар, эрталабдан қаро давоми…
Қишлоқнинг эркаси, одамларнинг эрмаги бўлиб қолган Мўммитой мактабга борганида бу йил бешинчи синфда ўқиб юрган бўларди. Тенгқурлари орасида хийла гавдали бўлганидан уни кўрган одам олтинчи ё еттинчи синф ўқувчиси деб ўйлаши шубҳасиз. Лекин ҳамма уни беш-олти яшар бола ўрнида кўрарди. давоми…
Профессор Мавлавий унга термулиб қолди. Нима учундир кўзойнагини олиб, шишаларини дастрўмолчаси билан артган бўлди ва қайтадан тақди. “Ҳм”, дея ўрнидан турди-да, хона бўйлаб у ёқдан-бу ёққа юра бошлади. Афтидан у шогирдидан бундай такаллуфсизликни кутмаган, бу унга ўта ҳурматсизлик, шаккоклик бўлиб давоми…
Рассом алам билан мўйқаламларини синдириб ташлади. Суратларни йиртиб-йиртиб деразадан улоқтирди. Телбаларча кўчага чиқди-ю, қаёққадир кета бошлади. У ўзидан ўзи норози бўлар, суратни сотган кунига лаънат ўқирди… Балки муҳтож бўлмаганида уни сотмасмиди. Нега энди ўша қизни қайтадан чизолмаяпти? Нега?! Беихтиёр суратни давоми…
Истибдод нураётган, йўғон чўзилиб, ингичка узиладиган кўклам пайти эди.Шундай кунларнинг бирида Ўзбековулдаги ягона озиқ-овқат дўконига “талон” бўйича тарқатиладиганидан ташқари уч қоп ун ортиқча олиб келингани ҳақидаги хабар қишлоққа яшин тезлигида тарқалди.Аста намозшом бостириб келаётган бўлишига қарамасдан бир пасда дўкон олдига давоми…
Бошлиқ юзидаги тажанглик эрталабданоқ бутун бошли идоранинг ҳаловатини ўғирлади. Ходимлар кўнглига ғулғула тушди. “Да-аа-аа, — дейишди айрим ходимлар, — хўжайин эрталаб янгамиз билан роса жанжаллашган кўринадилар. Энди бутун аламини биз бечоралардан олмоқчилар, шекилли”. Хўжайиннинг амри билан барча ишчи-хизматчилар ҳайҳотдек хонага давоми…
САМОДИЛ Таътилда эдим. Университетда ишлайдиган файласуф дўстим қўнғироққилиб қолди: “Бугун очиқ дарс бўлади… Ватан туйғуси… Ватан мавзусида! Талабалар сени таклиф қилишаяпти”. (Шу ери ёлғон бўлди, талабалар эмас, ўзи таклиф қилаяпти…). У десам бу деди, ке, келмасанг бўлмайди, деб туриб олди. давоми…
Ёлғиз қушни, ирим қилиб, отмас мерганлар… Халқ достонидан. Мустафо севиб уйланди. Ҳарбий хизматдан елкалари тўлишиб, мускуллари шишиб қайроқдек йигит бўлиб қайтдию қишлоққизларини бирма-бир назардан ўтказа бошлади. Унинг лочин кўзлари шу йил ўнинчини тугатган Гулюзда тўхтади. Гулюз сулув қиз. Ўртабўй. Тўлишган давоми…