Menimcha, har bir kishini ertalabki yig‘inlar o‘rniga turli kechalarga taklif qila boshlashgan paytdan boshlab “katta” deb hisoblasa bo‘ladi.
Bir kuni dadam meni kasalxonadagi bayram kechasiga taklif qildi, ya’ni o‘z ishxonasiga… Men rozi bo‘ldim – o‘sha onda o‘zimni qandaydir kuchliroq va kattaroqdek his qildim.
Xayrlashgach, ortimizdan qarab qolgan oyim va buvim mendan kasalxonada hech qanday ahmoqona gap gapirib qo‘ymaslikni va har doim men allaqachon oltinchi sinfga ko‘chganimni doimo yodda saqlashni qattiq iltimos qilgan edilar. O‘sha kuni buni o‘zim istasam ham unutolmagan bo‘lar edim, chunki dadamning har bir hamkasbi mendan:
– Xo‘sh, nechanchi sinfdasan? – deb so‘rardi.
– Oltinchida, – derdim men.
– Qo‘ysangchi! Bo‘lishi mumkin emas!
Keyin har biri albatta dadamga qarab:
– O‘g‘ling katta bo‘lib qolibdi-ku! Ishonish qiyin…Lekin juda o‘xshab turibdi! Juda! – derdi.
Oyimgayam doim unga o‘xshashimni aytishardi. Shuning uchun men o‘z tashqi ko‘rinishim borasida aniq bir fikrga kela olmas edim.
Oyim chiroyli edi, dadam haqida esa buvim bir gal:
– Endi, albatta, uni ko‘rkam yigit, deb bo‘lmaydi…
– Demay qo‘yaqoling! – degan edim men. Iltimos…Uni baribir hamma yaxshi ko‘radi!
– Men buni tan olaman, – dedi buvim. – Buncha asabiylashding? Erkaklar uchun tashqi ko‘rinish umuman katta ahamiyat kasb qilmaydi.
“Rostdan ham, kasb etmaydi” – deb o‘yladim men zaldagi ayollar navbati bilan dadamning oldiga kelib, unga xushomad qilish maqsadida men unga judayam o‘xshashimni aytishayotganini ko‘rib.
O‘sha kungi kechada ham hamma menga e’tibor berdi. Dadam bilan birga kelganim uchungina emas… Adabiyot o‘qituvchimiz doim hammamiz o‘z imkoniyatimizdan kelib chiqib “yorqin shaxs” bo‘lishimizni so‘raydi. O‘sha plakatlar va gullar bilan bezalgan zalda birinchi bor o‘zimni shunday his qildim: mendan boshqa birorta oltinchi sinf bolasi yo‘q edi zalda. Shuning uchun men o‘zimni haqiqiy yorqin shaxs deb his qilar edim.
Nihoyat hamma o‘z o‘rniga joylashdi… Men o‘z familiyamni eshitib, xuddi darsda o‘tirgandek, o‘rnimdan turib ketishimga sal qoldi. Lekin ma’lum bo‘lishicha, dadamni prezidiumga saylashgan ekan.
– To‘g‘ri… – dedi yonimda o‘tirgan kampir. Yuzlari tajang, ko‘zlari kirtaygan edi. Bunaqa odamlardan maqtov eshitish boshqacha yoqimli bo‘lar ekan. Boshqalar dadam ikkimizning familiyamizni eshitib hech narsa gapirishmadi, lekin qattiq qarsak chalishdi. Tushundimki, ular kampirning fikriga qo‘shiladi.
“Eh, oyim bilan buvim shuni ko‘rishgandami! – deb o‘ylardim men. – Albatta, o‘zim aytib beraman… Ammo birinchidan, dadam albatta so‘zimni inkor qiladi. Hatto nimanidir kamaytirib aytsam ham, oshirib yuboryapsan, deydi. Ikkinchidan, yuz marta eshitgandan, bir marta ko‘rgan yaxshi. Buni hamma biladi!”
Umrimda birinchi marta nutq eshitdim! Qisqa nutq.
– Barakalla! – dedi yonimda o‘tirgan tajang kampir. Notiq tark etgan minbarga qarab: – O‘zini tez o‘nglab oldi, – deb qo‘ydi.
Men esa yana eshitishga tayyor edim!
– Hozir biz kasalxonamizning eng yaxshi odamlari haqida gaplashamiz, – dedi rais.
Zalda hamma birdan jim bo‘lib, sergak tortdi. Men ham hayajonlanib turar edim. O‘zim uchun emas, albatta…Dadam uchun.
– Biz bu yerga sobiq bemorlarimizni taklif qildik, – davom etdi rais. – O‘zlari aytsin…
Men yaxshilab razm solib ham sobiq bemorlarni shunchaki sog‘lom insonlardan ajrata olmadim.
– Bu yerda kim…bemor edi? – so‘radim yonimdagi kampirdan.
– Ajratolmayapsanmi?
– Ajratolmayapman.
– Hamma gap shunda-da! – dedi u. Jimib qoldi. Keyin lablari biroz yoyildi: bu uning kulgani bo‘lsa kerak.
Bir bahaybat odam minbar tomonga qadam bosib kelardi. Zalda undan ham sog‘lomroq odam yo‘qdek ko‘rinardi menga.
– Bu Andryusha…– dedi kampir boyagidek kulib.
Zalning turli burchaklaridan “Andryusha, Andryusha” degan shivirlar eshitildi.
– Uni bu yerda hamma taniydimi? – so‘radim kampirdan.
– Bo‘lmasam-chi! U judayam zaif edi. Judayam…
Men ham bu dadamning sobiq bemorini tanir edim.
“Eh, uni oyoqqa turg‘izib yuborsak edi! – derdi dadam. – Qani endi uddalolsam…” Uddaladi…Sobiq bemor oyoqqa turdi!
Minbar Andryushaning belidan keldi. U ikkala qo‘li bilan go‘yo minbarni ko‘tarib otib yubormoqchidek ushladi.
– Ishlayapman! – dedi sahnadan turib Andryusha. Xokkey o‘ynayapman! Hammasi dunyoda shunday insonlar borligidan…Shunday inson borligidan…
Prezidiumga qarab, kim haqida so‘z ketayotganini tushundim: dadam ko‘rinmas edi. U oldin ham, sahnada, eng oxirgi qatorda o‘tirgan edi, hozir esa kimningdir ortiga berkinib, umuman ko‘rinmay qolibdi.
Yana ikkita sobiq kasal, chiqib dadamning sharofati bilan “qayta tug‘ilishganini” aytishdi. Boshqa bunday “tug‘ilishni” istashmasligi aniq…Lekin hammalari dadamga shunday qarashar ediki, go‘yo eng yaxshi xotiralarni eslagandek edilar. U esa ularni operatsiya qilgan edi…
Men o‘sha yerda o‘tirib, turli aql bovar qilmas hayollar qilardim. “Mana agar faqat beshga o‘qiganimda – hech qachon amalga oshmaydigan xomhayol! – va agar meni maktab majlisida maqtashganda, ko‘p bolalarga bu yoqmagan bo‘lardi. Aniq bilaman…” Bu yerda bo‘lsa hamma shifokorlar, hamshiralar va enagalar shunday jilmayishdi-ki, go‘yo ularning o‘zini e’tirof etishgandek. “Nega? – deb o‘ylardim men. – Dadamni yaxshi ko‘rishgani uchun bo‘lsa kerak…”
Keyin kontsert bo‘ldi. Keyin raqslar…Yana dadamning oldiga ayollar kelib, raqsga taklif qila boshlashdi. Men esa yana bularning hammasini oyim bilan buvim ko‘rmayotganiga achinib o‘tirdim.
– Men raqsga tushishni bilmayman…– derdi dadam aybdorona. Yaxshisi Andryushani taklif qilinglar!
– Unga yetib bo‘lmaydi hozir! – deb javob berdi bir oq xalatli ayol. Aftidan, u o‘sha kuni navbatchi bo‘lgan-u, bir daqiqaga tadbirga bosh suqqan.
Andryushaga rostdan ham yetib bo‘lmasdi. Hammadan ko‘p o‘ynardi, hammadan baland kulardi va gaplashardi. Go‘yo bularning hammasi qo‘lidan kelishini ko‘rsatib qo‘ymoqchidek…
Dadam meni kamsitmadi: biror marta soatiga qaramadi, biror marta uxlab olishing yoki darslaringni tayyorlashing kerak, deb uyga ketishga chaqirmadi. Biz garderobga hamma bilan birga kirib bordik. Pastga tushib, dadam nomerni uzatishi bilan bir oq xalatli erkak yugurib kelib, dadamning qulog‘iga nimadir dedi.
– Iltimos, o‘g‘limni kuzatib qo‘ysangiz…– deb iltimos qildi dadam kimgadir.
Hamma meni kuzatib qo‘yishga rozi bo‘ldi.
– Men qolaman…ko‘pga emas, – dedid dadam va oq xalatli erkakning ortidan yugurib ketdi.
– U nega…qoldi? – deb so‘radim men.
– O‘z ishini qilish uchun, – dedi tajang kampir.
– Qanaqa…ish?!
– Kimnidir qutqaradi-da…
Hali uch kun bor bo‘lishiga qaramay, allaqachon bayramga tayyor bo‘lgan ko‘chalardan ketyapman. Dadamning sobiq bemori Andryusha yonimda ketardi. U rang-barang bezaklarga shunday quvonch bilan qaradiki, xuddi bir paytlar ularni boshqa ko‘rishga umid qilmagandek edi.
Uyimizga yaqinlashganda, Andryusha ham o‘zini tutib turolmadi va:
– Sen dadangga o‘xsharkansan! Chin so‘zim…O‘xsharkansan! – dedi.
Shunday gapirdiki, bu bilan meni tabriklagandek bo‘ldi.
Men esa u paytda dadamga faqat bir qarashda o‘xshasam kerak, deb o‘yladim. Tashqi ko‘rinish tarafdan, dermidi? “Haqiqatdan unga o‘xshash uchun esa, – o‘yladim men, – menga hali ancha bor…Oson ish emas bu – boshqalarni baxtli qilish!”

Rus tilidan Odilxon Orifjonov tarjimasi