Nozim Hikmat (Nâzım Hikmet Ran) Turkiyaning Selanik vohasida tug‘ilgan. Boshlang‘ich ta’limni Go‘ztepa Toshmaktabi, Galatasaroy litseyi va Nishontoshi Namuna maktablarida olgan. Bahriya maktabida besh yil o‘qigach, sog‘lig‘i yomonlashgani tufayli ketishga majbur bo‘lgan. Ma’lum muddat Batumda qolgandan so‘ng Rossiyaga o‘tib, Moskva Sharq Universitetida iqtisod va jamiyatshunoslik sohasida o‘qigan. Yurtiga qaytishida ancha payt Hara qamoqxonasida ushlab turilgan. So‘ng Istanbulga joylashib, turli gazeta va jurnallarda, kinostudiyalarda ishlagan. Ish faoliyati davomida ilk dramalari, she’riy kitoblarini nashr ettirgan. Turli gazetalarda O‘rxon Salim taxallusi bilan bosh maqolalar yoza boshladi. Turli tazyiqlar so‘ngida Turkiyadan chiqib ketishga qaror qilgan. Varshava va Moskvada yashagan. Moskvada vafot etgan.
She’r kitoblari: “835 satr” (1929), “Jakond bilan Si-Ya-U (1929), “Borgan 3” (1930), “1+1+1” (V. Noil bilan birga, 1930), “Ovozini yo‘qotgan shahar” (1931), “Benrid o‘zini nega o‘ldirdi” (1932), “Tunda kelgan telegraf” (1932*), “Taranta Babuga maktublar” (1935), “Simavna qozisining o‘g‘li Shayx Badriddin dostoni” (1936), “Qutulish jangi dostoni” (1965), “Mamlakatimdan inson manzaralari” (1966, 1967), “Soat 22-22 she’rlar” (1965), “Ruboiylar” (1966), “To‘rt qamoqxonadan” (1966), “Yangi she’rlar” (1966), “So‘ngti she’rlari” (1970), “To‘la asarlari” (1980, sakkiz jild).
Ilk asarlarida lirik va epik janrni omuxta qilgan Nozim Hikmat, “Shayx Badriddin dostoni” bilan devon (klassik) she’riyati, xalq ohanglari va modern she’r unsurlari asosida o‘ziga xos yangi bir uslubni qo‘lladi. Nozim Hikmatni “davr bilan hamnafas shoir”, she’riyatini esa ma’lum ma’noda “tarix kitobi” yoxud o‘zining hayot tarixi desak yanglishmaymiz.
QUYoSh IChGANLAR QO‘ShIG‘I
1
Bu bir qo‘shiq: –
sopol ko‘zalarda
quyosh ichganlar qo‘shig‘i!
Bu bir qo‘shiq: –
bir olov soch o‘rimi
aylanadir;
qonli qizil bir mash’ala kabi yonadir
sariq peshonalarinda
boqir oyoqlari yalang‘och qahramonlarning!
Men ham ko‘rdim u qahramonlarni,
men ham o‘rdim u o‘rimni,
men ham unlar-la
quyoshga ketgan
ko‘prikdan
kechdim!
Men ham ichdim sopol ko‘zalarda quyoshni.
Men ham kuyladim u qo‘shiqni!
2
Yuragimiz tuproqdan oldi qonini;
oltin suyakli arslonlarning og‘zini
yirtdik-da
kerishdik!
Sachradik;
chaqmoqli ro‘zg‘orlarga mindik!
Qoyalardan
qoyalarga uchgan burgutlar
qoqadir nurlarda porlagan qanotlarini.
Olov bilakli yo‘lovchilar qamchilayotir
quyoshga bosgan otlarini!
Oqin bor
quyoshga yaqin!
Quyoshni zabt etajakmiz
quyoshning zabti yaqin!
3
Tushmasin bizlar-la yo‘lga: –
Uyida yig‘laganlarning ko‘z yoshlarini
bo‘ynida bir og‘ir zanjir
kabi tashiganlar!
To‘smasin yo‘limizni
o‘z yuragining qobig‘inda yashaganlar!
Mana:
shu quyoshdan tushgan otashda
millionlar-la qonli yurak yonadir!
Sen ham chiqar
ko‘ksingning qafasindan yuragingni;
shu quyoshdan
tushgan
olovlarga ot!
Oqin bor
quyoshga yaqin!
Quyoshni zabt etajakmiz,
quyoshning zabti yaqin!
Biz tuproqdan, olovdan, suvdan, temirdan tug‘ildik!
Quyosh emizadir bolalarimizga xotinlarimiz,
tuproq sochadir boqir soqollarimiz!
Nash’amiz qaynoq,
qon kabi qaynoq,
qahramonlarning uyqularida yongan
u “on”
qadar qaynoq!
Zinapoyamiz changalini yulduzlarga osib,
shahidlarimizning boshlarini bosib,
yuksalamiz quyoshga qadar!
O‘lganlar
kurash qilib o‘ldilar;
quyoshga ko‘mildilar.
Vaqtimiz yo‘q ularning motamini tutmoqqa!
Oqin bor
quyoshga yaqin!
Quyoshni zabt etajakmiz,
quyoshning zabti yaqin!
4
Uzumlari qon tomchili qirmizi bog‘lar boqadir,
qalin tog‘-la mo‘rilar
bo‘ralashib oqadir!
Qichqirdi eng oldin ketayotgan,
amr etayotgan!
Bu tovush!
Bu tovushning quvvati,
bu quvvat,
yarali och bo‘rilarning ko‘zlariga parda tutgan
unlari bo‘lganlari yerda
titrarkan
quvvat!
Amr etki, o‘layik,
amr et!
Quyosh ichayotirmiz tovushingda!
Qaynayotirmiz,
qaynayotir!..
Yong‘inli ufqlarning tumanli pardasida
Nayzalari ko‘kni yirtgan otlilar uchayotir!
Oqin bor,
Quyoshga oqin,
Quyoshni zabt etajakmiz,
quyoshning zabti yaqin!
X o t i m a
Tuproq, baqir,
ko‘k, baqir.
Hayqir quyoshni ichganlar qo‘shig‘ini.
Hayqir,
hayqiraylik!
Hamid Olimjon tarjimasi
TUN ShE’RLARI
I
Eng ajib dengiz –
hali biz kezmagan dengizdir.
Eng ajib go‘dak –
hali ulg‘aymagan go‘dakdir.
Eng ajib kunlarimiz –
hali biz yashamagan kunlardir.
Va senga aytmoqchi bo‘lgan
eng ajib so‘zim
hali aytilmagan so‘zimdir.
2
Cho‘kka tushdim, qarayapman tuproqqa,
maysalarga qarayapman.
Qo‘ng‘izlarga qarayapman,
yashil-yashil gullar ochgan butoqlarga qarayapman.
Sen bahor tuprog‘i kabisan sevgilim,
senga qarayapman…
Chalqasiga yerga yotdim osmonni ko‘rayapman.
Daraxtlarning butoqlarin ko‘rayapman
Sen, bahor mavsumida
osmon kabisan sevgilim,
seni ko‘rayapman…
Tunda qirda olov yoqtim,
olovga men tegaman,
suvlarga men tegaman,
emishga men tegaman,
kumushga belanaman.
Sen, yulduzlar tagida
yoqilgan bir olovsan, sevgilim,
senga taqilaman…
Men insonlar o‘rtasida yashayman,
sevaman insonlarni.
Harakatni sevaman.
Tafakkurni sevaman.
Kurashimni sevaman.
Sen kurashim ichida bir insonsan sevgilim,
seni sevaman.
3
Soat 21.
Maydon ustida soat jom urdi,
allaqayda yotoqlarning
eshiklari bekildi.
Bu gal mening bandiligim
sal uzoqqa cho‘zildi:
sakkiz yil!
Yashamoq umidli bir ishdir,
sevgilim!
Yashamoq:
seni sevish qadar
jiddiy bir ish…
4
Seni o‘ylamoq ko‘p go‘zal yumush,
umidli yumush.
dunyoning eng xushxon ovozin,
eng shirin qo‘shig‘in eshitish kabi
lazzatli yumush….
Lekin, hozir umidning o‘zi.
Faqat umidgina yetmaydi menga,
men endi qo‘shiq tinglashni tugul,
qo‘shiq kuylashni istayman.
5
O‘tgan kunlar xotirjam, qo‘msamayman,
– faqat bir yoz kechasidan qat’iy nazar, –
va ko‘zimning so‘nggi marta lipillashi
kelgusidan keltiradi senga xushxabar.
6
“Bolga to‘ldi mum hujralari”,
ya’ni, ko‘zlaring quyoshga to‘liq…
Ko‘zlaring, sevgilim, ko‘zlaring
ertaga yotsa-da tuproqda, –
o‘sha bol bo‘lak bir mum hujralarin
to‘ldirmoqda davom etgusi…
7
Tabiat – onamiz bir kun bizlarga:
– “Bo‘ldi, bas, jigarim,
Kulgilar, yig‘ilar muhlati bitdi,
bo‘ldi, yetadi!
Alvido!” deydi.
Va keyin boshlanar tag‘in qaytadan
Cheksiz, chegarasiz, bilonihoya –
So‘zlamas, tushunmas va ko‘rmas hayot.
8
Chirimas oynaday tiniq qish kuni
top-toza olmaning etin tishlamoq!..
Bu – mening sevgilim, bir archazorda
erkin nafas olish baxtiga o‘xshar.
Seni sevishim ham shu taxlit, jonim!
YaShAMOQQA DOIR
Yashamoq, bu hayot degani.
Hayotda esa
maynabozliklar
sira ketmaydi.
Parijlik ko‘p erkin bo‘lmog‘i lozim,
masalan, olmaxon turmushi kabi.
Ya’ni, sen hayotning tashqarisida,
bo‘lak bir narsani kutmaysan asti.
Ya’ni sening barcha intilishlaring
yashamoq,
yashamoq
bo‘lmog‘i kerak.
Hayotda ko‘p jiddiy yashamog‘ing shart.
Va shu darajada, shu yo‘sindaki,
masalan, qo‘llaring bog‘log‘liq bo‘lsa,
devorga orqangni tayantirsalar,
yoxud kattagina ko‘zoynak bilan
va oq ko‘ylak bilan
laboratoriyada
insonlik yo‘lida, insonlar uchun
o‘lmoq darkor bo‘lsa o‘la olgaysan.
Ha, bashar yo‘lida, insonlar uchun,
hatto yuzlarini sen ko‘rolmagan
insonlar uchun ,
hatto hech kim senga bunday o‘limga
Zo‘rlamay, qistamay turgani holda,
hatto eng chiroyli, eng shirin narsa
hayot ekanini bilganing holda
insonlik yo‘lida o‘lmoqdan qo‘rqma!
Ya’ni hayotingni shu qadar jiddiy,
shuncha ishonch bilan davom ettirki,
hatto yetmishlarga kirgan chog‘ingda
xotirjamlik bilan zaytun ekkaysan.
Va bundan bolalar bahra ko‘rar deb
o‘zingni chekkaga chiqarma, aslo!
Yo‘q, sen ham ishongin, u mevalardan
terib yemoqlikka.
O‘limdan qo‘rqma,
ammo, o‘lim bor deb ishonmagin ham…
Maqsud Shayxzoda tarjimasi
OChLIK E’LON QILGANIMGA BESh KUN BO‘LDI
Do‘stlarim!
Ojizman, bilsangiz bugun,
Yurak so‘zlariga topolmasdan so‘z.
Boisi nimadir,
bilasizmi nechun
Boshim aylanadi?
Osonmi, deysiz,
Besh kun och yotmoqlik qamoqda butun.
Evropali,
amerikali,
osiyoli do‘stlar!
Bilaman:
oqshomlar va mahzun tunlar
Meni yod etasiz, bo‘lasiz hamdard,
Dilimni yoritar yodingiz har on.
Qanday baxtlimanki, shunda g‘oyibona
Qo‘lingiz olaman benihoya shod.
Uzoq tikilaman ushlab qo‘lingizni,
Xuddi ona qo‘li kabi ko‘p aziz,
Xuddi qo‘llaridek aziz sevgilimning
Hayot va erk bergan kabi bo‘ldingiz,
Do‘stlarim!
Bilaman:
bu og‘ir yillarda
Meni qo‘lladingiz unutmay har choq.
Mening Vatanimni,
mening xalqimni
Esladingiz, mumkin bo‘lmagani kabi –
Meni undan, uni mendan ajratmoq!
Naqadar sevaman sizning yurtingizni,
Botir xalqingizni,
sevaman sizni.
Qanday aytsa bo‘lur qadrdoniga
“Minnatdorlik” degan eng buyuk so‘zni?!
Do‘stlarim!
Hech o‘lmoq istamayman, harchand
Qiynasa ham jallod o‘lgunimgacha,
Gap shu!
Baribir o‘lmayman!
Yashayman siz-la,
Sizning orangizda yashayman mangu!
Yashayman
Pol Robson ovozida shod,
Aragonning jo‘shqin misralarida,
Tinchlik kabutarin qalbida ozod,
Yashayman bayroqlar silsilasida.
Shonli Frantsiya dokerlarining
G‘olibona, devkor qahqahasida!
Yashayman, manguga yer yuzida siz-la,
Xalq uchun,
kishilar orasida kushod.
Mana shunda mening kuchim, yuragim!
Mana shunda mening faxrim, g‘ururim!
Mana shunda mening baxtim,
do‘stlarim!
1950,
Bursa avaxtasi
Turob To‘la tarjimasi
OChLIK ARMIYaSI KELAYoTIR
Ochlik armiyasi kelayoxir:
Kelayotir nonga to‘ymoq uchun,
go‘shtga to‘ymoq uchun,
kitobga to‘ymoq uchun,
ozodlikka to‘ymoq uchun.
Kelayotir ko‘priklardan o‘tib, qildan ingichka,
qilichdan keskin.
Kelayotir temir darvozalarni parchalab,
qal’a devorlarini yiqitib.
Kelayotir oyoqlari donga belanib.
Ochlik armiyasi kelayotir:
odimlari momaqaldiroq,
qo‘shiqlari olovdan,
bayrog‘ida umid,
umidlarning umidi bayrog‘ida.
Ochlik armiyasi kelayotir:
shaharlarni yelkalarida ko‘tarib,
tor ko‘chalari, qorong‘i uylari bilan shaharlarni,
fabrika karnaylarini
tanaffusdan keyingi paytlarning tuganmas
charchoqlarini ko‘tarib.
Ochlik armiyasi kelayotir:
ayiq ini qishloqlarning orqasidan cho‘zilib — tortilib
va yetaklagancha yersizlikdan o‘lganlarni
bu kap-katta yerda.
Ochlik armiyasi kelayotir:
kelayotir nonsizlarni nonga to‘ydirmoq uchun,
ochlik armiyasi kelayotir.
Kelayotir oyoqlari qonga belanib.
BUYuK INSONLIK
Buyuk insonlik kemada paluba yo‘lchisi,
poyezdda uchinchi mavqe,
shosseda piyoda
buyuk insonlik.
Buyuk insonlik sakkizida ishga ketar,
yigirmasida uylanar,
qirqida o‘lar
buyuk insonlik.
Non buyuk insonlikdan boshqa har kimga yetar
guruch ham shunday,
shakar ham shunday,
mato ham shunday,
kntob ham shunday,
buyuk insonlikdan boshqa har kimga yetar.
Buyuk insoplikning tuprog‘ida soya yo‘q
ko‘chasida chiroq
derazasida oyna…
Ammo umidi bor buyuk insonlikning
umidsiz yashay olmas.
* * *
Yoshim oltmish
o‘n to‘qqizimdan beri tush ko‘raman
yomg‘ir, loygarchilik, yoz, qish,
uyquda uyg‘oniq
ko‘ringan tushimning ketidan yuraman.
Nimalarni olib ketmadi mendan ayriliq,
kilometr-kilometr umid, tonna-tonna qadar,
taraganim sochlar, siqqanim qo‘llar.
Faqat tushim bilan ayrilmadik.
Ovruponi, Osiyoni, Afrikani tushim bilan
birga kezib dovon oshdim,
Faqat amerikanlar viza bermadilar,
dengizlardan, tog‘lardan, cho‘llardan ko‘p odamlarni
sevdim,
odamlarga shoshdim.
Mahbusxonalarda nuri edi hurriyatimning
nonimning qaymog‘i edi surgunda
har bir tugagan tunda edi, har bir boshlangan
kunda:
ulug‘ ozodlik tushi mamlakatimning.
* * *
Dengizning ustida ola bulut.
Yuzida kumush kema,
Ichida sariqbaliq,
Tubida moviy yo‘sin.
Sohilda bir yalang‘och odam
turib o‘ylar:
Bulut bo‘lsammikin,
kemami yoki?
Baliq bo‘lsammikin,
yo‘sinmi yoki?
Na unisi, na bunisi
Dengiz bo‘lmoq kerak, o‘g‘lim,
Buluti-la, kemasi-la, balig‘i-la, yo‘sini-la.
NEKBIN ODAM
Bolalikda chivinning ham qanotini yulmadi,
Chelak boylamadi mushuklarning dumiga,
Gugurt qutilariga qamamadi pashshalarni
Chumoli uyalarini buzmadi.
Katta bo‘ldi.
Butun bu ishlarni uning boshiga soldilar.
U o‘tlarkan, men yonida edim.
Bir she’r yo‘qki,— dedi menga,—
Quyosh haqida, dengiz haqida,
Atom qozonlari ila sun’iy oylar haqida
Buyukligi haqida insonlikning.
KETIShDAN AVVAL
Ketishdan avval ishlarim bor qiladigan.
Ketishdan avval
Jayronni qochirdim ovchining qo‘lidan.
Ammo hali hushsiz yotar, uyg‘onmagan.
Uzdim po‘rtaholpi butoqdan,
Lekin po‘stlog‘i archilmagan.
Bo‘ldim yulduzlar-la do‘st-oshna,
ammo sanoqlari sanalmagan.
Quduqdan tortdim suvni,
ammo ko‘zalarga quyilmagan.
Gullar tizilgan likoplarga,
ammo toshguldan o‘yilmagan.
Sevgi-armonlarga to‘yilmagan.
Ketishdan avval ishlarim bor qiladigan,
Ketishdan avval.
* * *
Sen mening sarxushligimsan,
Na uyg‘ondim,
na uyg‘ona olurman,
na uyg‘onishni xohlayman.
Boshim og‘ir,
tizlarim pachaqlangan,
Egni-boshim loy ichida.
Yonib o‘chayotgan shu’langga qarab,
yiqilib-turib borurman.
BU ISSIQLARDA
Bu issiqlarda seni o‘ylayman:
yalang‘ochligingni,
bo‘yningni, bilaklaringni,
mindarda oq bir qush kabi yotgan oyog‘ingni,
sening so‘ylaganlaringni.
Bu issiqlarda seni o‘ylayman.
Bilmayman, xotiramda ko‘p qolgan nadir.
Ko‘zimning oldiga kelgan:
bo‘yningmi, bilaklaringmi,
yalang‘och oyog‘ingmi,
Menga meni sevarkan deganlaringmi?
Bu qizg‘in issiqlarda seni o‘ylayman.
Bu qizg‘in issiqlarda mehmonxona bo‘lmasida seni o‘ylab,
yolg‘izligimni yechayapman.
Bir qadar o‘lim benzagan yolg‘izligimni.
* * *
Dunyoni topshiraylik bolalarga, hech bo‘lmasa bir kunga,
Ol alvon bir shar kabi beraylik o‘ynasinlar.
O‘ynasinlar qo‘shiqlar kuylab yulduzlar orasida.
Dunyoni bolalarga toshpiraylik.
Ulkan bir olma kabi, topshiraylik issiq bir non kabi,
Hech bo‘lmasa bir kun to‘ysinlar.
Dunyoni bolalarga topshiraylik.
Bir kun bo‘lsa ham o‘rgansin dunyo yo‘ldoshlikni.
Bolalar dunyoni olajak qo‘llarimizdan,
O‘limsiz daraxtlar ekajaklar.
JANOZA MAROSIMI
Bizning hovlidanmi ko‘tarilar tobutim?
Kanday tushirasizlar uchinchi qabatdan?
Liftga sig‘mas tobut,
Zinalar esa juda tor.
Balki hovlida tizgacha quyosh va kaptarlar bo‘lajak.
Bolalar shovquniga to‘la qor yog‘ar balki.
Balki huzun shivalagan yomg‘ir
va hovlida axlat qutilari turar odatdagiday.
Moshinga yerlik udumga ko‘ra yuzim ochiq qo‘yilsa agar,
bir narsa tomishi mumkpn peshonamga bir kaptardan
yaxshilikka.
Musiqa dastasi kelsa-da, kelmasa-da, bolalar
kelishar qoshimga.
bolalar qiziqar o‘likka.
Qarar ortimdan oshxonamiz derazasi.
Ayvonimiz kuzatar meni dorga osilgan kirlari bilan
Men bu hovlida baxtiyor yashadim bilmaganingiz qadar,
Hovlidoshlarim, uzun umrlar tilarman hammangizga.
BAHOR YoMG‘IRLARI
Berlinda yomg‘irning ichida shafaq,
Yomg‘irning ichidan qushlar o‘tishar,
Yomg‘irning ichidan mujdalar kelar,
Yomg‘irning ichidan qatorlar kechar,
Yomg‘irning ichidan o‘choqlar uchar,
Yomg‘irning ichidan bir zum chiqaman,
Seni Moskovda ko‘rajakman
Yog‘ar dunyoga bahor yomg‘irlari.
Yog‘ar dunyoga bahor yomg‘irlari,
Yomg‘irning ichidan bir zum chiqaman,
Seni Moskvada ko‘ryapman,
Sochlaring yomg‘irli, yomg‘irpo‘shing ho‘l.
Yomg‘irning ichidan quyosh bo‘ylaydi,
Ko‘chalar, uylar, daraxtlar moviy,
Ayriliq ortdadir, ko‘p yiroqlarda.
Yuvdi ayriliqni bahor yomg‘iri.
Mendan xushbaxt odam bormi dunyoda.
Mendan xushbaxt odam bormi dunyoda,
Ayriliq ortdadir, ko‘p yiroqlarda
Yuvdi ayriliqni savr yomg‘iri.
Ko‘chalar, uylar, daraxtlar moviy,
Asfaltda yomg‘irdan qolgan ko‘zgular,
Qizil ko‘zgularda Moskov shahari.
Moskov uyim, Moskov xonam.
Moskov 19 yoshim va 60 yoshim,
Moskov muallimim, yo‘ldoshim,
Moskov seni hadya etgan menga.
Bahor yomg‘irlari yana yog‘ajak,
Yomg‘irning ichidan qushlar o‘tajak.
Nihollar, bolalar, yaxshilik, umid
Bahor yomg‘irida ko‘karib o‘sar.
* * *
Qor kesdi yo‘lni.
Sen yo‘q eding.
Tiz cho‘kdim qarshingda,
Sayr etdim yuzingni
Ko‘zlarim yumib.
Kemalar kechmaydi, uchoqlar uchmaydi,
Sen yo‘q eding.
Qarshingda devorga suyangandim,
Gapirdim, gapirdim, gapirdim
Og‘zimni ochmasdan.
Sen yo‘q eding.
Qo‘llarim-la to‘qindim senga,
Qo‘llarim yuzimda edi.
KEChKI BOKU
Kecha payti, tim qorong‘ida
Yulduzsiz, og‘ir dengizga qadar
Quyoshli bug‘doyzordir
Boku shahari.
Yuksakdaman
Hovuch-hovuch sachrar yuzimga nur donalari,
Havoda «Rost» maqomi
Bosforning suvlari kabi oqar.
Yuksakdaman
Yiroqlashar cheksiz-chegarasiz ayriliqda
Bir sol singari yuragim,
Borar xotiralarning ortiga,
Yulduzsiz, og‘ir dengizga qadar
Tim korong‘ida.
SEVGILIMNING UYQUDAN UYG‘ONIShI
Kursilar oyoq ustida yotar
Masalar ham xuddi shunday.
Chalqancha yotar gilam —
Yumib naqshlarini.
Ko‘zgu yotar,
Derazalarning ko‘zi qattiq yopilgan.
Yotar cho‘zib bo‘shliqqa oyoqlarini ayvon.
Qarshi tomda mo‘rilar yotar,
Ko‘chadagi akaslar ham.
Bulut yotar ko‘ksida yulduzi-la.
Uyning ichida, eshikda, uyquda oydinlik.
Uyg‘onadi gulim.
Kursilar uyg‘onib,
Bu burchakdan u burchakka chopdilar,
Masa ham o‘shanday.
Turib o‘tirdi gilam.
Naqshlari ochildi alvon-alvon.
Ko‘zgu sahar payti ko‘l kabi uyg‘ondi.
Ochdi yirik moviy ko‘zlarini derazalar,
Uyg‘ondi ayvon,
Yig‘ib oldi oyoqlarin bo‘shliqdan.
Tutunlari qarshi tomda mo‘rilar.
Ko‘chadagi akaslar shivirlashdi.
Bulut uyg‘ondi:
Otdi ko‘ksidagi yulduzni xonamizga,
Uyning ichida, eshikda,
Uyg‘ondi oydinlik
To‘ldi saslaringga sening
O‘raldi yalang‘och belingga, oq oyoqlaringga sening.
* * *
Insonlarning qo‘shiqlari o‘zlaridan go‘zaldir,
O‘zlaridan umidli,
O‘zlaridan kadarli
Yana-da uzun umrli o‘zlaridan.
Sevdim insonlardan ko‘ra qo‘shiqlarini.
Insonsiz yashayoldim,
Qo‘shiqsiz hech qachon.
Yorimni aldadim balki,
Qo‘shig‘ini hech qachon.
Hech qachon aldamadi meni qo‘shiqlar ham.
Qo‘shiqlarni angladim qaysi tilda aytilsa-da.
Bu dunyoda yeb-ichganlarimning,
Aylanib yurganlarimning,
Tuyganlarimning,
Bilganlarimning
Hech biri, hech biri
Meni baxtiyor etmadi qo‘shiqlar qadar…
* * *
Etmakda navbatim,
Hozir men otaman bo‘shliqqa o‘zimni,
Na chirigan etimdan xabarim bo‘lar,
Na ko‘zlarim chuqurida aylanayotgan ko‘k pashshalardan.
Qattiq o‘ylayapman o‘limimni,
Navbatim yaqindir demak.
* * *
Chinor bo‘lsam, dam olsam ko‘lkasida.
Kitob bo‘lsam, o‘qisam uyqusiz qechalarimda yuragim siqilmasdan.
Qalam bo‘lishni istamayman o‘z ko‘limda ham.
Eshik bo‘lsam, yaxshilarga ochilsam, yomonlarga yopilsam.
Deraza bo‘lsam pardasiz, ikki qanoti ochiq bir deraza
Va shahar to‘lsa xonamga,
So‘z bo‘lsam, chaqirsam adolatga, ezgulikka, go‘zallikka.
So‘z bo‘lsam, sevgimni so‘ylasam ohista.
KEKSALIKKA KO‘NIKYaPMAN
Keksalikka ko‘nikyapman, dunyoning eng qiyin hunariga,
Eshiklarni qoqishga so‘nggi marta,
Nihoyasiz ayriliqqa.
Soatlar oqmoqdasiz, oqmoqdasiz, oqmoqdasiz…
Anglamoqqa urinyapman
Ishonishni yo‘qotish evaziga.
Bir so‘z aytmoqchi edim senga, aytolmadim.
Dunyomda subhi-sahardan och qoringa chekkan tamaki ta’mi.
O‘lim o‘zidan avval menga yolg‘izlikni yo‘lladi.
Qizg‘onyapman
Boshlaridan oshib ishlari
keksayganlarin sezmaganlarni.
RADIOAKTIV YoMG‘IRLAR
Yoping derazalarni qattiq,
Bolalarni ko‘chalarga chiqarmang.
Yomg‘irlar o‘lim tashir urug‘larga,
Zanglagan yomg‘irlar yog‘ar.
Yomg‘irlar tozalashi kerak.
Yana kumushdek yarqiratishi kerak yomg‘irlarni,
Yomg‘irlar yana faqat quyoshni tashisin urug‘larga,
Bolalar yana chopa bilsin yomg‘irlar ichida,
Derazalarni yomg‘irlarga ocha bilayin yana.
Turkchadan Rauf Parfi tarjimalari
BIR DAQIQA
Dengiz turg‘un ko‘l kabi, bora-bora kengayar,
Suvlar qoyaliklarda nurdan kashtalar tikar,
Tamom yulduzli samo cheksizlikni qoplagan…
Hozir ko‘ksimda yurak urar jadallik bilan.
Samodan bir yulduzning soyasi tushmish suvga,
Sho‘ng‘imish suv qo‘ynida bir kechalik uyquga.
Bazan uzunlashar-u, bazida u tirishar,
Turg‘un suvning tubida bir shag‘am kabi yonar.
Yaqin bo‘layin deya bu ko‘kdan tushgan izga,
Tushda egilmishmanki qoyalardan dengizga,
Oldimdan tushgan sochlar horg‘in suvlarga tegdi.
Boqdim, bepoyon ufqlar boshim ustida edi.
Bilolmam qanday bo‘ldi, keldi hayollar bir on
engilmas lazzat tuyib dengizga otilmoqdan.
Qutulmoq qanday oson foniyligimdan dedim,
Chog‘landim, otilarkan bir daqiqa titradim.
Bir daqiqa so‘ngsizlik to‘ldi, toshdi ko‘nglimdan,
Bir daqiqa boqiylik qutqarmishdi o‘limdan.
KUNLAR
O‘tib ketmish kunlar keling
raqi iching sarxush bo‘ling
hushtak-la bir kuylar chaling
bevaqt o‘lurman kadardan
Oldindagi yorug‘ kunlar
men ila yuzlashmas onlar
hech yo‘q salom yo‘llasinlar
bevaqt o‘lurman kadardan
Ko‘z ochganim bugungi kun
adoqsiz qola bilarsan
kechaga tashrifdan yohud
ko‘p buyuk bo‘la bilarsan.
RAFIQAMGA MAKTUB
Yolg‘izim mening!
So‘nggi maktubingda:
«Boshim sirqirar, yuragim sarosar!» dersan.
«Seni ossalar, yo‘qotsam seni», dersan,
«yashayolmam!»
Yasharsan, azizam,
qora bir dud kabi yoyilar yodim shamollarda;
yasharsan, qalbimning qizil sochli suluvi,
yigirmanchi asrda uzog‘i bir yil kechar
o‘limning achchiq uluvi.
O‘lim
dorda tebrangan bir murda.
Bu o‘limga bir turli rozi bo‘lmaydir ko‘nglim.
Biroq ishonki sen, sevikli,
bir faqir lo‘lining
yungli, qora bir o‘rgimchak yanglig‘ qo‘llari
solsa agar tomog‘imga arqonni,
moviy ko‘zlarida ko‘rmoq uchun qo‘rquvni
behuda ko‘z tikarlar Nozimga!
So‘nggi tongimning nim qorong‘uligida
men do‘stlarimni va seni ko‘rurman
va yolg‘iz
tugallanmay qolmish bir qo‘shiq hajrini
qabrimga olib keturman…
Rafiqam mening!
Yuragi toza, oltin rangli,
ko‘zlari boldan totli bolarim mening,
ne sababki yozdim senga qatlimni istashlarin,
sud ilk odimlarin og‘ir tashladi
va bir sholg‘om kabi uzmaslar
boshini odamning.
Tamom, bularni unut.
Bular uzoq bir ehtimol.
Puling bor bo‘lsa agar menga bir ich kiyim ol,
tutdi oyog‘imning siatik og‘rig‘i.
Yana unutmaki,
har dam yaxshilikni o‘ylashi zarur
har mahbus rafiqasi
31-MAY 1962
Charchading og‘irligim ko‘tarmoqdan
qo‘llarimdan charchading
ko‘zlarim ko‘lankamdan
lovullardi so‘zlarim
so‘zlarim quyilardi
bir kun kelajak daf’atan kelur bir kun
oyoq izlarimning og‘irligin tuyarsan ichingda
uzoqlashgan oyoq izlarimning va
baridan azoblirog‘i shu og‘irlik bo‘lajak.
YoNG‘OQ DARAXTI
Boshim ko‘pik- ko‘pik bulut, ichim- tashim dengiz,
men bir yong‘oq daraxtiman Gulxona bog‘inda,
tugun- tugun, taram- taram mo‘ysafid o‘q ildiz.
Na sen buning farqindasan, na mirshab farqinda.
Men bir yong‘oq daraxtiman Gulxona bog‘inda.
Yaproqlarim suvda baliq kabi pitir- pitir.
Yaproqlarim ipak ro‘molchadek shitir- shitir,
yulavergin, ko‘zlaringning, gulim, yoshini sur.
Yaproqlarim qo‘llarimdir naq yuz ming qo‘lim bor.
Yuz ming qo‘l ila qucharman seni, Istanbulni.
Yaproqlarim ko‘zlarimdir, zavq ila boqarman.
Yuz ming ko‘z ila termulib senga, Istanbulga
Yuz ming yurak kabi sapchir- sapchir yaproqlarim.
Men bir yong‘oq daraxtiman Gulxona bog‘inda,
na sen buning farqindasan, na mirshab farqinda.
MASALLAR MASALI
Suv boshida turarmiz
chinor va men.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor va mening.
Suv jilvasi yog‘ilar bizga,
chinor va menga.
Suv boshida turarmiz
chinor va men, yana bir mushuk.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor va mening, bir mushukning ham.
Suv jilvasi yog‘ilar bizga,
chinor va menga, yana mushukka.
Suv boshida turarmiz
chinor, men, mushuk, yana quyosh ham.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor, men, mushuk, yana quyoshning.
Suv jilvasi yog‘ilar bizga,
chinor, men, mushuk, yana quyoshga.
Suv boshida turarmiz
chinor, men, mushuk, quyosh, umrimiz.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor, men, mushuk, quyosh, umrimizning ham.
Suv jilvasi yog‘ilar bizga,
chinor, men, mushuk, quyosh, ham umrimizga.
Suv boshida turarmiz.
Avval mushuk ketar,
o‘char suvdagi aksi.
So‘ngra men ketarman,
o‘char suvdagi aksim.
So‘ngra chinor ketar,
o‘char suvdagi aksi.
So‘ngra suv ketar
quyosh qolar;
so‘ngra u ham ketar…
Suv boshida turarmiz.
Suv sovuq,
Chinor ulug‘,
Men she’r yozarman.
Mushuk mudraydi,
Quyosh qaynaydi.
Yashayapmiz, ming shukur.
Suv jilvasi yog‘ilar bizga,
Chinor, men, mushuk, quyosh, ham umrimizga…
Rafiq Saydullo tarjimalari
PIROYaGA ATALGAN ShE’RLAR…
22.09.1945.
Kitob o‘qiyman:
ichida borsan,
qo‘shiq tinglayman:
ichida borsan,
o‘tirib non ushatsam,
ro‘paramdasan,
ishlab o‘tirganda,
yonginamdasan.
Sen har joyda “hoziru nozir”imsan,
gaplasholmaymiz
dardlasholmaymiz…
Sen mening sakkiz yillik bevamsan…
***
25.09.1945.
Eng go‘zal dengiz:
ko‘rib ulgurmaganing.
Eng go‘zal farzand:
o‘sib ulgurmagani.
Eng go‘zal kunlarimiz:
yashab ulgurmaganimiz.
Va senga aytolmagan eng go‘zal so‘zim:
aytib ulgurmaganim.
***
6.10.1945.
Bulutlar karvoni suzilar:
xabarlarni ortib ustiga.
G‘ijimlayman hali kelmagan
maktublarni qo‘limda.
Yurak kipriklar uchida
yo‘l qarab holsiz…
Hayqirmoq istaydi:
“Piroya, Piroya!..” deya.
***
27.10.1945.
Bir olmaning yarmi biz
yarmi bu ko‘hna dunyo.
Bir olmaning yarmi biz
yarmi erur xaloyiq.
Bir olmaning yarmi sen
yarmi men
ikkovimiz…
***
8.11.1945.
Olisdagi shahrim tomlari ustidan
va Marmara dengizi ostidan o‘tib
Kuzgi bog‘lar, tuproqlar aro
ulug‘vor va namli
tuyildi sasing.
Uch daqiqagina davom etdi bu.
Keyin, telefon zulmatga cho‘mdi.
Turk tilidan Ma’rufjon Yo‘ldoshev tarjimasi
KARAM KABI
Havo qo‘rg‘oshinday og‘ir!…
Baqir
baqir
baqir
baqiryapman…
Choping qo‘rg‘oshinni bir-bir,
Eritmoqqa
Chaqiryapman…
U aytadi menga: ey sen,
O‘z ovozingdan yonasan,
Kul bo‘lasan
Karam kabi,
Yonib
yonib
yonib
yonib…
“Daaard ko‘p,
hamdard yo‘q”
Yuraklarning qulog‘i kar,
Havo qo‘rg‘oshinday botar…
Men aytaman unga, xo‘p men,
Kul bo‘layin Karam kabi,
Yonib
yonib
yonib
yonib…
Men yonmasam,
Sen yenmasang,
Biz yonmasak…
Kanday ichar qaro tunlar,
Oydinlikdan qonib, qonib?!…
Havo tuproqday qorindor,
Havo qo‘rg‘oshinday og‘ir…
Vaqir
baqir
baqir
baqiryapman,
Choping,
qo‘rg‘oshinni mumday
Eritmoqqa
Chaqiryapman…
(“Ovozini yo‘qotgan shahar” kitobidan, 1930, may.)
QIZGINAM
Eshiklarni qoqqan menman,
Eshiklar orti tiriklar…
Ko‘zingizga ko‘rinmasman,
Ko‘zga ko‘rinmas o‘liklar…
Xirosimaning ulimi,
O‘n yilga yo yuz yil borar.
Etti yoshdagi bir qizim,
Kattarmas o‘lgan bolalar…
Sochlarimning oqlari mo‘l,
Ko‘zimdan yoshlar tomchilar…
Bir hovuch cho‘g‘ bo‘lib so‘ndim,
Kulim havoga sochilar…
Mening axir o‘zim uchun,
Hech bir o‘tinch, istagim yo‘q.
Shakar yemay qoldi qizim,
Ko‘zin ochmas, qistagim yo‘q…
Urayapman eshigingiz,
Buvi, bobo, so‘rang izn.
Bolalar o‘ldirilmasin,
Shakarini yesin qizim!…
(“Yangi she’rlar” kitobidan, 1956 yil.)
FAVQULODDA
(Hibsxonada yozilgan)
Favqulodda mamnunman, dunyoga kelganimga,
Tuprog‘ini, nurlarini, g‘avg‘osini va nonini sevaman.
To‘rt burchining o‘lchovini, qarich-qarich bilaman-u,
Bu dunyoning buyukligi, sirlaridan lol bo‘laman.
Unda kezib, ko‘rmaganim – baliqlarni, oziqlarni,
Yulduzlarni ko‘rmoq istardim…
Holbuki men…
Rasmlarda, yozuvlarda,
Ovro‘poga borar yo‘lni, o‘z-o‘zimcha chizardim…
Osiyoda markalangan, bir dona maktub olmadim…
Men va bizning baqqol – ikkimiz majhulmiz Amerikada.
Lekin Xitoydan Ispaniyagacha, Umidburnidan Alyaskagacha,
Netay do‘stlar, har qadamda ming do‘stu ming dushmanim bor.
Do‘stlarim-la ko‘rishmadik, garchi ayni nonu hurriyat deb,
Hurriyatning hasratidan dog‘ o‘lurmiz.
Va dushmanlar qonimizga juda tashna bo‘lib qoldi,
Biz ham ular kabi oxir, qoniga tashna bo‘lurmiz.
Mening kuchim bu dunyoda, yolg‘iz qolmaganligimdir,
Miyamda charx urar dunyo, inson yuragimda yashar.
Men qutqarib miyamni ishora va savollardan,
Buyuk g‘avg‘o ila ochiq va andishasiz safga kirdim.
G‘avg‘olardan andishasiz, balki tili rostligimdir,
“Bu saflarni yorib o‘t” – deb, ichimda bo‘ronlar toshar.
Va tashqaridasan bu safdan, sen va tuproq
Menga kifoya bo‘lolmaysizlar…
Holbuki sen favqulodda go‘zalsan,
Tuproq ham issiq va go‘zaldir…
(“To‘la asarlari”, 4-tom)
TO‘RTLIK
Er yuziga urug‘day sochganman o‘liklarimni,
Biri Odessada yotar, biri Istanbulda, Pragada kimi.
Er yuzidir Nozimning eng sevimli mamlakati,
O‘lganda yerga o‘rab, yer-la yoping uning ustini.
RUBOIYLAR
O‘pdi meni: “Bular koinot kabi haqiqiy dudoqlardir” dedi,
“Bu atir sening ijoding emas, sochlarimdan uchgan bahordir” dedi.
“Ista, samolarni sayr et, ista ko‘zlarimga boq,
Ko‘rlar ularni ko‘rmasa ham, yulduzlar bordir” dedi.
***
“Sharob-la to‘ldir qadahni, tuproqdan to‘lmay turib”- dedi Hayyom.
Bokdi unga hayron, chaman qoshidan o‘tgan yirtiq kiyimlik odam.
Dedi: “Men ne’matlari yulduzlardan ko‘p bu dunyoda ochman,
Sharobga emas hatto, non olishga ham yetmaski tangam” …
***
O‘limni qisqa, umringni shirin qismat deb o‘ylab,
Sharob ich, lola gulshanida ishqdan kuylab.
“Bu shirin qismat nasib etmishki bizga-
o‘tirmay qora uyda, kezaylik shaharlar, dunyo bo‘ylab…”
***
Umr kelib-ketar, vaqtni g‘animat bil, g‘ofil bo‘lmasdan,
Yoqut sharobni billur qadahga to‘ldir soqiy, quyosh kulmasdan.
Sharmu-hayosiz g‘aflat uyqusida yotma mudom sen,
Ishq sharobidan ichgil hamon, kofir bo‘lmasdan…
(“To‘la asarlari”, 5-tom)
BIR ShE’R KITOBINING MUQOVASIGA
QARAB YoZILGAN ShE’R
Cho‘l keladi, qumda ketgan izi bilan,
Qutb kelar, tilsiz, oppoq bo‘zi bilan,
Dengiz kelar, dengiz kelar tuzi bilan,
Vodiy kelar ingichka bel tozi bilan.
Tiniq ko‘llar bellashar ko‘k yuzi bilan,
Diyorbakir tunda chiqar qizi bilan,
Dajla suvi oqib kelar muzi bilan,
Chinor qushi, baliqlar dengizi bilan.
Kumush yulduz kemalar yulduzi bilan,
Bulbul kelar, oldinda gul nozi bilan,
Ilon kelar qip-qirmizi ko‘zi bilan,
Inson kelar: “Ey marhabo” so‘zi bilan.
Nozim derki: “Chunki Ayyub o‘g‘li Badri,
Kelayotir qalamiyu sozi bilan…”
(1947, “To‘la asarlari”, 7-tom)
TUNA USTIDA YoZILGAN ShE’R
Ko‘kda bulut yo‘q, yomg‘irlar savdoli,
Tunaga qaradim – loyqali-loyqali.
Hey Hikmatning o‘g‘li, Hikmatning o‘g‘li,
Sen Tunaning suvi bo‘lsayding,
Qora o‘rmonlardan kelsayding,
Qora dengizga to‘kilsayding,
MoviYlasharding,
Moviylasharding,
MoviYlashar eding.
O‘tar eding Bo‘g‘ozichidan,
Tepangda Istanbul havosi.
Urilarding Qoziqishloq gyurtiga,
Urilarding,
Urilarding,
Urilar eding.
Qayig‘iga minarkan (o‘g‘ling) Mamat bilan Onasi…
(1958, “Yangi she’rlar” kitobi)
YILBOShI
Yog‘di, butun kecha yog‘di qor,
Yulduzlar ham nur sochdi porloq…
Bir ko‘cha, bir shahar, bir uy bor-
Taxtalik uy, uzoqdan uzoq…
Mindar da yastanar bir bola,
Kimning o‘g‘li sariq, semiriq.
Mehmoni yo‘q uy qilar nola-
Istanbul yo‘l qarar, deraza ochiq…
…Achchiq-achchiqsayraydi qushlar,
Mahbuslik kabidir yolg‘izlik.
Kitobini yopar Munavvar,
Yig‘layverar yumshoq va siniq…
Bir ko‘cha, bir shahar, bir uy bor,
Taxtalik uy, uzoqdan uzoq.
Yog‘di, butun kecha yog‘di qor,
Yulduzlar ham nur sochdi porloq…
(1956 yil, 23 mart, Moskva. “To‘la asarlari”, 7-tom)
“Yo AYNI, Yo HABIBI”
Port Saidlik Mansurim, o‘n uch, o‘n to‘rt yoshida,
Yalang oyoq, yalang bosh, o‘tirib bo‘yoq bo‘yar.
Oynali, qo‘ng‘iroqli sandig‘ining boshida,
Umidsiz, chang, loylanib tuflicha boqib turar.
Sollanar, qanotlanar, porlar qizil hadafa ,
Kichik botinkachalar, umidlanar bu safar.
Birini kiysa Mansur, biri bo‘ladi xafa,
Ammo bari sevinib, sandiq ustidan tushar…
Mansurim qora, quruq xurmo urug‘i kabi,
Mansurim shirin kuylar: “Yo ayni, yo Habibi”.
Port-Saidni yoqdilar, o‘ldirdilar Mansurni,
Tonggi gazetalarda ko‘rib qoldim rasmini.
Yotar o‘liklar ichra, Xurmo urug‘i kabi,
Dudog‘i qimirlaydi: “Yo ayni, yo Habibi!!!”
(25.11. 1956, Praga)
DON KIXOT
O‘limsiz yoshlikning ritsarligi,
Ellikkacha jimib, so‘ng keldi akliga.
Bir iyul tongida fath uchun chiqdi,
Yon bosib, go‘zalga, to‘g‘ri, haqliga.
Qarshisida mag‘rur dunyo turardi,
Don Kixotcha: “Ahmoq devlari” bilan.
Ostida Rosinant mahzun borardi.
Don Kixotcha: “Sirli yollari” bilan…,
Bilaman, jang qilib, bu ko‘r hasratning,
Uchar gilamini olganing.
Hayratin oshirib hayratning,
Dunyoga qutqular solganing.
Yo‘li yo‘q, mening Don Kixotim,
Yo‘li yo‘q dunyodan qochmoqning.
Zarracha o‘zgarish bo‘lishi gumon,
Shamol tegirmonin yanchmoqdin…
Sen haqsan, Dulsiniyang dunyoning,
Eng go‘zal ayoli, bilaman,
Uni himoyalab, sen hayqirasan,
Odamlar, Siz uni masxaralamang.
Sukutning yengilmas riiari,
Sen o‘chmas olovday yonasan.
Og‘ir temirlaring qizigan sari,
Sen Ritsarligingcha qolasan.
Dulsiniya yana-da go‘zallashadi…
1947
Abdulatif Abdullayev tarjimasi
SENI O‘YLAMOQ…
Sen haqda o‘ylamoq – umidbaxsh, go‘zal!
Dunyoning eng go‘zal, xush ovozidan
Eng go‘zal qo‘shiqni tinglamoq kabi.
Faqat menga endi kamdek bu ilinj –
Men ortiq qo‘shiq tinglamoq emas,
Qo‘shiq kuylamoq istayman.
SENI O‘YLAYaPMAN
Seni o‘ylayapman…
Onamning ifori kelar dimoqqa –
Bu dunyoning go‘zali ‒ onam…
Arg‘imchoq ucharsan, ko‘nglimda bayram
Hilpirab jon olar etaklar, sochlar…
Bir yo‘qotgum, bir topgum ‒ qirmizi yonog‘ingni…
Sababi ne?
Seni bir tig‘ yarasi kabi xotirlamoqning,
Olislardan kelgan iforing sezib,
Sapchib turmog‘imning sababi nima?
Tiz cho‘kib qo‘llaringga boqarman,
Qo‘llaringdan tutmoq istarman, ammo
Tegina olmasman…
Hayratdaman, lolman tomoshabinday ‒
Go‘yoki deraza ortidan ajib
tomosha sahnasin kuzatayotgan…
KO‘ZLARINGGA BOQARKANMAN…
Ko‘zlaringga boqarkanman,
Haroratli tuproq ifori urilar yuzimga,
Bug‘doy dalasida boshoqlar ichra
Yo‘qolib borarman…
Yashil jilvalarga to‘la ovloq tubsizlik,
Tinmay o‘zgaruvchi abadiy borliq kabi ko‘zlaring…
Har kuni sirlarin ochsa-da oz-oz,
Biroq, sira yengilmaydigan,
Butunlay taslim bo‘lmaydigan ko‘zlaring…
SENI XOTIRLAMOQ NAQADAR GO‘ZAL…
Seni xotirlamoq naqadar go‘zal,
Mahbuslikda yashab, o‘lim sharpasi,
Zafar mujdalari ichida yurib,
Umrimning qirqinchi yilida turib…
Seni xotirlamoq naqadar go‘zal,
Bir moviy matoning ustida unutilgan qo‘ling
va sochlaringda
voqe’ bo‘lgan Istanbul tuprog‘ining mayinligi.
Yuragimga yaqin, qalbimda tortinib o‘tirgan inson kabidir –
Seni sevmoq saodati…
Barmoqlaring uchida qolgan gulning ifori
Oydin bir farog‘at bag‘ishlar menga.
Vujuding chorlaydi:
Alvon chizgilarla bo‘linib ketar
Benihoya issiq, quyuq zulumot.
Seni xotirlamoq naqadar go‘zal!
Sen uchun nelardir yozmoqlik farah.
Qamoqxonaning zax o‘rindig‘ida yotgan ko‘yi seni o‘ylamoq:
Qachondir, qaydadir aytganing bir so‘z,
Yo‘q, so‘z emas, so‘z qatidagi
Butun bir dunyoni kashf etmoq…
Seni xotirlamoq naqadar go‘zal,
Senga yog‘ochdan ajib buyumlar yasab beray:
Bir mo‘jaz quticha,
bir uzuk,
Yana uch gazli bir to‘qima dastgoh…
Nogoh
sakrab turib yotgan yerimdan
Temir panjaraga osilgan ko‘yi
Hurriyatning oppoq kengliklariga boqib,
Senga yozganlarimni hayqira-hayqira o‘qib beraman…
Seni xotirlamoq naqadar go‘zal,
Mahbuslikda yashab, o‘lim sharpasi,
Zafar mujdalari ichida turib,
Umrim ham qirq yoshni qo‘yganda urib…
SEN MENING SARXUShLIGIMSAN
Sen mening sarxushligimsan…
Qandayin o‘zimga kelayin, qanday?
Es-hushim yig‘olmam… axir sira ham
Qutulmoq istamam bu sarxushlikdan?
Tizzalarim qaltirab sinar,
Boshim toshday og‘ir,
Ust-boshim tuproqqa qorilgan axir.
Yonib-so‘nayotgan yog‘dular tomon
Zo‘rg‘a oyoq sudrab borarman qalqib.
SEVGILIM, GAR SENGA YoLG‘ON SO‘YLASAM…
Sevgilim, gar senga yolg‘on so‘ylasam,
Tilim uzilsinu mahrum bo‘layin
Seni sevaman, deb aytish baxtidan…
Sevgilim, gar senga yolg‘onlar yozsam,
Qurisin qo‘llarim va bo‘lsin judo
Seni erkalamoq saodatidan…
Sevgilim, aldasa seni ko‘zlarim,
Nadomat yoshidek hovuchlarimga oqsinlar
Seni qayta ko‘rolmasinlar…
HASRAT
Dengizga aylanmoq istarman!
Moviy oynasida suvlarning:
Bo‘y berib ko‘rinmoq istarman!
Dengizga aylanmoq istarman!
Oydin ufqlarga ketar kemalar!
Oppoq yelkanlari tortilmay tarang.
Umrim kemalarda o‘tar kun kelar.
Modomiki, o‘lim muqarrar ekan:
Men suvlarga cho‘kkan nurday, chiroqday,
Suvlarda so‘nmoq istarman!
Dengizga aylanmoq istarman!
Dengizga aylanmoq istarman!
QOR YoG‘AR
Chiroqni yoqma, to‘xta!
Panjaradan sarg‘ish tusdagi
Odam boshining soyasi tushmasin qorga.
Qor yog‘ar qorong‘uliklarga.
Qor yog‘ar va men xotirlarman.
Qor…
Puflab o‘chirilgan shamdayin so‘ndi ulkan chiroqlar…
Va shahar bir so‘qir insonday qoldi
Yoqqan qorning tagida.
Chiroqni yoqma, to‘xta!
Qalbga botgan xotiralarning
zabonsiz ekanin anglarman.
Qor yog‘ar…
Va men eslarman.
MOZIY
Qalbimda moziydan bugun izlar bor,
Har dilgir onimni bu iz eritar.
Ruhim kechmishini sarg‘aytar hijron,
Tug‘ilganlar o‘lar, o‘lgan tirilar.
Angladim, tirikdir moziyning nomi,
Yillarga qorishgan har ne sas berur.
Hasratlarga to‘lgan umrning yodi
Moziyning alami bilan totlidur.
KUZ
Kunlar asta-sekin qisqarib borar,
Hademay yog‘ishni boshlaydi yomg‘ir.
Darvozam shu qadar ko‘p kutdi seni,
Nega buncha kech qolding axir?
Kechki ovqat vaqti…hozir dasturxon,
Senga ataganim bir ko‘za sharob.
Yashil garmdori, tuz va shirmoynon.
Seni kuta-kuta yarmini ichdim.
Nega buncha kech qolding axir?
Faqat yo‘llaringga boqib mevalar,
Intizor turibdi hali shoxlarda.
Uzilib tuproqqa belanardilar,
Agar yana biroz kechikkaningda…
O‘Z-O‘ZIDAN…
O‘z-o‘zidan ichimda bir narsalar uzilib, tiqilar bo‘g‘zimga,
O‘z-o‘zidan sakrab turarman, o‘tirgan yerimda qoldirib yozganlarimni,
O‘z-o‘zidan tushlar ko‘rarman, mehmonxona yo‘lagida tippa-tik turib,
O‘z-o‘zidan uriladi peshonamga yo‘l chetidagi daraxt,
O‘z-o‘zidan g‘azabnok, och va bechora bir bo‘ri oyga qarab uvillar,
O‘z-o‘zidan yulduzlar ko‘kdan inib, bog‘dagi belanchak ichida tebranar,
O‘z-o‘zidan xayolga kelar – o‘lsam, ne kechadi qabrda holim,
O‘z-o‘zidan xayolimni quyoshli bir tutun qoplaydi,
O‘z-o‘zidan hech bitmaydigandek bog‘lanarman boshlangan kunga,
Va har safar suv yuzasida paydo bo‘lar sening jamoling…
BALKI MEN
Balki men
U kundan
Ancha avvalroq,
bir tong chog‘i
ko‘prik boshida sollanib turgan
soyamni asfaltga to‘sharman.
Balki men
u kundan
Ko‘p kunlar o‘tib,
Iyaklarimdagi soqollarim oq….
Omon qolarman.
Va men
O‘sha kundan
Ko‘p kunlar o‘tib:
Omon qolsam agar,
Shahar maydonining chekkalarida
devorlarga suyanib,
So‘nggi g‘avg‘olardan men kabi omon qolgan
Qariyalar uchun
Bayram oqshomlarida g‘ijjak
Chalarman…
Atrofda mukammal bir kechaning
Oydin yo‘lkalari
Va yana qo‘shiqlar kuylab o‘tajak
Boshqa insonlarning
Odimlari…
YuMDIM KO‘ZLARIMNI…
Yumdim ko‘zlarimni,
Qorong‘ulikda sen borsan…
Ko‘kka yuzlangandir jismi niholing,
Oltin bir uchburchak shakl yasagan
nozik bilaklaring, nurli peshonang…
Sevgim! Ko‘zlarimning ichidasan sen,
Yumuq ko‘zlarimning qaboqlarida qo‘shiqlar yangrar,
Endi unda har ne senla boshlanur,
Endi unda sendan o‘zga hech kim yo‘q,
ertamga taalluqli hech nima yo‘qdir
senga oid bo‘lmagan…
DUNYoNI BERAYLIK BOLALARGA…
Dunyoni beraylik bolalarga, hech bo‘lmasa bir kungagina,
Qirmizi yaltiroq pufakchalar kabi, beraylik, o‘ynasinlar
O‘ynasinlar yallalar aytib yulduzlar orasinda,
Dunyoni bolalarga beraylik…
Kattakon bir olma kabi, tandirdan uzilgan issiq non kabi
Hech bo‘lmasa bir kungina to‘yib yesinlar…
Bir kungina bo‘lsa-da dunyo, o‘rgansin ulardan do‘stlashmoq sirin.
Bolalar zaminga bizlardan keyin
Mangulik daraxtin ekishar bir kun.
Turk tilidan Nodira Abdullayeva tarjimasi
UYG‘ONDIM BU TONG HAM
Uyg‘ondim bu tong ham
Va yurdi ustimga qarab to‘g‘ri
Devor ko‘rpacha oyna va rom hamda taxta
Va tovonga yetguvchi qoraygan kumushning nuri
Va yurdi ustimga bir tramvay bileti
Va tushimning bir yonda tushib so‘ngan yarimi
Va otel xonasi sanalgan g‘anim mamlakati
Bir she’rdan uch qator va bir somon sarig‘i
Yurdi ustimga qarab oq manglayi-la zamon
Va xotiralar yomg‘iri va bo‘shliqning yotog‘ida
Va xabar ikkimizdan va ayrilig‘imizdan
Uyg‘ondim bu tong ham
NOMUS
Oyshaning marjonlari
Ul go‘zal Oyshaning oq gardanida
Doimo porlardi uch shoda marjon
Buni taqqan darvesh yonida turib
“Uzilsin” dedi gunoh ishlagani on
Uzun kunlar o‘tdi nihoyat bir yil
Bir gunoh ishladi qaynagach qoni
Oysha o‘shal Oysha faqat ul qizil
Marjonlar o‘ramas oq gardanini
YoZ YoMG‘IRI
Bir yoz yomg‘iri yog‘di ichimga
Ezildi katta uzum donalari oynalarimda
Ko‘zlari qamashdi yaproqlarning
Bir yoz yomg‘iri yog‘di ichimga
Kumush kabutarlar uchdi tomlardan
Yugurdi yalangoyoq tuprog‘im
Bir yoz yomg‘iri yog‘di ichimga
Ichimdagi taqdirni salqinlatmadim
Bir yoz yomg‘iri yog‘di ichimga
To‘satdan boshladi to‘satdan tindi
Eski joyida qoldi issiqlik
Ko‘r temiryolida qoling zang bosib
TO‘Y SOVG‘ASI
Shodlikni totmaslik mumkinmikan hech
Hayotning eng baxtli bir kunidamiz
Qalblarni o‘ragan o‘lmas bir sevinch
Go‘zal pari qizning to‘y kunidamiz
Oldingiz qo‘rg‘onning go‘zal qizini
Bilaman do‘xtirbek juda baxtlisiz
Hech kim ushlamagan uning qo‘lini
Go‘zallar go‘zali yagonadir qiz
Bir yostiqqa bosh qo‘ydingiz ikkingiz
Unuting hayotning alamlarini
Bu achchiq qismatga ko‘z tashlab
Baxtdan mast bo‘lganlar eslaysiz meni
AYRILIQ
Ayriliq temir xivchin kabi siltanadi havoda
Uriladi yuzimga uriladi gandirakladim
Qochayapman ayriliq quvlaydi meni
Qutulishning yoli yo‘q qo‘lidan
Tizzalarim zirqirar yiqilayapman
Ayriliq zamon emas yol emas
Ayriliq oramizda bir ko‘prik
Qilichday keskiru qildan-da nozik
Qilichday keskiru qildan-da nozik
Ayriliq oramizda bir ko‘prik
Sen bilan yuzlashib o‘tirganda ham
* * *
Bugun eshiklar yopilgan
Tushirilgan hamma pardalar
Qaydalar qaydalar qaydalar
Borsa kelmas bir joydalar
Tilsizlar karlarga shivirlar
Uzoqdan-da juda uzoqdan
Boqishining ko‘zlari yo‘q
Yugurishining oyoqlari
Charchadim qo‘lga tushmasin quvlashdan
Bitta sigareta chekayin
YILLAR O‘TDI
YoRDIN HANUZ KELMADI XABAR
Yillar o‘tdi yordin hanuz kelmadi xabar
Ul vafosiz yot ellarda ajab ne qilar
Borib unga dardlarimni anglatgin shamol
Qayg‘usiz shod ko‘nglimga biroz alam sol
Ayrilgandim men undan qorli bir tunda
Eslolmadi ul kechani balkim bu kunda
Go‘yo ul samoning porlayotgan sho‘x yulduzlari
Yoshga to‘lgan edi sevgilimning qaro ko‘zlari
Butun umr ul boqishni o‘ylayotgandim
Ishqimizni aslo o‘lmas deya bilgandim
Bu hislarga yanglishmaslik umidi bu kun
Menga umr bermoqdadir o‘shal yor uchun
Shamol unga dardlarimni borib so‘ylama
Kelib uning xasta ruhin vayron aylama
YaNA OQShOM BO‘LDI
Yana oqshom bo‘ldi qoraydi suvlar
Bor tog‘larda aks beradi savol
Ko‘llardan uchib ketdi oqqushlar
Egilgan tollarda ingraydi shamol
Kumush mixlar bilan samo ham to‘ldi
Tunning soyalari tushdi ovulga
Lolalar sarg‘aydi gullar to‘shaldi
Bulbullar oshiqdir ul to‘lin oyga
Turk tilidan Jumali Shabanov tarjimasi
YaShAMOQ HAQIDA
1
Yashamoq hazilakam ishmas,
buyuk bir jiddiylik ila yashagaydirsan
masalan, bir olmaxon kabi.
Xuddi, yashamoqdan tashqari va nari-berida hech narsani ko‘zlamasdan,
xuddi, bori ishu kuching yashamoq bo‘ladi.
Yashamoqni jiddiy qabul qilasan,
xuddi, shu darajada, xuddiki shu tarzda,
masalan, qo‘ling qovushtirib orqada, devorga ters qarab,
yohud bahaybat ko‘zoynaklaring,
oppoq halatingla kasalxonada,
insonlar uchun o‘la bilgaydirsan,
xuddi, yuzini ham hatto ko‘rmagan odamlar uchun,
xuddi, hech kimsa seni bunga majburlamagan bo‘lsa ham,
xuddi, eng go‘zal, eng to‘g‘ri narsaning
yashamoq ekanin anglagan holda.
Xuddi, hatto shunday jiddiy qabul qilasan yashamoqni,
etmish yoshda, masalan, zaytun ekasan,
xuddi, nabiralarga qolar-polar degandekmas,
o‘limdan qo‘rqa turib ham o‘limga ishonmaganing uchun,
yashamoq,
xuddi, og‘ir shodlanishdan ham.
2
Aytaylikki, bedavo bir hastamiz,
va yo oppoq taxt uzra
qaytadan turmoqlik ehtimoli ham bor.
Sezmoq qiyin bo‘lsa-da biroq, biroz erta ketmoq azoblarini,
biz kamiga kulgaydirmiz ochiq-oydin Bektoshi latifasiga,
havo yomg‘irlimi, deya qaragaymiz derazadan,
va yohud betoqat ko‘zlaymiz so‘nggi
ob-havo yangiliklarin.
Aytaylikki, urushmoq-chun arziydigan narsalar uchun,
aytaylikki, jang maydondamiz.
Kamiga ilk hujumda, kamiga o‘sha kun yuztuban yiqilib jon bermoq mumkin.
Nafratdan, deb bilamizu lek,
va kamiga devonalarcha xavotir ham oladirmiz,
balki, yillar davom etar urushlarning so‘ngi haqida.
Aytaylikki, xibsdamiz,
yoshimiz ham ellikka yaqin,
kamiga o‘n sakkiz yil kerak bo‘lsa ochilishi uchun temir eshikning.
Kamiga yashagaydirmiz birgalikda tashqari bilan,
insonlari, hayvonlari, qahraton va shamollarila,
xuddi, devor ortidagi tashqari bilan.
Xuddi, qanday va qayerda bo‘lsak ham bo‘laylik
hech qachon o‘lmaydigan biridek yashagaydirmiz…
3
Bu dunyo muzlagaydir,
yulduzlarning orasida bir yulduz,
boqar eng-eng kichik burchidan,
moviy kengliklarning oltin zarrasi,
xuddi ulkan dunyomizdir bu.
Bu dunyo muzlagay kunlardan bir kun,
hattoki, muz lashkari
yohud bejon bulutlardekmas,
puch bir yong‘oq kabi dumalagaydir
zim-ziyo qorong‘ulik ichra behad-beadad.
Hozirdan tortilgaydir og‘rig‘i buning,
bilingaydir mahzunligi hozirdan.
Shu maqomda sevilgaydir bu dunyo
“Yashadim” deya bilmog‘ing uchun…
SENI TUShUNMOQ
Seni anglamoqlik go‘zal bir tuyg‘u,
umidli bir narsaga mengzar
dunyoning eng go‘zal kuylari ichra,
eng go‘zal qo‘shig‘in tinglamoq kabi…
Faqat endi umid yetmaydi menga,
men ortiq qo‘shiqlar tinglamoqnimas,
qo‘shiqlar kuylamoq istayman xolos…
HASRAT
Yuz yil bo‘ldi yuzing ko‘rmaganimga,
inja beling quchmaganimga,
qorachig‘ing ichra turmaganimga,
senga savol berib uzundan-uzun,
kuzatmaganimga nafis dudog‘ing.
Yuz yildirki ko‘zlar meni
bir shaharda bir ayol.
Bir navdada edik, bir shoxda edik,
Ayrildik uzilgan zahoti undan.
Endi
oramizda yuz yillik vaqt bor
yo‘l bor yuz yillik…
SEVGILIM
Sevgilim
gar yolg‘on so‘ylasam senga
uzilsin va
mahrum qolsin bu tilim
seni sevadirman demoq baxtidan.
Sevgilim
gar yolg‘on yozsam men senga,
qaqshasin va
mahrum qolsin bu qo‘lim
sochlaring silamoq saodatidan.
Sevgilim
gar yolg‘on so‘z aytsa senga ko‘zlarim,
ikki nadim ko‘zyoshidek oqsin mudom hovuchlarimga
va qayta ko‘rmasin seni hech qachon.
* * *
Men
sendan avval o‘lmoq istaydirman.
Ketganning ortida kelgan
ketganni
topa olarmi deb o‘ylayapsanmi?
O‘ylamadim men buni aslo.
Yaxshiyamki
meni yoqtirasan,
xonangda o‘chog‘ing
ustida javon
ichida esa bir xok idishi bor.
Shishadan yasalgan o‘sha xok idish,
shaffof,
oppoq bir shishadan
ki, ko‘rgin meni deb har boqqaningda,
Anglagaysan fidokorligim:
voz kechdim tuproq bo‘lmoqdan,
voz kechdim chechak bo‘lmoqdan
bir sening yoningda qolmoqlik uchun.
Va men tez orada o‘lajakdirman
va yashaydirman yoningda sening.
So‘ngra, sen ham to o‘lguningcha
kelarsan
xokimni ko‘rmoq ilinjida.
Va unda yotamiz birgalikda biz
xokimga qo‘shilib xoking
toki bir befarq kelin
yohud vafosiz bir nabira
bizni otib yuborgungacha…
TOXIR VA ZUHRA MASALASI
Toxir bo‘lmoq ayb emasdir, Zuhra bo‘lmoq ham,
Hatto ishq deb o‘lmoqlik ham ayb emasdir hech,
Barcha ish
Tohir va Zuhra bo‘la olishda,
ya’ni yurakda.
Masalan bir kompas uzra sargardon,
Kashf etar bo‘lsa gar shimol o‘zini,
Masalan tollarning ildizlarida bitayotgan bo‘lsa minglab barg umri,
bu gunohmi, ayt?
Toxir bo‘lmoq ayb emasdir, Zuhra bo‘lmoq ham,
Hatto ishq deb o‘lmoqlik ham ayb emasdir hech.
Sevasan dunyoni sen to‘lib-toshib,
Biroq,
dunyo buning bormas farqiga.
Istamaysan dunyodan hech ayrilmoqni,
Biroq,
dunyo sendan ayrilajak bir kuni.
Ya’ni sen olmani yaxshi ko‘rsang gar,
Ayt, olma ham seni sevmog‘i shartmi?
Hech qachon ko‘rmasa Toxirni Zuhra
Yohud ko‘ngil bermasa edi —
Toxir ne yo‘qotgay Toxirligidan?
Toxir bo‘lmoq ayb emasdir, Zuhra bo‘lmoq ham,
Hatto ishq deb o‘lmoqlik ham ayb emasdir hech.
* * *
Eng go‘zal dengiz: hanuzgacha borilmagani.
Eng go‘zal farzand: hanuzgacha ulg‘aymagani.
Eng go‘zal kunlarimiz: hanuzgacha yashalmagani.
Va ment senga so‘ylamoq istagan eng go‘zal so‘z: hanuzgacha senga aytolmaganimdir…
YaNA SEN HAQDA
Men, senda qutbga ketgan bir kemaning sarguzashtini,
Men, senda bir qimorbozning mojarosi kashfiyotini,
Senda uzoqlikni,
Men, senda imkonsizlikni sevajakman.
Quyosh tunga yaqin bir o‘rmonga sho‘ng‘igan kabi sho‘ng‘imoqni ko‘zlaringga
Va qonu ter ichida, och va g‘azabli,
Va bir ovchi ishtahasi ila go‘shtni tishlayotgan kabi.
Men, senda imkonsizlikni sevajakman,
Ammo sira umidsizlikni emas…
* * *
Qisqarmoqda kunlar tobora,
yaqin-ora boshlar yomg‘irlar,
Eshigim ochiq qolib kutadi seni.
Nega buncha kech qolding, aytgil?
Dasturxonda yashil qalampir, tuz va burda non,
Ko‘zachamda sening uchun asrayotgan sharobimni
ichdim tongga qadar bir o‘zim.
Nega buncha kech qolding, so‘yla?
Faqat, mana sarxil mevalar shoxlarida hamon turar osilib,
Qo‘l tegmasdan avval uzilib tushar
agar yana biroz kechiksang…
* * *
Balki men
u kundan
juda ilgari,
bir ko‘prik boshida chayqalib
bir tong soyamni yo‘lga solajakman.
Balki men
u kundan
judayam keyin,
iyagimda qirtishlanmagan soqolning izi,
sog‘ qolajakman.
Va men
o‘sha kundan
yanayam so‘ngra:
tirik qolsam agar,
shahardan tashqarida suyanib devorlarga
eng so‘nggi urushdan men kabi sog‘ qolgan qariyalarga,
bayram oqshomlarida qo‘shiq aytajakman…
Atrofda esa bizni kuzatar
betakror kechaning nur toshgan yo‘lkalari
Va yangi qo‘shiqlar aytayotgan
yangi insonlarning
qadam tovushlari…
Turk tilidan Rahmat Bobojon tarjimasi