Qosh qorayar payti chog‘roq xiyobonning osuda burchagida yana o‘sha kulrang ko‘ylakli qiz paydo bo‘ldi. O‘rindiqqa o‘tirib, qo‘lidagi kitobini ochdi, kun yorug‘ida chamasi yana yarim soatlarcha kitob o‘qisa bo‘ladi.
Qiz odmi kulrang ko‘ylakda edi. Shunchalik oddiy­ki, bichimining ham, tikilish uslubining ham bekamu ko‘stligi ko‘zga tashlanmasdi. Shlyapasining harir to‘ri qizning yuzini yanada chiroyli ko‘yga solardi. U bu yerga har kuni, xuddi shu vaqtda kelar, bu haqda hech kim bilmasdi.
Bundan xabar topgan yigit sohibjamolning mar­hamatini qozonish umidida shu yaqin atrofda tentirab yurardi. Uning nolasi Xudoga yetdi shekilli, qiz kitobning keyingi sahifasini ochayotib uni qo‘lidan tushirib yubordi. Kitob ikki qadam nariga borib tushdi.
Yigit vaqtni qo‘ldan boy bermay kitobni olishga shoshildi va uni qizga uzatdi. Odatdagidek yigit kirishni ob-havodan boshladi va qizdan javob bo‘­lishiga umidvor sukut saqladi.
Qiz yigitning ozoda kostyumi va yuziga loqayd nazar tashladi.
– Istasangiz o‘tirishingiz mumkin, – dedi u ohista, – to‘g‘risi, o‘zim ham shuni istab turibman. Baribir qorong‘u tushib qoldi, o‘qib bo‘lmaydi. Kim bilandir suhbatlashgim kelyapti.
Yigit darhol o‘rindiqqa cho‘kdi.
– Men bilgan qizlarning hech biri sizga o‘xsha­maydi, – gap boshladi yigit. – Kecha sizdan nigohimni uzolmadim. Ko‘zlaringiz yosh boladay beg‘ubor ekan. Ular, albatta, biron bir kishini aqldan ozdirgan bo‘lishi kerak.
– Kim bo‘lishingizdan qat’i nazar, – sovuq ohangda dedi qiz, – meni ledi ekanligimni unutmang. Hozir­gi ishingizni kechiraman. Siz kabilarni yanglishi­shi, shubhasiz, tabiiy hol. Sizni o‘tirishga taklif qildim; agar taklifim meni “yosh bola” deyishingizga imkon bersa, uni qaytarib olaman.
– Xudo haqqi, avf eting, – yalina boshladi yigit. Yuzidagi mag‘rurlik itoatkorlik va pushaymonlik hissi bilan almashdi. – Mendan o‘tdi. Bilasizmi, aytmoqchimanki, odatda xiyobonda qizlar… Siz buni baribir tushunmaysiz, lekin…
– Keling, bu mavzuni chetga suraylik. Nima de­moq­chiligingizni angladim. Yaxshisi, atrofimizdagi odam­­lar haqida menga gapirib bering. Ular qayoqqa ketishyapti? Nega bunchalik shoshilishadi? Ular baxt­limikin?
Yigit bir zum o‘ylanib qoldi.
– Ha, ularni kuzatish juda ham maroqli, – dedi yigit. – Hayotning g‘aroyib jumbog‘i. Ba’zilari kechki ovqatga shoshiladi, boshqalari esa … Hmm… boshqa joyga. Ular qanday turmush kechirishlarini bilgim keladi.
– Men esa yo‘q, – dedi qiz. – Unchalik qiziquvchan emasman. Men bu yerga odamlarga yaqin bo‘lish uchun kelaman. Lekin ulardan shunchalik uzoqmanki, hat­to “dukur-dukur”lar ham qulog‘imga chalinmaydi. Qa­ni, aytingchi, men nima uchun siz bilan bunday gaplashayotganimni angladingizmi, mister…
– Parkensteker, – qo‘shib qo‘ydi yigit va savol nazari bilan qizga tikildi.
– Yo‘q, yo‘q, – dedi qiz xiyol jilmayib va nozik barmoqlarini tepaga ko‘tarib qo‘ydi. – Mening fa­miliyam juda ham mashhur. Ba’zi familiyalarni gaze­tada chop etishga to‘sqinlik qilishning iloji yo‘q.­ Xizmatkorimning shlyapasi va to‘ri meni “inkognito”1 ga aylantirdi. Har safar haydovchining menga tikilib qarashini bilsangiz edi, go‘yo men uning o‘g‘rincha nigohlarini sezmaydigandek. Ochig‘ini aytaman: biz kabi oliynasab familiyalilar barmoq bilan sanarli. Men sizga bularni shuning uchun aytyapmanki, mister Stekenpot…
– Parkensteker, – sipogina qizning xatosini tu­zatdi yigit.
– … mister Parkensteker, umrimda bir marta bo‘lsa-da, chin inson — boylikning jilosiga uchmagan kishi bilan gaplashgim keldi. Eh, siz bu lan’ati pullardan qanchalik charchaganimni bilsangiz edi. Qayerga qara­may, pul, pul! Atrofimdagi xushomadgo‘ylardan ham charchadim. Hammasi bir go‘r. Bu ko‘ngilxushliklar, brilliantlar, sayr-u sayohatlar, bu jamiyat, bu ha­shamatlardan tobim qochyapti.
– Men doim o‘ylardimki, – ikkilanib gap boshladi yigit, – pullarning ko‘p bo‘lgani chakki emas.
– Bu ayni muddao, albatta, biroq shuncha millionlab pul… – qiz so‘zini tushkunlik bilan tugatdi. – Bir xillik, eskilik, – davom etdi u, – mana nimalar bizni zeriktiradi. Bordi-keldi, tushlik, teatr, bal, kechki ziyofatlar — hamma-hammasi shohona tarzda. Ba’zida hatto shampan to‘la qadahdagi muzning “g‘ijir-g‘ijir”i ham meni aqldan ozdiradi.
Mister Parkensteker qizni berilib tinglardi.
– Men kiborlar hayoti haqida o‘qish va eshitishni yoqtiraman, – dedi yigit. – Balki men biroz xud­bindirman. Biroq, hammasi haqida aniq ma’lumotga ega bo‘lishni istardim. Menda shunday tasavvur paydo bo‘ldiki, muzni qadahga emas, shampan to‘la shishani muzga solishyapti.
Qiz yoqimli jilmayib qo‘ydi. Yigitning gaplari uning kulgisini qistatgandi.
– Bilib qo‘yingki, – mensimay tushuntirdi qiz, – bizlar — oliynasab tabaqa kishilari tez-tez rasm-rusumlarimizga amal qilmasligimiz bilan ko‘ngilxushlik qilamiz. Ayni damda shampanga muz qo‘shib ichish urfga kirgan. Bu narsa Uoldorfda tatar knyazi tashrifi sharafiga uyushtirilgan ziyofat­dan boshlangandi. Ammo bu injiqlik tez orada bosh­qasi bilan almashadi. Bir hafta ilgari Medison-avenyudagi ziyofatda har bir ovqatlanish anjomi ol­diga zaytun yeyish uchun kiyiladigan mayin terili yashil qo‘lqop qo‘yilgandi.
– Ha, – e’tirof etdi yigit, – oliy tabaqa doi­rasining bu kabi sho‘xliklari omma uchun noma’lum bo‘lib qolyapti.
– Gohida, – davom etdi qiz boshini silkitib, – go­hida agar sevib qolsam, faqat past tabaqadagi kishiga ko‘ngil qo‘ysam kerak, deb o‘ylab qolaman. Haqiqiy mehnatkashga, tekinxo‘rga emas. Biroq, shubhasiz, boy­lik, mashhurlik istaklarimdan ustun turadi. Mi­sol uchun, hozir ikkitasi ortimdan yuribdi. Biri nemis knyazligida gertsog. Uning xotini bor yoki bo‘lgan deb shubhalanyapman. Qaylig‘i uning o‘zboshimchaligi va bag‘ritoshligidan aqldan ozgan bo‘lsa kerak. Ikkinchi nomzod — ingliz markizi. Shunday rasmiyatparast va tejamkorki, men gertsogning qattiqqo‘lligini afzal ko‘rsam kerak. Ammo bularni sizga aytishga meni ni­ma majburlayapti, bilasizmi, mister Pokensteker?
– Parkensteker, – g‘o‘ldiradi yigit. – Ochig‘ini ayt­­­sam, menga ishonishingiz mumkin.
Qiz o‘rtalaridagi farqni bilib unga xotir­jam va beparvo ko‘z yugurtirdi.
– Kasbingiz nima, mister Parkensteker? – so‘radi u.
– Juda ham kamtarona. Lekin hayotda nimagadir erishishimga ishonaman. Siz past tabaqadagi kishini sevishim mumkin deb jiddiy aytdingizmi?
– Ha, albatta. Biroq “sevib kolishim mumkin” dedim. Gertsog va markizni yodingizdan ko‘tarmang. Kasbining ahamiyati yo‘q, uning o‘zi menga yoqsa bo‘l­gani.
– Men restoranda ishlayman, – ma’lum qildi yi­git.
Qiz bir sapchib tushdi.
– Ofitsiant bo‘lib emasdir, har holda? – yol­vorgandek so‘radi qiz. – Tirikchilikning aybi yo‘q, lekin … bunday xizmat qilish, o‘zingiz tushunasiz-ku, lakeylar va…
– Yo‘q, ofitsiant emasman. Men kassirman… – Xiyobon bo‘ylab yurilganda ko‘chaning to‘g‘risidagi “Restoran” so‘zi elektr nurini taratib turardi. – Hov ana u restoranda ishlayman.
Qiz qo‘liga yarashib turgan soatiga qaradi va shoshib o‘rnidan turdi. Kitobni bejirim sumkasiga soldi. U sumkaga zo‘rg‘a sig‘di.
– Nega ish joyingizda emassiz? – so‘radi qiz.
– Bugun tungi navbatchilikdaman, – dedi yi­git. – Ixtiyorimda yana bir soat vaqt bor. Bu oxir­gi uchrashuvimiz bo‘lmasa kerak? Umid qilsam bo‘la­dimi?
– Bilmadim, ehtimol. Balki boshqa ko‘rishmasmiz. Shoshilishim kerak. Meni shohona ziyofat kutyapti, keyin teatr — uf-f, yana o‘sha hashamdorlik. Bu yerga kelayotib xiyobon yonidagi burchakda turgan avtomobilga ko‘zingiz tushgandir? Oppoq.
– G‘ildiraklari qizilmidi? – so‘radi yigit o‘yla­nib.
– Ha, men har doim bu yerga shu avtomobilda ke­laman. Per meni mashina yonida kutib turibdi. U meni xiyobonning naryog‘idagi magazinda sayr qilib yuribdi deb o‘ylaydi. Hatto shaxsiy haydovchingizni ham aldashga majbur etadigan hayotni tasavvur eta olasizmi? Ko‘rishguncha.
– Qorong‘u ham tushib qoldi, – dedi mister Parkensteker, – xiyobonda har xil mast-alastlar bo‘lishi mumkin. Ruxsat bersangiz, sizni kuzatib qo‘ysam…
– Agar siz istaklarim bilan biroz bo‘lsada hi­soblashsangiz, – qat’iy javob berdi qiz, – men ketganimdan so‘ng shu o‘rindiqda yana o‘n daqiqa o‘ti­rasiz. Sizni ayblamoqchi emasman. Ehtimol, odat­da mashinalarda mashina egalarining monogrammasi1 bo‘­­­lishidan xabaringiz bo‘lsa kerak. Mayli, ko‘rish­guncha.
Qiz shoshib qorong‘ulik qa’riga singib ketdi. Yigit qiz xiyobondan chiqib, mashina turgan burchakka burilmaguncha uning xushbichim qomatiga termulib qoldi. So‘ng hech ikkilanmay daraxt va butalar orasiga berkinib qizning ortidan izma-iz bordi. Uni bir zumga ham ko‘zdan qochirmadi. Qiz burchakka yetib borib oq avtomobil tomonga burildi. Avtomobilga birrov ko‘z tashladi-da ko‘chaning u yuziga o‘ta boshladi. Xiyobon yonidagi izvosh panasida yigit uning har bir harakatini kuzatib turardi. Qarama-qarshi tarafdagi yo‘lakka o‘tgan qiz restoran eshigini ochib ichkariga kirdi. Restoran devorlari oq va oynali bo‘lib, u yerda ovqatlar arzon edi. Qiz ichkariga kirib ko‘zdan yo‘qoldi. Zum o‘tmay to‘satdan paydo bo‘ldi, lekin bu safar shlyapa va harir to‘ri yo‘q edi.
Oynali devor yonida kassa joylashgandi. Uning ortida o‘tirgan qiz soatga qarab oldi va kursidan sirg‘alib tushdi. Kulrang ko‘ylakdagi qiz uning o‘r­nini egalladi.
Yigit qo‘llarini cho‘ntagiga tiqib ortiga qayt­di. Burchakda yerda yotgan allanarsaga qoqinib ket­di. Yaltiroq muqovadan bu qizning kitobi ekanli­gini bildi. U kitobni qo‘liga oldi: Stivenson — “Shahrizodaning yangi ertaklari”. Yigit kitobni maysa ustiga uloqtirib, bir daqiqa nima qilishini bilmay o‘ylanib qoldi. Keyin esa oq avtomobil eshigini ochib o‘tirdi. Boshini orqaga tashlab, hay­dovchiga so‘z qotdi:
– Anri… klubga!

Rus tilidan Saidjalol Saidmurodov tarjimasi