Mario Vargas Losa (Jorge Mario Pedro Vargas Llosa) – perulik yozuvchi, dramaturg, publitsist va siyosiy arbob. Uning nomi ispanzabon adabiyotini yuksak rutbaga ko‘targan Xuan Rulfo, Karlos Fuentes, Xorxe Luis Borxes, Gabriel Garsia Markes singari so‘z san’atkorlari qatorida e’tirof etiladi. Zamonaviy va tarixiy mavzudagi romanlari Lotin Amerikasi fikr ahliga kuchli ta’sir ko‘rsatgan.
1936 yil 28 martda Peruning Arekipa shahrida dunyoga kelgan. Lensio Prado nomidagi harbiy bilim yurtida tahsil olgan. Ammo bilim dargohidagi nosog‘lom muhit bois, o‘qishni tashlab ketgan. Tahsilni San-Markos va Madrid universitetlarida davom ettirgan. Bir muddat Ispaniya, Frantsiya va Angliyada istiqomat qilgan.
Adib “Shahar va ko‘ppaklar” (1963) deb nomlangan ilk romani bilanoq tilga tushgan. Avtobiografik xarakterdagi asarda Lensio Prado nomidagi harbiy bilim yurtidagi zo‘ravonliklar, navqiron avlodning aqlini mayib, tuyg‘usini majruh etayotgan nobop tartiblar fosh etilgan. Roman alamzada harbiylar tomonidan namoyishkorona yoqilgan, muallifning o‘zi yomonotliq qilingan.
XX asrda Lotin Amerikasi xalqlari sinovli yillarni boshdan kechirdi. Birin-ketin hokimiyatga chiqqan mustabid hukmdorlar millatlar boshiga mislsiz kulfatlar soldi. Kechmish voqealarni og‘riqli qabul qilgan yozuvchi inson erki, tafakkur hurligini himoya qilib chiqdi. “Yashil rangli uy” (1966), “Kapitan Pantaleon va hojatbarorlar rotasi” (1973) asarlarida hokimlar va tobelar, zolimlar va mazlumlar mavzusi qalamga olingan. “Ibodatxonadagi muloqot” (1969), “Qiyomat qo‘pganda” (1981), “Takaning bayrami” (2000) romanlarida esa mustabidlik tuzumlarining anatomiyasi badiiy mahorat bilan chizib berilgan.
Adib 1990-yillar boshida siyosiy arbob sifatida maydonga chiqib, “Demokratik front”dan Peru prezidentligiga nomzodini ko‘rsatdi. O‘shanda Losa o‘z qarorini shunday izohlagandi: “Meni katta siyosatga yetaklagan kuch shaxsiy ambitsiyalar emas. Aslo! Meni millat oldidagi burchdorlik hissi siyosatga yo‘lladi. Barcha jabhalarda bo‘hronni boshdan kechirayotgan mamlakatimga yordam berish uchun shu yo‘lni tanladim. Bunday favqulodda mushkul ahvolda hech bir ko‘zi ochiq fuqaro siyosatdan chetda turolmaydi”.
… Prezidentlik saylovida muhandis Alberto Fuximoriga imkoniyatni boy bergach, yozuvchi yana qizg‘in ijodga qaytadi. Keyingi yillardagi izlanishlar mevasi sifatida “Satang qizning sarguzashtlari” (2006), “Keltning tushi” (2010) romanlari dunyo yuzini ko‘rdi.
Adib ijodini chuqur o‘rgangan olim Keyt Buker fikricha, uning romanlarida sehrli realizm, modernizm va postmodernizm unsurlari qorishib ketgan; tiniq quvvai hofiza, qudratli taxayyul va kuchli tafakkur egasi bo‘lgan muallif ramzu majozlarga boy asarlari bilan jahon romanchiligi rivojiga katta hissa qo‘shgan.
Darvoqe, Losa sehrli realizm yo‘nalishi asoschilaridan biri Gabriel Garsia Markes bilan qadrdon do‘st bo‘lgan, Markes prozasi bo‘yicha salmoqli ilmiy asar ham yozgan. Ammo keyinroq noma’lum sabablarga ko‘ra ikki zabardast adibning orasiga sovuqchilik tushgan…
Mario Vargas Losa – Ispaniya qirollik akademiyasi a’zosi, bir qator nufuzli universitetlar faxriy doktori. Romulo Galegos (1967), Shahzoda Asturiyskiy (1986), Servantes (1994), Chino del Duka (2008) nomidagi xalqaro mukofotlar sohibi. Hokimiyat tuzilmasini hamda insonning isyon, kurash va mag‘lubiyatini tasvirlashdagi mahorati uchun 2010 yili unga adabiyot bo‘yicha Nobel mukofoti berilgan.