Mo‘jazgina qahvaxonaning derazasi oldidan oqib o‘tgan anhorda did bilan bo‘yalgan “Syuzi” nomli motorli qayiqcha suzib yurardi. Qayiqchani boshiga dengizchilarning xos furajkasini qo‘ndirgan o‘rta yoshlardagi g‘o‘labir kishi mag‘rur boshqarib borardi. Bejirim soyabon ostida, ustiga qavima g‘ilof yopilgan choynak yonida, oftob shuvoqqa chiqqan mushuk singari ko‘hlik bir ayol, chamasi, Syuzining o‘zi nozlanib cho‘zilgan.
Ushbu fusunkor manzara ko‘zdan g‘oyib bo‘lgach, deraza oldida o‘tirgan bashang kiyimli yoshi ulug‘roq janob menga so‘z qotdi:
— Qalay? Yoqdimi? Men bir umr shunday qayig‘im bo‘lishini orzu qilganman. Balki sal kattarog‘inidir. Ikkita yig‘ma karavoti-yu mo‘jazgina oshxonasi bo‘lsa, bas. Boshing oqqan tomonga suzsang. Birov mushugingni pisht demasa. Inson bolasiga yana nima kerak, jin ursin!
U qadahini bo‘shatib, qahvaxona xo‘jayiniga imo qildi.
— Bir qo‘lgina olmaysizmi? — dedi menga qarab.
— Hali ertaroq, — dedim men.
— Hay, mayli. Qayiq olish uchun juda yoshligimdan pul yig‘a boshlagan edim, — gapida davom etdi u, xo‘jayin qadahini to‘ldirganidan so‘ng. — Gaz kompaniyasida ishlardim. Topgan-tutganim oltin toqqa tortmasdi-yu, lekin har holda, ozmi-ko‘pmi, choy-chaqani chetga tashlab qo‘ysam bo‘lardi. Niyatimga yetishim oson bo‘lmagan. Qayiq qimmat bo‘lgani uchun emas. Maoshni qo‘l uchida to‘lashardi. U paytlar bir guldenni yostiq ostiga tashlab qo‘yish hozirgi o‘nidan mashaqqatliroq edi. Shunday bo‘lsayam, endi qayiq olaman deb turganimda, rejam chippakka chiqdi. Bir qiz yuragimdan ursa deng. Fotiha, uylanish, ro‘zg‘orning kam-ko‘stini to‘ldirishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, topgan-tutganim qulog‘ini ushlab ketdi. Lekin, ayonki, ko‘kragimni zaxga berib qolganim yo‘q. Negaki, qayiqsiz ham baxtiyor edim.
U yana xo‘jayin tomon o‘girildi:
— Pivodan opkelsangiz-chi, axir!
Hayal o‘tmasdan, u mo‘ylovini pivoning ko‘pigiga shunday ishtaha bilan botirdiki, beixtiyor xayolimdan: “U hozir ham juda baxtiyor!” degan fikr o‘tdi.
— O‘g‘ilchali bo‘ldik, — dedi suhbatdoshim. — Bundan boshimiz qanchalik osmonga yetganini so‘ramang. Biz uni juda iste’dodli bola, deb o‘ylagan edi. Keyin bilsak, el qatori ekan. Lekin o‘sha paytda bunga qattiq ishonganmiz. Hamma o‘zining bolasini shunday deb o‘ylaydi-da. Qayiq degan narsa xayolimdan ham ko‘tarilib ketdi. Oradan ancha yillar o‘tgandan so‘ng esladim. Esimga tushishiga ham o‘g‘lim sababchi bo‘ldi. O‘sha yillari gazetalarda Kapitan Robning sarguzashtlari haqida ko‘p yozishgan edi. Siz ham eshitgan chiqarsiz?
— Bo‘lasam-chi.
— So‘ng o‘sha sarguzashtnomani kitob qilib chiqarishdi. Har oqshom o‘g‘limga o‘qib berardim. Nodonlik, albatta. Bolalarga atalgan kitob. Lekin chiroyli rasmlarini ko‘rib, o‘zim ham shaydo bo‘lib qolgandim… Kapitan Robni qayiqda tasavvur qilishimni ayting. Aynan men bir umr orzu qilganday motorli qayiqchada. Kapitan yonida iti bilan yolg‘iz o‘zi ochiq dengizga chiqar, quyoshning ufqdan ko‘tarilishi-yu, botishini tomosha qilar edi. Erkin qush degani shu emasmi? Qayiq yana mening oromimni o‘g‘irladi. Yana pul yig‘a boshladim. O‘zim hali ham gaz kompaniyasida, endi kattaroq lavozimda ishlardim. Ammo beradigan maoshini otning kallasidek deb bo‘lmasdi. Bu vaqtga kelib, qayiq deganimizning narxi osmonga ko‘tarilib ketdi. Shunday bo‘lsa-da, toma-toma ko‘l bo‘lur deganlaridek, ishim sekin-asta yurisha boshladi. Lekin birdan…
U stakanni sipqarib, xo‘jayinga yana imo qildi. Xo‘jayin darhol qo‘lida shisha bilan keldi.
— Rostanam ichmaysizmi? — deb so‘radi qo‘shnim.
— Hazili yo‘q, — deb javob berdim.
— To‘yqusdan xotinim kasal bo‘p qoldi, — deya hikoyasini davom ettirdi suhbatdoshim. — Jiddiy. Biz, albatta, o‘zimizni sug‘urtalatgan edik. Lekin baribir, sarf-xarajat katta bo‘ldi. Chunki ayolim shaharda shifoxonada yotar, men esa, har kuni holidan xabar olib turardim. Bilasiz, bemor ko‘rgani quruq qo‘l bilan borish noqulay. Ayolim tuzalganidan keyin chet elga ketdik. Shunday qilib, bor pulim bilan yana xayrlashdik. Darvoqe, ketganiga achinganim ham yo‘q. Qayiqni yana miyamdan chiqarib tashladim. Qayiq deganingiz gaz kompaniyasida ishlaydiganlarning hamyoniga to‘g‘ri kelmaydi. Lotereya sotib olishdan biror ma’ni chiqarmikin deb urinib ham ko‘rdim. Zora, ol qulim desa-yu, bir etak pul chiqib qolsa… Lekin ikki marta sotib olganim arang lotereyaga ketgan pulimni qopladi.
U birpas jim qolib, so‘ng yana davom etdi:
— Uch yil burun xotinim olamdan o‘tdi. O‘g‘lim esa, Kanadaga ko‘chib ketdi. Butunlay. Sakson beshinchi yili gaz kompaniyasi meni pensiyaga chiqardi. Qarilik pensiyasiga. Gap o‘rtamizda qolsin-u, omadim kelib, shaharning markazidan, mana shunday mayxonalar qalashib ketgan ko‘chadan, ijaraga arzon-garovga xona oldim. O‘zingiz bilasiz, markazdan turar-joy topish amri mahol. Lekin kvartiramning egasi bama’ni odam. O‘zi ham keksayib qolgan. Shuning uchun rahmi keldi, chamasi. Rahmdil odam narigi dunyoga rihlat qilsa, o‘g‘li nima deydi, ko‘ramiz. Ishdan qutulganimdan keyin yana motorli qayiq xayolimdan ketmay qoldi. Yana urinib ko‘rmoqchi bo‘ldim. Tabiiyki, endi menga kichkinagina, oqsoqol odamga mo‘ljallangan qayiqcha bo‘lsa, bas edi. Tejab-tergab yashashga o‘rganganman. Chunki umrimda hashamatu to‘kinlik ko‘rmadim. Hatto, bolaligimda ham. Otam rahmatlik: “Muhtojlik bizni doim o‘zining changalida ezg‘ilab turadi”, degich edi. Shunday qilib, nafsimni hamma narsadan tiya boshladim. Yeyish-ichish deysizmi, kiyim-kechak deysizmi. Hammasidan. Oz emas, ko‘p emas, uch yil tiydim. Yangi kiyim xarid qilishni-ku, xotinim o‘lmasidan ancha avval to‘xtatgan edim. To‘xtatganim menga zarracha ta’sir qilmagan. Chekishni ham – sigarani yaxshi ko‘raman – bas qildim. Go‘sht – ikki haftaga bir luqma. Kafe-mafelarga yo‘lamay qo‘ydim. Tarki dunyo qilganga o‘xshab qoldim. Ish, qiyinchilik bilan bo‘lsa-da, joyidan siljiy boshladi. Lekin yana…
U alamli jilmaydi:
— Bu ko‘chada qaysi eshikni qoqsangiz, kafega duch kelasiz. O‘tgan hafta kechqurun shaharning narigi burjida turadigan singlimnikidan qaytayotgandim. Tramvayning chipta pulini tejash uchun yayov borib kelayotgandim. Yo‘l uzoq emasmi, yurishga holim qolmadi. Uyga yetay deganimda, hilvat ko‘chada, chiroq tagida nafasimni rostlay deb to‘xtadim. Yonimdan chayqalgancha bir odam o‘tib qoldi. Durustgina otib olgani ko‘rinib turardi. U menga bir xiyol qarab turdi-da, cho‘ntagini paypasladi va qo‘limga reyksdalder — chaqa tutqazdi: “Ma, ol, bechora chol”. Orqasidan nimadir deb qichqirdim, lekin eshitmadi. Nega desangiz, qandaydir ashulani xirgoyi qilib ketayotgandi. O‘zim ham qachonlardir ana shunday ichib yurardim. Pulni cho‘ntagimga soldim. Uyda oynaga — qachonlardir xotinim sepiga qo‘shib olib kelgan kattakon oynaga qaradim. O‘zimga uzoq tikilib turdim. Turdimu ovozimni chiqarib: “Bechora chol, — dedim. — Tan ol. Tilanchidan farqing qolmapti”. Yiqqan-terganimning hammasini olib, nahorda shaharga tushdim. Ishton-ko‘ylakdan kostyum-shimgacha — hammasining yangisini sotib oldim. Rangli televizorning ham, sigaraning ham eng zo‘ridan oldim. Bir xirmon pivo. “Alvido, matorli qayiqcha”, deb bo‘kirdim. Qayiqchang bo‘lganiga nima yetsin, lekin, gaz kompaniyasida ishlaganlarning peshonasiga bunday baxt bitilmagan, chamasi.

Rus tilidan Qulman Ochilov tarjimasi.
“Guliston” jurnali, 2021 yil 2-son.