Poyezd to‘xtadi. Deraza pardasiga o‘ralashib qolgan arining g‘ing‘illashi eshitila boshladi.
— Qaysi bekat? — so‘radi kupdan uyquli ovoz.
— Yo‘lda to‘xtab turibmiz,— javob berdi vagon nazoratchi. U qo‘lini arta-arta o‘tib ketmoqda edi.
Natasha derazadan boshini chiqardi. Temir yo‘l ko‘tarmasidan to ufqqa qadar o‘rmonzor yastanib yotardi. O‘rmon uzra karaxt bir bulut osmonning yarmini to‘sib turar, oqqushlar to‘dasi qoqio‘t parchalariday bo‘lib, uning oldida o‘zlarini u yoq-bu yoqqa urishardi.
Zaminning bir chekkasida momaqaldiroq guldiradi va beso‘naqay harakat bilan o‘rmon ustidan o‘tib ketdi. Guldirak shunchalar uzoq cho‘zildiki, butun yer yuzini aylanib kelayotgandek tuyulardi. U o‘rmonning qalin joyida o‘ralashib qolganida jim bo‘lar, lekin yo‘l va maydonchalarga chiqib olgach, avvalgidan battarroq gumburlardi.
— Qanday zo‘r momaqaldiroq! — dedi kimdir Natashaning ortida.
U o‘girildi: bo‘lma eshigida hamrohi — yosh rejissyor turardi.
— Qanday zo‘r momaqaldiroq! Juda zo‘r gumbirladi! — takrorladi u qovog‘i soliq osmonga xuddi teatr manzarasiga tikilganday nazar tashlab. — Bular qanaqa qush ekanini bilmaysizmi?
— Bilmayman,— javob berdi Natasha.
— Bular yovvoyi kaptarlar, — dedi ko‘zoynakli qari o‘rmonchi va Natashaga jilmayib qo‘ydi.— Nega bilmaysiz? Yana bu kishi o‘ninchida o‘qirmishlar!
— Men shaharlikman,— dedi Natasha uyalinqirab.
Poyezd titrab ketdi, orqaga yura boshladi. Bir pasda qorong‘i tushib qoldi.
Shamol pardalarni tortqilab, stolchadagi gul to‘la stakanni to‘ntarib yubordi. Sariq rangli suv ovoz chiqarib polga to‘kildi.
Derazalar bo‘ylab yashin chaqnadi va shu zahotiyoq o‘rmonda nimadir qarsilladi, katta qarag‘ay daraxti singandi go‘yo.
— Nima bo‘ldi o‘zi? — yig‘loqi tovush bilan so‘radi nofarmon pijama kiygan, kichkinagina ayol. Uning yasama go‘zalligi momaqaldiroqning birinchi gumburidan keyinoq g‘oyib bo‘lgandi.
Yo‘lovchilar shosha-pisha deraza oynalarini berkitishar, bulutga nigoh tashlashardi. Yashin bulut ko‘ksida qo‘rqinchli g‘orlar, girdoblar, loyqa yomg‘ir oqimlari hosil qilardi. Qora qurum va kulning katta-katta orollari yerga tushib turardi. Qo‘rqinchli qorong‘ulik aro har gal yashin chaqnaganda birgina quruq oq qayin qayta-qayta yarqirab ko‘zga tashlanardi.
Atrofida minglab daraxtlar shamolda shovqin solib turganda bu o‘tkinchi nur nega endi faqatgina shu qayinni qorong‘ulik qa’ridan yulib olishini tushunib bo‘lmasdi.
— Nazoratchi, nima voqea yuz berdi o‘zi, axir? — qichqirdi nofarmon pijamali ayol.— Nega orqaga ketyapmiz?
— Oldinda yo‘lni yomg‘ir yuvib ketgan,— qovog‘ini solib javob berdi nazoratchi.— Ko‘ryapsiz-ku momaqaldiroqni! Sinezyorkiga ketyapmiz. Yo‘lni tuzatgunlarigacha o‘sha yerda turamiz.
— Bemazagarchilik! — dedi kichkina ayol, u qo‘rqqanidan ko‘zlarini yumdi va bo‘lma eshigini yopdi.
Jonsiz o‘rmon xira nurdan seskanib ketdi va tirik ekani ma’lum bo‘ldi: shoxlar qora yirtiq yenglarga o‘xshab shamolda titrashar, bulutlar pastak chodirining oralig‘iga qarab yo‘nalgandi. Daraxtlar balandlayotgan tiniq osmon etagiga osilib olib, uni yordamga chaqirishardi go‘yo.
Sharros yomg‘ir vagon tomini do‘mbira qilib chala boshladi.
— “Yashinning yugurigi juda tez va u og‘ir zarba bilan mahv etar”,— dedi o‘rmonchi kutilmaganda.
— Kimning she’ri bu?— so‘radi Natasha.
— Lukretsiyniki,— javob berdi o‘rmonchi va qizarib ketdi.
Bularning hammasidan ko‘rinib turardiki, o‘rmonchi ham baxtiyor, ham xijolatda edi. Baxtiyorligi — bolaligida xayrlashgandan beri qaytib ko‘rmagan Qrimga dam olgani ketyapganidan… Xotirasida tikan bosgan burunlarning poyidagi suvning shaloplashi saqlanib qolgandi.
Hamrohlaridan xijolatda edi. Ularning o‘zi bilan atayin nazokatli muomalasi, kurort hayoti haqidagi suhbatlaridan xijolat chekardi. Ular hech qachon unga murojaat etmay, bir-birlari bilan kurort hayoti haqida valaqlashardi. U hamrohlarining mehmonxonalar, eshik og‘alari va “linkoln”lar haqidagi bepisand gaplarini eshitar ekan, bular butunlay boshqa hayot odamlari ekanini, ularning yangi kulrang kostyum kiygan o‘rmonchi bilan hech qanaqa ish-pishi yo‘qligini his etardi. Bu hamrohlar, juda sinchkov odamlar edi va aftidan, o‘rmonchining egnidagi kostyum yagona ekanini, uni kostromalik o‘rtamiyona bir tikuvchi tikkanini bilishardi. O‘rmonchi kostyumini juda avaylar va rejissyorga havasi kelardi. Rejissyor oqish qo‘llarini juda nafis shimi cho‘ntaklariga tiqib divanda yastanib yotganicha “Elit” papirosidan chekar, oldi ochiq kostyumi g‘ijimlanayotgani, emin-erkin bog‘langan ko‘zni qamashtiruvchi bo‘yinbog‘iga kul to‘kilayotgani bilan ishi yo‘q edi.
O‘rmonchini xijolat etmaydigan yagona hamroh — bu oriqqina, iboli qiz Natasha edi. Derazalardan esib turgan shamol uning sochlarini doim to‘zg‘itib turardi.
“O‘rmonshunos,— dedi o‘z-o‘ziga o‘rmonchi,— jin urgur qishloqi”.
— Qanday ajoyib nom — “Sinezyorki”— g‘o‘ldiradi rejissyor.— Sinezyorki! Sinezyorki! Ko‘k ko‘llar! Buni eslab qolish kerak.
— Bu yerlarda, bu o‘rmonlarda ko‘llar juda ko‘p,— dedi o‘rmonchi.
— Siz bu yerlarni bilasizmi?
— Ha, shu, oz-moz… O‘n besh yilcha burun bu yerda ishlaganman: o‘rmon barpo etganman.
— Ha-a, bu juda qiziq,— dedi cho‘zib rejissyor, lekin o‘rmonchi yuzidan angladiki, unga buning hech qizig‘i yo‘q edi.— Bizning haddan tashqari omadimiz yurishmayapti. Shu yerda bugun emas, ertaga momaqaldiroq bo‘lsa nima qilardi?!
— Ha, haqiqatan ham, kishiga alam qiladi,— dedi o‘rmonchi.
U anchadan beri Sinezyorkiga, o‘zi ishlagan yerlarga bormoqchi bo‘lib yurganini, lekin hech qo‘li tegmayotganini o‘ylardi. Mana, hozir ham, yo‘lni tuzatgunlaricha poyezd Sinezyorkida bir-ikki soat turadi va u bo‘m-bo‘sh bekatda sanqib yurgan tovuqlardan bo‘lak hech nimani ko‘rolmaydi.
— Eh, attang! — xo‘rsindi o‘rmonchi.
Natasha ham hayajonda edi. U hali hech qachon Qrimda bo‘lmagan, bu o‘lka unga ko‘m-ko‘k, tumanli, chinnigul hidiga burkangan yer bo‘lib tuyular, tezroq dengizni ko‘rgisi kelardi. Aytishlaricha, dengiz kutilmaganda ko‘zga tashlanadi va u cho‘ng bulutga o‘xshaydi.
Sinezyorkida hech kim yo‘q edi. Navbatchi derazasida kerosin chiroq yonar, kech tushdimi yoki yomg‘ir tufayli qorong‘i bo‘lib qoldimi, bilib bo‘lmasdi.
Yomg‘ir tindi. O‘rmon tomondan ho‘l payraxa hidi kelardi.
Chol Vasiliy aravadagi ho‘l bedani qoqishtirar, poyezd tomonga qarab-qarab qo‘yardi: “Buncha bordi-keldi, bordi-keldi qilib, bu odamlar nima qilishar ekan-a?!”
Uning oti boshini qulog‘igacha suli to‘rvasiga tiqib, shosha-pisha kavshanar, cholning g‘o‘ldirashiga quloq tutib, uning odatdagi po‘pisasini kutardi: “Qani, tek bo‘l, iblis! Tekin oziqadan qorning to‘yib qopti chog‘i!” Bu po‘pisadan so‘ng og‘ir xo‘rsinib, boshini eggancha qumloq yo‘ldan aravani yana ko‘l tomon tortib ketishdan o‘zga iloj qolmasdi. Lekin Vasiliy bobo kutilmaganda jilovni tashladi-da, poyezd tomonga shoshildi. U yumshoq vagonning yorug‘ derazasi yoniga keldi-yu, qamchi dastasi bilan oynani taqillatdi.
— Petr Matveev! — qichqirdi u past bo‘g‘iq tovush bilan.— Hoy, Petr Matveev!
Deraza ortidagi yo‘lakda o‘rmonchi tik turganicha Natasha bilan suhbatlashardi. O‘rmonchi cholga tikilib turdi-da, derazani ochdi.
— Tanimayapsanmi?— so‘radi chol va mayin tovush bilan kuldi.— Men uzoqdan, aravadan turib seni tanidim. Xudoning marhamati bilan uchrashganimizni aytmaysanmi?!
— Vasiliy! — qichqirdi o‘rmonchi, u tezda maydonchaga chiqdi, qum ustiga sakrab tushdi va cholni quchoqlab oldi. — Tirikmisan?
— Tirikman,— dedi chol yengi bilan yuzini artib.— Tirik yurishga harakat qilyapman. O‘lim atrofimda aylanib yuribdi, qorovulxonamga kirishga esa fahmi yetmayapti. Sen bizlarni unutding, Petr Matveev, to‘g‘risi, unutding! Bizning hayotimiz esa ochig‘ini aytaman, sensiz kemtik bo‘lib qoldi.
— Nega bunday deysan? Nima bo‘ldi sizlarga?
— Xuddi bilmaganday gapirasan-a? — ishonqiramay so‘radi chol. — Umringda gazeta o‘qimagansan go‘yo, Petr Matveev?
— Nima gap o‘zi? Sen gapiraver, alanglama.
— Alanglaganimda ham qaraydigan odamning o‘zi bo‘lmasa-chi? Bizning tuman gazetamizda necha marta bosib chiqarishdi,— dedi chol xo‘rsinib. Bosishdi, bosib chiqaraverishdi, tekshirib ko‘radigan bo‘lsangiz, hammasi bekordan-bekorga ekan. O‘zi aftidan, qalam bilan ishni o‘rnidan jildirib, o‘rmonni muhofaza etib bo‘lmas ekan.
— Nima haqida gapiryapsan o‘zi? — so‘radi o‘rmonchi. — Gapni aylantirma, to‘g‘risini ayt!
Chol telpagini yechib, neftdan qorayib turgan qumga tashladi.
— Eh, Petr Matveev, Petr Matveev! Sening o‘sha yoshgina o‘rmoning adoyi tamom bo‘ldi.
— Yonib ketdimi? — so‘radi qo‘rqib ketgan o‘rmonchi.
— Nega yonadi? Xudoning o‘zi asrasin, bizda yong‘in bo‘lgani yo‘q. Shu yil bahordan boshlab kapalak qurti yeyayapti, xuddi topshiriq olganday, yamlab yutyapti, la’nati! Hozirgacha yarmini yeb bo‘ldi-yov. Yangi o‘rmonchi bo‘lsa hech uddasidan chiqolmayapti. Hali unga yo‘l berishmaydi, hali qarabsiz, dorivor berishmaydi, o‘zi bo‘lsa to‘rt tomonga qog‘oz yozishdan nariga o‘tmaydi. Qachon yoniga kirsang, bir gapni takrorlayveradi: “Viloyatdan javob kelgani yo‘q”. Ana shu tariqa o‘tiribmiz, ketimizni yag‘ir qilib. “Javob kelgani yo‘q, javob kelmayapti”. Lekin o‘rmon-chi! — dedi chol behad baland ovoz bilan xo‘rsinib.— O‘ziyam Petr Matveev, sen bilan o‘rmonmisan o‘rmon ekkanmiz-da! Qarag‘aylar xuddi sohibjamol opa-singillarday yonma-yon turishadi! Xudo shohid, ishonasanmi, yo‘qmi, men shu o‘rmonga kirishim bilan telpagimni boshimdan olaman-da, xuddi karaxtday turib qolaman, shunchalar go‘zal u!
Chol telpagini yerdan oldi, ko‘zdan kechirdi va parishon oq sochlariga qo‘ndirdi.
— Na iloj, Vasiliy? — dedi o‘rmonchi orqasiga o‘girilib, vagon zinasida turgan Natasha peshonasini tirishtirganicha cholning arz-dodiga quloq solardi.
— Ota-bolalarni tashlab, yordam bermay qo‘ysa, uni vijdon azobi qiynaydi, boz ustiga xalq sudi jazolaydi. Daraxt-chi? Daraxt til-zabonsiz, u kimga arz qiladi? Yolg‘iz, men tentakka, o‘rmon nazoratchisiga!
— Nima qilish kerak bo‘lmasa? — so‘radi o‘rmonchi parishon alfozda.
— Changlatish kerak, g‘o‘ldiradi chol o‘rmonchiga quloq solmay. — Shu yil bahorda gulchanglar yetildi, shamol esib, ularni ko‘l uzra oltin tutundek haydab ketdi. Umrimda bunaqa gulchangni ko‘rmaganman.
Chol jim qoldi.
— Petr Matveev,— dedi u yalinchoq tovushda va o‘rmonchining yengidan ushladi.— Cholning gapini inobatga ol: ko‘lga boraylik, bir nazar tashlaylik. Sen menga faqat, shu o‘rmonni nima bilan qutqazib qolish mumkinligini aytgin-u, yo‘lingdan qolma, xudo yor bo‘lsin, o‘zim bir amallayman.
— G‘alati odamsan! — dedi o‘rmonchi. — Axir, ikki-uch soatdan keyin poyezd jo‘nab ketadi-ku. Sen nimalarni gapiryapsan, o‘zi!
— Ke-etmaydi! — dedi chol ishonch bilan. — Ketadigan joyning o‘zi yo‘q. Yo‘lning ikki chaqirimini yomg‘ir yuvib ketgan. Erta tush paytigacha jo‘nab ketsa ham yaxshi gap.
O‘rmonchi yana Natashaga qaradi. U hamon peshonasini tirishtirgancha cholga tikilib turardi.
— Yur, navbatchining oldiga boramiz,— dedi chol qat’iy.— Agar uning zarracha vijdoni bo‘lsa, so‘zlarimni tasdiqlaydi. Qani, yur!
— Obbo, toza balo bo‘lding-ku, a!— achchiqlandi o‘rmonchi. — Gaplaring bilan rosa boshimni qotirding.
— Boring, Petr Matveevich,— dedi kutilmaganda Natasha. — Ulgurasiz.
— Sizningcha, ulguramanmi? — so‘radi o‘rmonchi va ko‘nglida nogahoniy bir yangilanish tuydi. — Ulguraman, deb o‘ylaysizmi?
— Men ham sizlar bilan borsam, maylimi?— so‘radi Natasha.
— Eh, go‘zal oyimqiz, qimmatli o‘rtoq, — dedi chol va Natashaga chuqur ta’zim bajo keltirdi. — Shu to‘g‘ri so‘zing uchun seni olib bormaslikning sira iloji yo‘q. Ketdik. Biz o‘rmonda u yoq-bu yoqqa sandiroqlagunimizcha, sen ko‘l sohilida hordiq chiqar. Ko‘limizning suvi naq nuqraday, bunaqasi butun dunyoda yo‘q.
— Xo‘p, qani yur, navbatchining oldiga boraylik! — dedi o‘rmonchi.— Sen, chol meni butunlay ovorayu sarson qilding.
Navbatchi haqiqatan ham yo‘l ertaga peshinda tuzatilishini aytdi.
O‘rmonchi, chol va Natasha ko‘lga jo‘nab ketishdi. Ularning jo‘nab ketishi yo‘lovchilarni hayron qoldirdi va odatda bunday paytda aytiladigan “Qo‘ysangiz-chi?”, “Bilasizmi, buni sira kutmagandim!” xitoblariga sabab bo‘ldi.
O‘t bosgan qorong‘i yo‘llarda g‘ildiraklar g‘ichirlardi.O‘rmon sukunat qo‘ynida edi va bu sokinlik Natashaga oxiri yo‘qdek tuyulardi. Faqat o‘rmonlar oralig‘idagi shilta yalangliklarda allaqanday qushlar onda-sonda uyqusirab qichqirib turishardi.
Yarim tunga borib bulutlar g‘oyib bo‘ldi, qarag‘aylar uchlari sovuq jimirlay boshladi. Lekin Natasha yulduzlarni ajratolmay qoldi, yulduz turkumlari daraxtlarning shox-shabbalariga ilakishib, tanish shakllarini yo‘qotgandilar. Chirindi va ho‘l barglar hidi, inson qadami yetmagan chakalakzorlardagi o‘tkir havo, osmonning tinimsiz jimir-jimiri aro ummonga monand ulkan o‘rmon o‘lkasi tun qorong‘usida yastanib yotardi. Natasha, chol, o‘rmonchi sekin gaplashardilar.
— Biz tomonlar juda bokira yerlar, — g‘o‘ldirardi chol xo‘rsinganicha.— Bu o‘rmonlar dunyoning narigi chekkasigacha cho‘zilib ketgan. Jahonda ulardan yaxshisi yo‘q.
— Uxla-uxla! — qichqirdi uyqudan uyg‘ongan qush. — Uxla-uxla!
— “Men shundoq ham uxlayapman”, — o‘yladi Natasha. U nogahoniy baxt hissidan kulib yubordi. Sevinchdan u hatto junjikib ketdi va bu tun adoqsiz bo‘lsin, arava ildizlarga tegib to‘xtovsiz taraqlayversin, o‘rmon tobora qalinlashaversin, qaroqchilar maskaniga o‘xshab ketaversin, degan istak tug‘ildi ko‘nglida.
— Mana, yetib keldik chog‘i,— dedi chol.
Atrof yorishib ketdi. Natasha u yoq-bu yoqqa qaradi-yu, hech nimaga tushunmadi: yulduzli osmon shundoqqina yo‘l yoqasida yotar, sekin shaloplab ko‘zga ko‘rinmas qirg‘oqqa urilardi.
— Ko‘l,— dedi o‘rmonchi. — Ichida yulduzlar shunchalar ko‘pki, xuddi kuzgi pishiqchilik deysiz!
It bo‘g‘iq tovushda vovulladi. Arava qorovulxona yonida, qora majnuntollar ostida to‘xtadi. Qo‘ndoqdagi tovuqlar patirlab qolishdi. Chol qorovulxonaga kirib, tunuka kerosin chiroqni yoqdi-da, hamrohlarining yo‘lini yoritib turdi.
Natasha uyga kirdi. Xonada kul va quruq yalpizning o‘tkir hidi anqir, eski yog‘och uy issiqqina edi. Natasha sut ichib oldi-yu, eskiligidan yarqirab turgan keng yog‘och so‘rida o‘sha zahotiyoq uyquga ketdi. Chol uning boshi tagiga yangi chakmonini qo‘ydi.
Qiz juda erta uyg‘ondi. O‘rmon uzra oppoq quyosh charaqlab turardi. Xonada hech kim yo‘q, faqat qora it stol tagida yotar, Natashaga hayratli nigoh tashlaganicha kanalarini qo‘rirdi.
— Kechikib qolmasam go‘rga edi! — dedi birdan Natasha va o‘rnidan sakrab turib, sochlarini tuzatdi.
Devor soatining to‘xtab qolganiga ancha bo‘lgan bo‘lsa kerak: tosh o‘rniga osilgan suv to‘la shishaga o‘rgimchak uya qo‘ygandi.
Natasha salqin dahlizga chiqdi. It uning ortidan kelar, xushomad qilib, chelaklar, polga qalashtirib tashlangan bo‘yinchalarni dumi bilan urardi.
Hech kim yo‘q edi. Natasha eshikni ochib zinaga qadam qo‘ydi-yu, xo‘rsindi. Oynadek yorqin ko‘l shundoq ostona ortida, ko‘z zo‘rg‘a ilg‘aydigan tuman ostida yotardi. Baland o‘rmonlar aksi ko‘lga tushgan, qirg‘oq yaqinidagi oq qum yonida suv shunchalar toza-tiniq ediki, juda yengil, vaznsizday tuyulardi. Bunda dumchalarini sal-pal qimirlatganlaricha kumushrang baliqlar suzishardi.
Ko‘hnaligidan kulrang tusga kirib, quruqshab qolgan qayiq qirg‘oqqa chiqarib tashlangandi. Natasha ko‘lda cho‘mildi, kiyimlarini kiydi-yu, qayiq yoniga keldi. Qayiqning o‘tirg‘ichi hali butun edi. Natasha unga o‘tirdi O‘tirg‘ichni quyosh nuri ilitgandi.
Qayiq yoriqlarida baland bo‘yli gul va o‘tlar o‘sib yotardi. Natasha oyoqlarining uchi qirmizi gulli durkun butaga tegib turardi. Qayiq burnida gulhamishabahor o‘sar, tubidagi qum ichidan “kakkuning ko‘z yoshlari” yorib chiqqandi. Qarag‘ay payraxasining o‘tkir, shirin hidi anqirdi. Qora it qayiq yoniga kelib yotdi va homuza tortdi. Chuqurda, yer ostida chigirtkalar chirillashardi.
— “Poyezd nima bo‘ladi?” — o‘yladi Natasha va hayron qoldi: chunki bu fikr unda hech qanaqa tashvish, xavotir uyg‘otmasdi. U biror soat chamasi shu taxlitda o‘tirdi. Qiz ko‘l ortidagi o‘tloqlarda turnalarning o‘zaro chaqchag‘ini tingladi, keyin birdan o‘rdakning jon holatda chinqirig‘i eshitildi-yu, yana hammayoq jimib qoldi.
Birinchi bo‘lib chol keldi. U Natasha bilan mehribonlarcha salom-alik qildi, qayiq yonidagi qumga o‘tirdi-da, dedi:
— Sen poyezddan kechikaman deb xavotir bo‘lma. Hozir chekib bo‘laman-da, “O‘g‘il bola”ni aravaga qo‘shib, seni bekatga oborib qo‘yaman, yaxshi yetib bor, Zolotiye Makovki shahridagi iliq suvlarda maza qilib dam ol, baxtingni top, deb qolaman.
— Petr Matveevich qayerda?
Chol jilmaydi:
— Hozir keladi. Endi unga ikki dunyo bir qadam!
—Nima bo‘ldi? — qo‘rqib ketdi Natasha.
— O‘zi aytib beradi,— javob qildi chol yoriq trubkasini qayiq chetiga qoqib tozalar ekan.— Sen quloq sol. Shu qayiq necha yoshda, bilasanmi? Mening yoshimdan kam emas. U bilan tengqurmiz. Har xil gul, har xil o‘t-o‘lan bilan qoplanganini qara. Mana bu gul bizda “pinak” deb ataladi, — chol “kakkuning ko‘z yoshlari”ni ko‘rsatdi. — Uni qara, kunduzi pinakka ketib, kech tushishi bilan esa ochiladi, asal bo‘yini tarqatadi va tonggacha shu taxlit turadi. To‘g‘risini aytsam, bu shaloq qayiq xizmatini qilib bo‘ldi. O‘rmonshunos kechagina kelib kuldi: “Sen Vasiliy, uning oloviga kartoshka pishirsang bo‘lmaydimi, o‘tin bekor yotganidan nima naf”. Men bo‘lsam shunday o‘ylayman: “Yo‘q, hali uning o‘tinidan kartoshka pishirish vaqti kelgani yo‘q, buning uchun bir oz sabr qilish kerak bo‘ladi”.
— Ko‘zingiz qiymaydimi? — so‘radi Natasha.
— Albatta, ko‘zim qiymaydi-da. O‘ylab ko‘r: butunlay chirigan, lekin, baribir, bir kunga yarab qoladi.
— Qanaqasiga yaraydi? — so‘radi Natasha.— Men tushunmayman.
— Tushunadigan nimasi bor buning! — achchiqlandi chol. — Bu qayiq shundoq chirindidan iborat, lekin har bir yorig‘idan gul bo‘y cho‘zib turibdi. Xo‘sh, shunday qilib, qayiqqa qaradim deguncha xayolimdan bir fikr kechadi: “Ehtimol, men, chol ham hayot uchun biror foyda keltirarman”. Shuning uchun ham tirishib-tirmashaman. Sen sochlarning oqidan qo‘rqma, muhimi, yuraging joyida bo‘lsa bo‘lgani. Gapim to‘g‘rimi, yo yo‘qmi?
— To‘g‘ri,— dedi Natasha va kulib yubordi.
— Ha, ana shunaqa! Sen mening so‘zlarimga inon!
O‘rmonchi keldi. Chol inqillab o‘rnidan turib, “O‘g‘il bola”ni aravaga qo‘shgani ketdi. O‘rmonchining qovog‘i soliq, o‘zi xijolatda edi. U Natashadan qanday uxlagani, ertalab sut ichgan-ichmaganini surishtirdi-yu, jimib qoldi.
— Kechikib qolmaymizmi? — so‘radi Natasha.
— E, yo‘q, kechikmaymiz, nazarimda,— javob berdi o‘rmonchi va Natashaga qaramay qo‘shib qo‘ydi: — Hamma gap shundaki, men hech qayoqqa ketmayman.
Natasha hayron bo‘lganicha jim turardi.
— Ha, hech qayoqqa ketmayman! — dedi o‘rmonchi achchiqlanib.— Bu yerda shunday bir mojaro chiqqan ekanki… Xullas, bir so‘z bilan aytganda, mensiz bu ishni uddalay olmasliklari mumkin. O‘rmon adoyi tamom bo‘ladi. O‘zim barpo qilganman, bilasizmi, hech ko‘zim qiymaydi…
— Men-ku tushunaman,— dedi Natasha.
— Umuman, ochig‘ini aytsam, bu yerda, o‘sha Qrimdagidan ko‘ra dimog‘im chog‘roq bo‘ladi. Faqat yo‘llanma kuyib ketganiga achinaman, xolos. Mayli, bo‘lar ish bo‘ldi, endi! Sizdan faqat bir iltimos, mening chamadonimni cholga bering, olib keladi.
— Xo‘p, mayli, — xo‘rsindi Natasha.— Mening sizga havasim kelyapti.
— Te-e-k, iblis!— bo‘g‘iq ovozda qichqirdi chol qorovulxona tomondan.— Davlatning tekin ozig‘idan qorning to‘yib qopti!
— Xo‘p, mayli, xayr! — dedi Natasha va o‘rmonchining qo‘lini uyalinqirab, jur’atsizgina qisib qo‘ydi.
Poyezd muyulishdan shiddat bilan o‘tgach, Natasha esladi: xuddi shu yerda ular momaqaldiroq ostida qolgan edilar. Vagonlar kichkinagina daryo ustidan shaqir-shuqurlab o‘tib ketdi. Natasha ko‘prik yonidagi taxtadan “Moshka daryosi” degan chang bosgan yozuvni o‘qishga ulgurdi, xolos.
O‘rmonlar uzra keng kamalak ko‘tarilganda, qayerdadir, ko‘l ortida kuchsiz yomg‘ir yog‘ardi. Kamalak Natashaga Petr Matveevich va chol xo‘jayinlik qiladigan, tongda turnalar chinqiradigan, odam oyog‘i yetmagan sirli mamlakatlar darvozasi bo‘lib tuyuldi.
Olisda, buta va qamishzorlar ortida oppoq suv yaltiradi. Nahotki, bu o‘sha ko‘l bo‘lsa? Natasha derazadan boshini chiqardi, barglar aro suv yaltir-yulturiga, kamalak jilosiga uzoq vaqt tikilib turdi va yuragi hapriqib ketdi: koshki edi bu yerda kuzgacha qolishning iloji bo‘lsa?!
Parovoz o‘kirig‘i eshitildi. O‘rmonlar uning tovushini bir-birlariga oshirib, o‘tib bo‘lmas chakalakzorlarga olib ketdilar-da, kutilmaganda jarangdor aks-sado bilan qaytardilar.

Jo‘ra Fozil tarjimasi
«Jahon adabiyoti» jurnali, 2007 yil, 12-son