— Kitoblaringizga qoyilman!
Avvaliga yozuvchi birodarlarimga o‘xshab bu maqtov uchun tashakkur bildirmoqchi bo‘ldimu, keyin fikrimdan qaytdim.
— Bundan ham yaxshiroq yozishim mumkin edi-yu, lekin sharoitning mazasi yo‘q-da, — deb qo‘ya qoldim.
— Iya, nega? — so‘rab qoldi u.
— Nega bo‘lardi, uyimiz tor, bola-chaqa ko‘p. Har kuni uyda to‘s-to‘polon. O‘zingizdan qolar gap yo‘q, yozuvchilik kasbi aqliy mehnatga kiradi, shunaqa bo‘lgandan keyin, ish paytida suv quygandek jimlik bo‘lishi kerak. Miyangga endi bir fikr kelganda bittasi «dada, buni qarang» deb akasidan shikoyat qilib qoladi. Bunisini aldab-suldab ovutsang, ikkinchisi karnay chalib yuboradi. Shundan keyin o‘g‘illar birpasda mushtlashib ketishadi. Xullas, qiy-chuv ichida boshing qotib, garang bo‘lib ketasan. Kallang garang bo‘lib turganda, qoyilmaqom narsa yozib bo‘larmidi!
— Bola-chaqa serobmi deyman? — yana so‘raydi u.
— Atigi o‘n bitta! — deb javob beraman.
«Xudo umr bersin!» degan javobni eshitarman, deb turgan edim, «xo‘k» deb baqirib yubordi.
— Menga aytyapsizmi? — deb so‘radim undan.
To‘g‘risini aytsam, jon-ponim chiqib ketdi. Hozir uni yerga yotqizib, belangi qilishdan ham toymaydiganman.
— Sizga emas, shunchaki o‘zim aytdim-da.
— Bu yerda ikkovimizdan boshqa hech kim yo‘q-ku!
— Hadiksirash yomon narsa! Hadiksiragan odam har narsani o‘ziga olaveradi. Ko‘chada mashina buzilib, paqillab qolsa ham, bunaqa odam «ana, meni o‘ldirishmoqchi» deb o‘ylaydi. Ha, mayli, bola-chaqangizga qaytaylik. O‘n bitta dedingizmi? To‘g‘ri, yozib-chizadigan odam uchun o‘n bitta bola ko‘plik qiladi, bittasi ham ko‘plik qiladi… Yozuvchi degan odam umuman bola-chaqadan chetroqda yurgani ma’qul. Vaqt isrof bo‘ladi-da, vaqt.
— Vaqt-ku, isrof bo‘lmaydi-ya, lekin ularni kattq qilish qiyin.
— Yozuvchi bola-chaqadan chetroqda yurgani ma’qul. Ha, shunday. Farzand ko‘rish har kimning ham qo‘lidan kelaveradi, ammo yozuvchilikni har kim qilavermaydi.
— Ilojim qancha, o‘n bitta, hattoki o‘n bir yarimta farzandim bor… Bittasi endi yo‘lga kirdi…
— Bordi-yu, bir xonadonda yakka o‘zingiz tursangiz, o‘sha ajoyib asaringizni necha kunda bitkazishingiz mumkin?
— Miyamda asarlar shunchalik qalashib yotibdiki, tinchroq uy bo‘lsa, ikki oyda bittasini qotirib tashlayveraman.
— Juda soz. Undoq bo‘lsa o‘zim turgan uyni sizga olti oyga bo‘shatib beraman.
Oldiniga hazil qilyapti, deb o‘yladim. Lekin meni mashinaga o‘tqazib, uyiga olib borganidan keyin gapiga ishondim. Uy emas, katta bir saroy deysiz. O‘zim ham buni ko‘rib hang-mang bo‘lib qoldim.
— Odatda biz uy ichimiz bilan Nishontoshida qishlaymiz, — dedi u. — Kecha ko‘chib bordik. To mayga qadar, olti oy shu uy sizniki. Qani, bir boplab asar yozing-chi, bir ko‘raylik… Loaqal men shu yo‘l bilan dunyo adabiyotiga jinday hissa qo‘shgan bo‘larman.
To‘g‘risi, o‘zimni yo‘qotib qo‘ydim.
— Sizdan faqat bitta iltimosim bor, — dedi u men bilan xayrlasha turib, — hovlida bitta itu, uyning ichida kuchukcha bilan sa’va qolyapti. Shularga qarab tursangiz bas.
— Jonivorlarni o‘zim ham yaxshi ko‘raman, — deb javob berdim unga.
Shunday ajoyib saroyni menga tashlab ketyapti-ya. Tavba, tushimmi, o‘ngimmi? Dastlab saroyni bir tomosha qilib chiqdim. Atrof shunaqayam sokinki, go‘yo bu sokinlikni quloq bilan eshitib, ko‘z bilan ko‘rib turgandayman… Nazarimda shundoqqina qo‘limni uzatsam, uni ushlab oladigandayman. Keyin yuqori qavatga chiqdim. Uy derazasidan shunday ajoyib manzara namoyon bo‘lar ekanki, asti qo‘yavering. Yozuv stoliga o‘tirib, o‘zimcha o‘yladim: «Bunaqa sharoitda hatto befahm odam ham shoir bo‘lib ketishi turgan gap!»
Zo‘r ishtiyoq bilan qo‘lga qalam oldim. Qog‘oz betini endi qoralayman deb turgan edim, to‘satdan qo‘ng‘iroq ovozi eshitildi. Uy juda katta emasmi, u uchidan bu uchiga zir yuguraman, ovoz qaysi tomondan kelayotganini bilolmayman. Yuqori qavatdagi xonalarning hammasiga birma-bir kirib chiqsam ham, nima chalinayotganini topolmadim. Qo‘ng‘iroq esa hamon jiringlaydi. Qora terga botib rosa yugurib chiqqanimdan keyin, uchinchi qavatdagi telefonga ko‘zim tushdi. Trubkani olib quloq solib ko‘rgan edim, hech kim javob bermadi. Jiringlayotgan ovoz hamon tinmaydi. Demak, bu telefon emas ekan. Uyda yana boshqa telefon bo‘lsa-chi?
Yana zinama-zina yugurib bo‘ladiganim bo‘lgach, ovoz ko‘cha darvoza tomondan kelayotganligini sezib qoldim. Borib qarasam gazeta sotuvchi kelgan ekan.
— Kerak emas! — javob berdim unga. — Bugundan boshlab bu uyga gazetaning keragi yo‘q.
Eshikni qulflab, yana joyimga borib o‘tirdim. Endi qo‘lga qalam olgan edim, yana qo‘ng‘iroq jiringlab qoldi. Birinchi qavatga tushdim. Eshikni ochib ko‘rsam, hech kim yo‘q. Bolalar laqillatyapti shekilli desam, ko‘chada zog‘ ham ko‘rinmaydi. Lekin boyagi ovoz sira tinmaydi. Bilsam, orqa eshik taqillayotgan ekan. Sutchi kelibdi.
— Kerak emas! Bugundan boshlab bu uyga sut olib kelishning hojati yo‘q!
— Bir haftalik qarz edilar…
Uy egasi bunaqa ajoyib joyni menga olti oyga tekinga tashlab ketdi-ya! Darrov sutchining pulini berib yubordim.
Yuqoriga chiqib, endi o‘tirgan edim, yana bir narsa «jiring» etib qoldi. Oldin ko‘cha eshikka, keyin esa orqa eshikka yugurdim. Hech kimning daragi yo‘q. Bu uyda o‘zi qancha eshik bor ekan?
Zir yugurib qidiraman, uchinchi eshikni topolmayman. Shumtaka bolalar meni kalaka qilayotganga o‘xshaydi. Men ko‘cha eshik tomon yugurganimda, ular orqa eshik qo‘ng‘irog‘ini chalib qochayotgan ko‘rinadi. Ularni qo‘lga tushirish uchun orqa eshik yonida poylab turdimda, qo‘ng‘iroq jiring etishi bilan eshikni shartta ochdim — yana hech kim yo‘q! Bachchag‘arlar bu gal ham qochib qolibdi. Telefon esimga tushdi. Qani, borib bir ko‘ray-chi uni ham. Chindan ham telefon jiringlayotgan ekan.
— Labbay!
— Nozan xonim kerak edilar.
— U kishi uyda yo‘qlar, afandim.
Joyimga borib o‘tirishga ulgurganimcha yo‘q. Yana o‘sha tovush. Yugurib borib telefonni oldim. Yo‘q, bu emas ekan. Eshikka chopdim. Pochtalon kelgan ekan. Bergan xatini oldim. Zinadan chiqayotgan edim, yana bir narsa chalindi. Zing‘illab borib ko‘cha eshigini ochgan edim, hech kim ko‘rinmadi. Telefonni oldim, javob yo‘q. O‘pkamni qo‘ltiqlagancha dam yuqori chiqaman, dam pastga tushaman. Shu payt allaqaysi qushning «ku-ku! Kuku!» degan ovozini eshitib qoldim. Borib ko‘rsam, devordagi soat sayrayotgan ekan. Mehmonxona devorida
ikkita soat bo‘lib, biri jiringlasa, ikkinchisi sayrar ekan. Soat sayrab bo‘lgan ham ediki, telefon jiringladi:
— Nozan xonim uyda yo‘qlar, Istambulga ko‘chib ketganlar.
To‘rt tomonga yuguraverib, bo‘ladiganim bo‘ldi o‘zi. Jiqqa terga botib, mehmonxonaning o‘rtasida turgan edim, yana bir narsa jiringlab qoldi.
Asti tushunolmay qoldim: bu uyda qancha qo‘ng‘irog‘u, qancha soat bor o‘zi! Bu gal kiraverishdagi soat nag‘ma qilayotgan ekan. O‘lar bo‘lsam o‘ldim endi! Goh u eshikning qo‘ng‘irog‘i chalinadi, goh bu eshikning… Eshikka yugursam, telefon jiringlaydi. Miyam g‘ovlab ketganidan eshikmi deb yugursam, telefon jiringlayotgan bo‘ladi. Bir mahal birov taqillatyapti, deb yugurib borib eshikni ochsam, bir bola ko‘chada velosipedining qo‘ng‘irog‘ini chalib o‘tgan ekan.
Kech kirdi ham, ammo men biror satr yozganim yo‘q. Zinadan pastga chiqib-tushaverib, qirq kilometrcha yurib qo‘ydim. Qo‘ng‘iroq chalib, eshik qoqqanlarning soni biram ko‘p bo‘ldiki, asti so‘ramang. Pulga aloqasi bo‘lgan odamlarning hammasi — baqqoldan tortib to suv tashuvchigacha kelib ketdi. Telefon bo‘lsa qirq martacha jiringlagandir. Burnimdan tortsa yiqilgudek bo‘lib o‘ringa cho‘zildim. Keyin o‘zimga o‘zim tasalli berdim:
— Birinchi kuni o‘zi shunaqa bo‘ladi. Uyda hech kim yo‘qligini endi hamma bilib oldi. Ertaga bittayam qo‘ng‘iroq chalinmaydi. Faqat yozish bilan band bo‘laman.
Endi ko‘zim ilingan edi, allaqanday narsa qulog‘imga chalindi. Lekin bunisi qo‘ng‘iroq ovoziga o‘xshamaydi. Qo‘ng‘iroq chalinadigan bo‘lsa, ilojini topib qo‘yganman. Eshikni ochmasam, telefonni olmasam, o‘zidan-o‘zi tinib qoladi. Lekin mana bunisi nima bo‘ldi ekan? Hech to‘xtamaydi-ya. Ko‘rpaga burkanib olgan edim, bo‘lmadi. Quloqqa paxta tiqib ko‘rdim — foydasi yo‘q. Chor-nochor ovoz kelayotgan tomonga yurdim. Xonalarni birma-bir
qidirib chiqqach, bir payt vannaxonada yotgan kuchuk bolasini ko‘rib qoldim. U ham meni ko‘rishi bilan ovozini o‘chirib, oyog‘imga suykala boshladi. Bechora och qolgan ekan-a! Oshxonadan topgan-tutganimni keltirib berdim.
Joyimga kelib yotdim. Hamma narsa jim bo‘ldi-yu, lekin soatlar tinchigani yo‘q — biri jiringlasa, ikkinchisi sayraydi. Buning ustiga kuchuk bolasi ham g‘ingshishini qo‘ymaydi. Ahyon-ahyonda telefon ham jiringlab qoladi. Tun yarim bo‘ldi. Qani endi soatlar bilan kuchukning jag‘i o‘cha qolsa. Noiloj, kuchukchani xonaga olib kirdim, qulog‘im ancha tinchidi. Lekin bu makkor yotishim bilan yana huriy boshladi. Yalinib-yolvoraman, silab-siypayman xumparni, qani endi ovozini o‘chirsa. Oxiri yonimga olib yotgan edim, chakagi o‘chdi. Navbat endi hovlidagi itga keldi.
Jinni bo‘lib qolayozdim, yo‘q, rasmana jinni bo‘lib qoldim ham. O‘rnimdan tura solib, derazaga yugurdim:
— O‘chir ovozingni, itvachcha, o‘chir hozir… O‘chir!
Bir amallab uning ovozini o‘chirgan edim, yonimdagi kuchukcha yana nag‘ma qila boshladi. Xullas, itlar va soatlar bilan olishib chiqib, bir amallab tong ottirdim. Endi tashqaridagi tovuqlar bilan xo‘rozga gal keldi. Holsizlikdan madorim qurib ketganligi uchun bularning qichqirig‘iga parvo qilmay yotaverdim. Bir payt tepamdagi sa’va sayrab qolgan edi, qafasi bilan olib vannaxonaga tiqdim. O‘n minutcha ko‘zim ilingan ekan, bir narsa «viz» etgan edi, cho‘chib uyg‘onib ketdim. Shunchalik charchabmanki, cho‘chib uyg‘onganimdan yugura solib tom tepasiga chiqib ketibman. Tom tepasida sal o‘zimga kelganday bo‘ldim. Yo‘q, bunaqa joyda bir satr ham yozolmayman. Bola-chaqa holva ekan bularning oldida… Bolaga o‘chir desang ovozini o‘chiradi. Manovi itlar, soat va qo‘ng‘iroqlar baqirganingni biladimi! Egalari qandoq yashasharkin bu uyda? Qo‘ng‘iroqning o‘zi uchun ozmuncha odam kerakmi! Rosa xilvat uyni topgan ekanmiz-da! Bir qarorga keldim. Savob uchun uyini menga bo‘shatib bergan o‘sha odamning oldiga borib bunday deyman: «Uying o‘zingga siylov! Sen qushingga, itlaringga qaraydigan boshqa xizmatkor top. Men to‘ydim!»
Eshikni ochib, ko‘chaga chiqqan edim, bir kishi meni to‘xtatdi:
— Bu yil uyni poylash sizga qoldimi?
O‘zimni-ku jonim chiqib turibdi, bu yana so‘raydi-ya.
Undan tezroq qutulish uchun javob berdim:
— Ha, shunaqa!
— Puli qancha bo‘ldi?
— Qanaqa pul?
— Ehtiyot bo‘ling, kamiga ko‘nib o‘tirmang. O‘tgan yili bir odamni besh yuz liraga ko‘ndirishgan edi, boyaqish jinni bo‘lib qolayozdi. Bu yerni «serqo‘ng‘iroq uy» deyishadi.
Menga yaxshilik qilmoqchi bo‘lgan odamning oldiga g‘azab bilan kirib bordim. Oldida bir odam o‘tirgan ekan, sal o‘zimni bosdim:
— Men fikrimdan qaytdim.
— Iya, nega?
— Uy juda katta ekan. Mendan boshqa hech kim yo‘q… Innaykeyin, juda ham xilvat joy ekan, diqqinafas bo‘lib ketdim…
— Shunday bo‘lishini bilardim. Siz qiy-chuvga o‘rganib qolgansiz, xilvat joyda ishlayolmaysiz…
— Bu yozuvchi deganini bilaman men!— dedi u bir ozdan keyin. — Tinch joy bo‘lsa, undoq qilamiz, bundoq qilamiz deb og‘iz ko‘pirtirishadi. Shunaqa joy topilib qolguday bo‘lsa, «diqqinafas bo‘lib ketdim» deb bahona qilishadi. Qallada o‘zi hech vaqo yo‘q-da, shuning uchun yozisholmaydi.
Uni bir balo qilib qo‘yishdan qo‘rqib, eshikka otildim. Uyga kelgach, chuqur nafas oldim. Ammo quloqlarimda hamon o‘sha ovoz: «Jiring!!!»

Turkchadan Miad Hakimov tarjimasi