Qalb kishisi bo‘lmish Rumiy nigohida ko‘ngil olami qanday jilvalanadi?!.. Buni faqat Mavlono yozib qoldirgan she’riy baytlardan bilib olsak bo‘ladi. Doktor Jaloliddin Bakir Chalabiyning “Hazrat Mavlononing asarlarida ko‘ngil” maqolasida “Devoni kabir”dan qalbga oid bir qancha satrlar berilgan. Imkon qadar o‘zbek tiliga o‘girishga harakat qildik. Keling, bu satrlarga  razm solaylik; bizga nimalar haqida so‘zlamoqda…

 

Ey gönül, vuslat diyarının devletkuşusun sen; uç, ne diye uçmuyorsun? Kimsecikler tanımaz seni, ne insansın ne peri.

Ey, ko‘ngil, vasl diyorining davlat qushisan; nega uchmayotirsan?  Kimsa tanimas seni, na insonsan, na pari.

Sen dilbersin, gönül değilsin, fakat binlerce gönlü elde edesin de alıp götüresin diye hileyle, düzenle gönül şekline girmişsin.

Sen dilbarsan, ko‘ngil emassan, faqat minglab ko‘ngilni yo‘ldan ozdirib, hiyla bilan ko‘ngil qiyofasiga kirasan.

Bir an vefâlı ol da toprağa karıl; toprakla birleş, sonra bir anda kalk, Arş’tan da ferşten de, iki dünyanın sınırından da geç.

Bir dam vafoli bo‘lib, tuproqqa qoril; tuproqqa birlash, keyin shu onda turginu Arshdan ham, farshdan (pastlik) ham, ikki olam sarhadlaridan ham o‘t.

Can neden seni bulamaz? Onun kolusun- kanadısın sen; göz neden seni göremez? Görüşün aslısın, temelisin sen.

Nega jon sendan yuz o‘girmaydi? Uning qo‘lisan – qanotisan sen; ko‘z nega seni ko‘ra olmaydi? Ko‘rishning aslisan, tamalisan sen.

Tövbenin ne haddi var ki sana tövbe etsin? Haber kim oluyor ki seninle olsun da bir şeyden haberi olsun?

Tavbaning ne haddi sig‘arki, senga tavba etsa?  Kim xabar olmoq istasa, sen bilan bo‘lsinda, bir narsadan xabari bo‘lsin.

Kim oluyor o yoksul bakır ki, ilkbahar gelsin de ağaç gibi boy atıp tohumluktan çıkmasın?

Kim bilarki bir yo‘qsilning ilk bahor kelib, yog‘och kabi bo‘y cho‘zib tuxumdan chiqishini?

Kim oluyor yoksul odun ki, ateşe düşsün de kıvılcımlar saçan bir ateş koru olmasın?

Kim bilar bir bechoraning otashga tushib, cho‘g‘da qovjirayotganini?

Bütün akıllar, bütün bilgiler, yıldızlardır, sense onların perdelerini yırtan bir dünya güneşisin.

Butun aqllar, butun  ilmlar, yulduzlardir, sen esa ularning pardalarni yorib chiqqan bir dunyo quyoshsan.

Gönlüm, hem yol gösterir; hem yol keser; hem bir çengeldir, herşey ona asılır, hem herkesin ihtiyacı olan padişah altınını basar.

Ko‘nglim ham yo‘l ko‘rsatar; ham yo‘limni bog‘lar; ham bir changaldir, har narsa unga osiladi, ham har kimning ehtiyoji bo‘lgan podshoh oltinini bosar.

Hem feryâd eder, yolumu vurdular diye bağırır gönlüm; hem de aptal yankesicilerin yolunu vurur.

Ham faryod  etar, yo‘limni  to‘sdilar deb chinqirar ko‘nglim;  ham da kissavur tentaklarning yo‘lini  to‘sar.

Gâh Tanrı buyruğu gibi başlara kasd eder gönlüm; gâh başı kesilmiş kuş gibi çırpınır, Allah-Allah der.

Goh Tangri buyrug‘i kabi boshlashga qasd etar ko‘nglim; goh boshi kesilgan qush kabi chirpanib Alloh-Alloh der.

Gönlün varsa, gönül Kabe’sini tavaf et… anlam Kabe’si gönüldür; ne diye toprak sanıyorsun onu?

Ko‘ngling bo‘lsa, ko‘ngil Ka’basini tavof qil… tushuncha Ka’basi ko‘ngildir; nega uni tuproq deb ataysan?

Bir gönül incittin mi, bin kez yaya gitsen de, Kabe’yi tavaf etsen Allah kabul etmez.

Bir ko‘ngilni ranjittingmi, ming yerga borib Ka’bani tavof qilsang ham Alloh qabul etmas.

Malını-mülkünü ver de bir gönül al; al da o gönül, mezarda o kapkara gecede ışık versin sana.

Mol-mulkingni ber-da, bir ko‘ngil ol (birovni xushnud qil); olginda u ko‘ngil, mozorda, qopqora kechada chiroq bo‘lsin senga.

Allah kapısına binlerce altın torbası götürsen, Allah: “Bize bir şey getireceksen gönül getir” der.

Alloh huzuriga minglab oltin to‘rvasini etsang  agar, Alloh : “Bizga bir narsani – ko‘ngilni olib kel” deyar.

Çünkü der, altın gümüş kapımızda hiçbir şey değildir. Bizi istiyorsan istediğimiz gönüldür bizim.

Chunki, oltinu kumush dargohimizda hech narsa emasdir. Bizni istarsan, istagimiz ko‘ngildir bizning.

Senin bir saman çöpü kadar, değer vermediğin yıkık gönül, Arş’tan üstündür, Kürsî’den de, Levh’ten de, Kalem’den de.

Sening bir somon cho‘pi qadar bo‘lgan vayron qalbing, Arshdan ustundir, Kursidan ham, Lavhdan ham, Qalamdan ham.

Yıkık gönül, Allah’ın baktığı varlıktır; onu yapan can ne de kutludur.

Vayron qalb, Allohning nazargohidir; bunga erishgan jon ne qadar baxtlidir.

Allah’ın defineleri yıkık gönüldedir… Yıkık yerlerde pek çok defineler gömülüdür.

Allohning xazinalari xaroba ko‘ngildadir… Xaroba joylarda juda ko‘p xazinalar ko‘milgan.

Kul gibi, köle gibi gönüllere hizmet için kemer kuşan da, sırlar yolu yüzüne açılsın.

Qul va asir kabi ko‘ngillarga xizmat uchun bel bog‘laginki, qarshingda sirlar yo‘li ochilsin.

Sana kutluluk gerekse, devlet istiyorsan, gönüller almaya, ululuğu bırakmaya bak.

Senga baxt kerak bo‘lsa, davlat istasang, ko‘ngillarni olmoqqa, kattaxillikni tark etmoqqa kirish.

Gönüllerin yardımı seninle atbaşı beraber giderse, kalbinden hikmet kaynakları akar.

Ko‘ngillarning yordami ma’lum bir darajaga yetkazsa, qalbingdan hikmat nurlari oqar.

Dilinden sel gibi, âb-ı hayat akar; soluğun Mesîh’in soluğu gibi hastalıklara ilâç olur.

Dilingdan sel kabi obi-hayot oqadi; nuring Masih nuridek dardlarga shifo bo‘ladi.

Yoksa varlığın,mekânın, güneşin, ayın, yerin, şu gök kubbenin vücûdu nerden olacaktı?

Yo‘qsa, borlig‘ing, makoning, quyoshing, oying, yering, shu ko‘k gumbazining vujudi qayerdan bo‘ldi?

Sus, her kılında iki yüz dil olsa da söylesen, gönül gene de anlatışa sığmaz.

Jim bo‘l, har qilingda ikki yuz dil bo‘lsa-da so‘ylasang, qonga ham anglatishga sig‘mas.

Turk tilidan Kavsar tarjimasi.