Uni qishloqda hamma taniydi-yu, ismini hech kim bilmaydi. Hamma uni «Qori», «Qori aka», deb chaqiradi, orqavarotdan esa «Ko‘r Qori», deb ataydilar. Ko‘cha-ko‘yda tuproqqa qorishib yuradigan ishtonchang go‘daklar uning ortidan: «Qoraka, Qoraka, bugun kino qanaqa?» deya chuvillashib qochadilar-da, sal nari borgach: «Elpese»ni aytib bering!» deb baqirishadi.
U bundan xafa bo‘lmaydi. Qachonlardir ota-onasi beshik ustida umid bilan qo‘ygan asl nomini o‘zi ham unutib yuborgandek, kulib qo‘ya qoladi. Xullas, past bo‘yli, yelkalari turtib chiqqan, yuzi irg‘ay hassasidek cho‘tir bukishi barchaga barobar beozor ermak — «Qori aka», vassalom.
Ko‘z o‘rnida — tuksiz qoshlar tagida yiltiraydigan ikkita ko‘kimtir soqqa; egnida — qishin-yozin qora trinkadan kamzul-shim, oyog‘ida — ukasi bir zamonda harbiydan kiyib qaytgan qo‘pol botinka; labida — …qo‘shiq!
Qori ashula aytishni yaxshi ko‘radi. Yaxshi ko‘radi-yu, yaxshi aytmaydi. Yaxshi aytsa, yaxshi ko‘rmasdi-da. U pana-panada o‘zicha xirgoyi qilib yuradiganlardan emas — to‘ylarda rasmana o‘rtaga chiqib, goh taqsimcha, goh childirma chertib ashula tortadi.
Uning hovlisi qishloqning dala yo‘li boshlanadigan narigi chetida. Yaqin-atrofda bu ikki xona, oldi peshayvonli uydan boshqa birorta imorat yo‘q. Uyi «tupkaning tagida»ligi sababli Qorini hech kim to‘y-ma’rakaga aytmaydi. Lekin kechqurun necha joyda to‘y bo‘lsa, barchasida uning hoziru nozirligini hamma biladi.
Bugun ham shunday bo‘ldi.
Nog‘ora taraklaydi. Surnay nola qiladi. Yigit-yalang o‘rtadagi gajakdor juvonning muqomiga mahliyo. Ko‘zlar sarxush, quloqlar batang.
Bu shovqin-suronni faqat Qorigina eshitmaydi. Taxta kursining bir chetida, piyoladagi sovib qolgan choyga tikilgan ko‘yi jimgina o‘tiribdi. Vujudi o‘ziga xo‘p tanish bo‘lib ketgan o‘sha bir og‘iz gapga mahtal:
— «Endi navbat — mahalliy xushovoz xonandalarimizdan Qori akaga!»
Ammo hali ungacha uzoq — yeru ko‘kni buzib suron solayotgan karnay-surnay tinaqoladiganga o‘xshamaydi.
Qori nursiz ko‘zlari bilan to‘rdagi chorpoyalarga sinchiklab razm soldi. Ishqilib, qari-qartanglar ketib qolmasin-da!
U buni ko‘p sinagan: chollardan birortasi davrani boshqarayotgan jingalaksoch, mahmadana yigitni chekkaga imlab, qulog‘iga nimadir deb shivirlaydi. Yigit o‘ng kaftini ko‘ksiga bosib iljayadi, borib mikrofonni olarkan, yana og‘zining tanobi qochadi:
— «Endi navbat — mahalliy xushovoz xonandalarimizdan…»
So‘ng Qori paypaslanib o‘rtaga chiqadi. Avvallari bu gapni eshitganida uyalar, g‘ashi kelar edi, axiyri ko‘nikib ketdi.
Sovib qolgan childirmani darhol qo‘liga tutqazadilar. Bir tomoq qirib, kulimsirashga urinadi-da, keyin…
Keyin nima qilishni Qori yaxshi biladi: qiy-chuvlarga, chor atrofdan yog‘ilayotgan qochirig‘u luqmalarga kar bo‘lishi kerak, tamom-vassalom! Davrada qari-qartanglar ko‘proq bo‘lsa — ayni muddao: ortiqcha gap-so‘z ko‘tarilmaydi. To‘rttala ashulasini birdaniga aytadi: peshanasining terini artib, sekin joyiga o‘tiradi — tamom-vassalom!
Lekin hali upgacha uzoq, kutish kerak. To‘y ham qiyomat bo‘lyapti-da: Majid bug‘altir o‘g‘lini uylantiryapti-ya!
Qori osmonga qarab xomuza tortdi. «Yomg‘ir yog‘masmikan?» — deb o‘yladi.
Uning tayin bir kasbi yo‘q. Yoshligida, ko‘zi dardga chalinmasdan ilgari kolxoz bog‘ida ishlab yurardi. Ko‘zi xiralashib qolgach, pensiyaga chiqarishdi. O‘shanda qishloq sho‘rosining raisi, rahmatli Umar mesh bir kuni uni idorasiga chaqirib: «Qori, pensadaman, deb uzun kekirib yotavermang, miltiqning o‘qidek ovozingiz bor ekan, yurtning xizmatini qilib turing, kam bo‘lmaysiz», deb tayinladi. Hatto bir-ikki to‘yga o‘zi yetaklab olib bordi. Shu-shu, Qori «Mahalliy xushovoz xonanda» bo‘lib qoldi…
Surnay uzun nolish qilib tindi. Olag‘ovur kuchaydi. Qori sergaklanib tizzalari orasidagi irg‘ay hassasini o‘ng qo‘liga oldi. Jingalaksoch yigit iljayib o‘rtaga chiqdi.
— Rahma-at, salomat bo‘linglar! — deya xitob qildi u mashshoqlarga. — Aziz mehmonlar! Bugun Sotimboy bilan Dilafro‘zxonning baxt to‘yiga shahardan sevikli xonandamiz Umarxon akam o‘z do‘stlari bilan tashrif buyurganlar. Hozir Umarxon akam bu ikki yoshga baxt tilab, dil so‘zlarini qo‘shiq orqali ifodalamoqchilar. Marhamat, Umarxon aka.
Qori bilinar-bilinmas xo‘rsinib, hassasini yoniga suyab qo‘ydi. Navbat endi shaharlik mehmonlarga kelgan bo‘lsa… Hali Obidjon bor, undan keyin Fotih, keyin Kabirqul, undan keyin…
— Ti-nglang, do‘stlar: Umarxon akam qo‘shiq aytadi, qalb qo‘rini qo‘shib aytadi!
Qori bosh chayqadi. Bu bola buncha so‘zamollikni qayerdan o‘rgangan ekan-a? Hammani og‘ziga qaratib o‘tiradigan bunaqa chiroyli gaplarni qayerdan olarkin? To‘yda otarchilar-ku bo‘lguvchi edi, endi davrani boshqaradigai «ocharchilar» ham chiqqan. Ilgarilari bunaqa emas edi.
Ilgarilari… Uning ko‘ngli suv ichgandek birdan yorishdi. Ilgari butun boshli qishloqda Qorining o‘zi yagona xonanda edi. Birorta to‘y, birorta bazm usiz o‘tmasdi. Keyin esa… Keyin oyoq tagidan mana shu zumrashalar chiqib…
Lekin bugun Qori ularni boplaydi. U o‘zicha sirli iljayib qo‘ydi. Ha-ha, barchasini boplaydi! Ishqilib, chollar ketib qolmasa bo‘lgani.
U piyoladagi sovib qolgan choydan ho‘plab, ashulaga quloq soldi.
— Oy yuzingga to‘ymayma-a-an…
«Qiziq, — deb o‘ylab ketdi Qori, — bu, ashulani yozadigan odamlar ashulaga xotinini yozarmikan? Mana, o‘zim ham doim «Jamoling vasfini ey, oy…» deb aytaman. Axir, bu osmondagi oy emas-ku! Xotinim… xotinim emasdir, harholda?»
U ko‘zlarini yumdi. Ko‘z o‘ngiga kimligi noma’lum «oy jamol» emas, qop-qora bo‘shliq keldi.
«Pulni ham qirib olyapti. Eh!..»
Qori o‘ylab ketdi: navbati kelganda, indamay o‘rtaga chiqadi-da, «Yaratibdi»dan boshlaydi. Keyin, yo‘q, yaxshisi… «Yaratibdi»dan boshlasa, g‘ala-g‘ovurda birov bilarmikan? Yoki…
Qori bezovta edi. Biroq quyuq-suyuq ovqat tortilib, «milliy nog‘ora bazm» va «xushovoz xonandalar» bir necha qur davra aylanguncha sabr-toqat bilan kutib o‘tirdi.
So‘rilarda odam siyraklashib qolgan. Boyagina igna tashlasa yerga tushmaydigan qatorlar endi tishsiz og‘izdek ko‘zga xunuk ko‘rinadi. Nihoyat, «ocharchi» o‘rtaga chiqib iljaydi:
— Endi navbat — mahalliy xushovoz xonandalarimizdan Qori akaga!
Uch-to‘rtta chol o‘tirgan to‘rdagi chorpoya tomondan: «E, Qori qayerdasiz?», «Ha, bo‘laqoling, chaqqongina!» degan xitoblar yangradi.
Qori kalovlanib o‘rnidan turarkan, negadir tizzasi qaltiragandek bo‘ldi. «Oyog‘im uvushib qolibdi-da», deb o‘yladi.
U nimadan boshlash haqida hali muqim bir qarorga kelmagap edi — jingalaksoch yigit qo‘liga childirmani tutqazib ishshaydi:
— Mana, Qori aka, ishqilib o‘zingizga insof bersin, judayam muzlatvormang! Bir juftgina bo‘lsa bas!
Qori bepisand iljaydi. So‘ng childirmani odatdagidek tak-tak chertib, xirqiroq ovoz bilan boshladi:
— Ishqingda mani volayu hayron yaratibdur…
Bir dam tinchigan to‘yxona yana olag‘ovurga ko‘mildi.
Qori harchand e’tibor bermaslikka tirishsa-da, to‘rt tomondan tashlanayotgan luqmalar qulog‘iga chalinar edi:
— Yashang, Qori aka, sizdan boshqa hech kim o‘lmasip!
— Og‘zini qara, og‘zini! Xuddi kolxozning bog‘iga o‘xshaydi, vah-ha-ha!
Poygak tomondagi burchakda o‘tirgan qo‘qon do‘ppili ozg‘in o‘spirin afti burishgancha kimgadir jahl qilib baland ovoz bilan qichqirdi:
— E, jo‘natvor, to‘rtta qatlamasini berib!
Kenja degan qop-qora, baqaloq yigit Qorining chakkasiga pul qistirarkan, og‘zidan aroq hidini gupillatib:
— Hali ham daqqiyunusdan qolgan o‘sha plastinkami, Qori aka! — deb kuldi.
Qori ashulani shartta to‘xtatib: «Uka, mana, hozir ko‘rasiz!» — deb yuborayozdi.
U «Yaratibdi»ni tezroq tugatish uchun hech qayoqqa qaramay shosha-pisha aytayotgan edi, to‘satdan daroz bo‘yli, egnidagi ko‘k neylon ko‘ylagining etagi shimidan chiqib ketgan yigit gandiraklab o‘rtaga tushdi. Minginchi lampochka tagida to‘xtab, cho‘ntagini kavlashtira boshladi, ko‘zini qisgancha bir dasta pulni yoruqqa solib ko‘rdi. Ikkita besh so‘mlikni ajratdi-da, kurakdek kaftida g‘ijimlab, Qoriga yaqinlashdi.
— Tarsobachani g‘orati imon yaratibdur…
Yigit Qorining yengidan tortdi:
— Ho‘v, manga qarang! Bu, hade-eb, nima balo deb chuldirayapsiz? A? Chulchutmisiz yo?
Qori yengini uning changalidan chiqarishga urinib, iljaydi:
— Uka, bu Mashrabning ashulasi…
— Boshshi qotirmang! Ashrap-Mashrapingiz bilan pshim yo‘q. Davay, bir «La’lixon»ni torting, ha, qani shu oyimcha bir yo‘rg‘alasin!.. Do‘-o‘st-t, qaddingdan!..
Qori uni, hazillashyapti, deb gumon qilib, kuldi:
— Nimaga irshayapsiz? A? Ho‘v, sizdan so‘rayapman, nega irshaydingiz? Yo ochib qo‘yibdimi?
Atrofda kulgi qiyqiriq:
— Ha, Soli parang, cho‘tal undirmaguncha qo‘ymaysan!
— Shuni «Elpese»ga o‘ynatsangiz-chi, Qori aka!
Qori atrofga javdirab qaradi. Jingalaksoch yigit so‘rining oldida gajakdor juvon bilan gap sotib turar, chollar o‘tirgan chorpoya bo‘shab qolgan edi.
— Qani, aytmaysizmi?. Mana pul, mana, ko‘ryapsizmi? «La’lixon»ni bitta aytasiz — hammasi sizniki. K-kelishdikmi?.. Ho‘v, ko‘zidan, qani, buyoqqa qarang!.. E, Qori, haliyam qaqqayib turibsizmi?
— Uni bilmayman, uka. Men boshqa narsa aytib bera qolay? Yaqinda o‘rganuvdim.
— Boshqa narsa? Nima u? A? «Elpese»mi?
— Mana, hozir…
— Shosh-shoshmang, oldin otini ayting. Oti qandaqa?
— «Ko‘cha bog‘i, birinchi».
— Nima-a? Vey, siz mani mast, deb, a? Biz sizga masxara bo‘p qoldikmi? Man mastmi?! — u ko‘ksiga mushtladi. — Ayting, mastmi?
— Yo‘q, uka, sizni mast dedimmi?
— Bo‘lmasa, nega… hiq, uyingizning nomerini aytib boshimni qotirasiz? A? Ho‘v, manga qarang…
Olomon siyraklashib qolgan, gur-gur kulgi… Qorining tomog‘iga no‘xatdek bir narsa tiqildi. Atrofga javdiradi. Jingalaksoch yigit ularning yoniga yaqinlashdi:
— E, nima janjal? Ha, Qori aka, bo‘ldimi?
— Yo‘q, Qori hozir «La’lixon»ni aytadi, nariroq tur! Chaqir anavi opangni!
— Ha, Qori aka, aytsangiz aytaqoling, shu Soli parang ham bir xursand bo‘lsin! — dedi yigit kulimsirab.
— Bilmayman-da, uka.
Soli parang gandiraklab, uning yengidan ushladi:
— Nega bilmaysiz? A? Bizga kelganda bilmas bo‘p qoldingizmi? Yo‘q! Yo bizning pulimiz harommi? Yo‘-o‘q, aytasiz! Ayttiraman!
— O‘lma, Soli parang!
— E, bo‘ldi-da, o‘rtani ham sovutib yubordinglar! — Nog‘ora bazm bo‘lsin!
Jingalaksoch yigit o‘rtaga tushib kelayotgan ikkita norg‘ul yigitchaga ko‘z qisib qo‘ydi-da, mikrofonni qo‘liga oldi.
— Yana navbat — nog‘ora bazmga! Marhamat, Usmon aka!
Yigitlar kula-kula Soli parangni sudrab olib chiqib ketishdi. U esa yakkash og‘zidan tupuk sochib baqirar edi.
Surnay yangradi. Gajakdor juvon muqom bilan davraga tushdi. Kelishgan, atlas ko‘ylak chippa yopishgan qomat shirakayf ko‘zlar o‘ngida tag‘in jilva qila boshladi.
Jingalaksoch yigit Qorini yetaklab joyiga o‘tqazdi. «Cho‘taldan oling endi», deb kuldi-da, nari ketdi.
Qori muzdek kleyonkaga tirsagini qo‘yib o‘tirar, badani misdek qizib borar edi. To‘satdan umrida qilmagan ishini qildi — stol ustidagi aroq shishasini ochdi. Piyoladagi sovib qolgan choyni sepib tashladi-da, to‘kib-sochib aroq quydi, yonida o‘tirgan yigitchalarni lol qoldirib, simirib yubordi. Achchiq suyuqlik ichini o‘t kabi sidirib ketdi.
Bir vaqt ko‘zlarini qisgancha osmonga qaradi. Yetti qaroqchi shundoq tepasida milt-milt qiladi. Osmon unga belangandek oppoq…
U hassasini oldi-da, shartta o‘rtaga chiqdi. Davra guvillar edi. Dovdirab qolgan xushmo‘ylov doirachi indamay childirmasini uzatdi.
— Chaqir… boyagini… — deb iljaydi. Qori va ichkari uyda behuzur yotgan Soli parangning chiqishini kutmasdan ashulani boshlab yubordi:
— Daryaning betinde-e
Bir kavun yede-em-m…
Xirqiroq tovushi favqulodda shang‘illar, biroq o‘zi eshitmas edi. Davra hamon guvillardi. Birdan childirmani yerga urdi-da, titroq lablarini maxkam tishlagancha gandiraklab to‘yxonadan chiqib ketdi.
Ostona hatlab ko‘chaga qadam qo‘yarkan, ko‘ksiga muzdek soy shamoli urildi. Zum o‘tmay shamol miyasida guvillay boshladi: «Birov — xudoning bandasi, birov — bandaning bandisi…»
Dala yo‘liga tushib olgach, pastak bir do‘ngga o‘tirib nafas rostladi. G‘ira-shira qorong‘ilikda qishloq gun-gursdek qorayib ko‘zga chalinardn. Osmon bala-a-and edi. Birdan kayfi chog‘ bo‘lib ketdi. Irg‘ay hassasini chertib, asta xirgoyi qildi:
Ey, sarvinoz, gulshani bog‘i malohatingni…
Keyin xilvat bog‘ko‘chalar oralab uyiga jo‘nadi.

1979

Hikoya bilan bog‘liq video:

Rahmon Qo‘chqor. «Hayrat» ko‘rsatuvi. Unutilgan odamlar (1997)