Tog‘ay Murod (Mengnorov Tog‘aymurod) 1948 yil 3 fevralda Surxondaryo viloyatining Denov tumaniga qarashli Xo‘jasoat qishlog‘ida tug‘ilgan. O‘zbekiston xalq yozuvchisi (1999). ToshDUning jurnalistika fakultetini tugatgan (1972). Birinchi yirik qissasi — «Yulduzlar mangu yonadi» (1976). «Ot kishnagan oqshom» (1979), «Oydinda yurgan odamlar» (1980), «Momo Yer qo‘shig‘i» (1985) kabi qissalari nashr etilgan. «Otamdan kyulgan dalalar» (1993, ushbu asar asosida badiiy film yaratilgan, 2001), «Bu dunyoda o‘lib bo‘lmaydi» (2001) romanlari muallifi. Jek Londonning «Boyning qizi» dramasi va hikoyalarini, E. Seton-Tompsonning «Yovvoyi yo‘rg‘a» qissasini o‘zbek tiliga tarjima qilgan.Yozuvchi 2003 yil 27 mayda Toshkent shahrida vafot etgan.Abdulla Qodiriy nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofoti laureati (1994).
ILMIY-TEXNIKA TARAQQIYoTI HAQIDA O‘YLAR O‘zbek adabiyoti… xalq og‘zaki ijodidan bino bo‘lgan. O‘z oti o‘zi bilan – og‘zaki ijod. Asar og‘izda yaratilgan. Tilda yaratilgan. Asar og‘izdan til orqali chiqib, har yoqqa tarqab-tarqab ketgan. Og‘izdan chiqqanni ko‘z bilan tutib bo‘lmaydi, tokchaga chiq(ar)ib davomi…
Ayolimiz aytadi, uyqungizda gapirib chiqasiz, deydi. – Nimani gapirib chiqaman? – so‘rayman undan.Ayolimiz tayin bir nima deyolmaydi. Bir unday deydi, bir bunday deydi.Chin, men uchun kecha-da bir bo‘lib qoldi, kunduz-da bir bo‘lib qoldi. Ko‘zim ilindimi, bo‘ldi, tushimga bir nimalar kiradi. davomi…
1 Tagi ko‘rmaganga gilam bitmasin. Qodir qulni chevarasi, Xolmat malayni nevarasi, Eson xizmatkorni bolasi Botir qo‘shchi tumandan aynib keldi. Qo‘shchi kalondimog‘-kalondimog‘ qadam bosdi. Kibor-kibor quloch otdi. Kerma qosh-kerma qosh boqdi. Kolxoz idorasi qoshida oyoq ildi. Idora tomiga serdimoq nazar soldi. davomi…
“Momo Yer qo‘shig‘i” qissasi birinchi marta “Qo‘shiq” nomi bilan “Yoshlik” jurnalida e’lon qilinadi (“Yoshlik”, 1987, 3-son). Qissaning to‘liq varianti shu yili kitob shaklida chop etiladi (G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1987). Asarning yozuvchi tomonidan qayta ishlangan yangi varianti davomi…
1 Birodarlar, ko‘rgilik, ko‘rgilik! Bir erta uyg‘onib, kallamga qo‘l yugurtirdim. Sochlarim orasida yara-chaqalar uch berdi. Par-voyim falak bo‘ldi, yura berdim. Onamga-da aytmadim. Chaqalar kun sayin bolaladi. Katta-katta bo‘ldi. Qo‘tir bo‘lib qichidi. Shunda, qishlog‘imiz do‘xtiriga bordim. Do‘xtir fu, deya aftini burishtirdi. davomi…
Birlashgan Millatlar Tashkiloti a’zosi — Ozod O‘zbekiston uchun bitdim. MUALLIF. BIRINChI BOB 1 Men farg‘onachi Jamoliddin ketmon nabirasi bo‘laman. 2 Bobomiz hovlisi Farg‘onada bo‘ladi. Dalasi Farg‘ona adog‘ida bo‘ladi. Bobomiz dalasi oldidan bir ariq suv oqadi. Suv gavhar zilol-gavhar zilol suv davomi…
I — Quloq sol, momosi, quloq sol. Qayerdandir odam ovozi kelyapti… Sayrak adirda yonboshlab yotmish bobomiz, momomizga shunday dedilar. Bobomiz og‘izlarini angraygannamo ochdilar. O‘ng quloqlarini yellar yelmish tarafga tutdilar. Yellar, ovozlarni yorqin olib kelmadilar. Bobomiz o‘ng kaftlarini quloqlari sirtiga tutdilar. davomi…
“Yulduzlar mangu yonadi” qissasi ilk marta “Sharq yulduzi” jurnalida chop etilgan. (“Sharq yulduzi”, 1977, 10-son.) 1980 yilda bu qissa G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida “ABK” – “Avtorning birinchi kitobi” seriyasi ostida chop etiladi. Keyinchalik qissa qayta ishlanib, “Qo‘shiq” davomi…
Yo‘q, ular Anhor bo‘yida uchrashmadi. Uchrashuvda o‘ziniki qilib aytish uchun kitoblardan she’rlar ko‘chirib olmadi. O, men seni sevaman, sensiz yashay olmayman qabilidagi mavsumiy so‘zlarni so‘zlashmadi. Lablar topishganda qizning uzun tovoni yerdan sal ko‘tarilmadi. Yo‘q, yigit qizni bezorilardan qutqarib qolmadi…Yaxshi shoir davomi…
I U juda oriq, o‘zi sariq bo‘lgani uchun siyraklashib qolgan sochlariyam sarg‘ish. Qachonlardir yaxshigina she’rlar yozib, endi rasmiy ishlar girdobiga tushib, nazmiy tuyg‘ulari so‘nib qolgan. Sal engashib, ohista-ohista, nimalarnidir o‘ylab, xafaqon kasali bilan og‘rib yuradi. Xafaqon kasaliga yo‘liqqandan buyon ichmaydi, davomi…