Yozning erta otadigan iliq tonggi. Yo‘l tadorigini allaqachon ko‘rib qo‘ygan bo‘lsam-da, shaharga ketayotganimni o‘ylab, orziqqancha vaqtli uyg‘ondim. Ammo otam mendan erta turgan ekan.
— Turdingmi? — dedi jilmayib qo‘lidagi qutini uzatarkan. — Ol buni.
Hayron bo‘lib qutini ochdim. Ichida o‘sha davrlarda urf bo‘lgan poshnali, tumshug‘i uzun, ipli botinka.
— Shaharlik studentlar hozir shunaqasini kiyarkan. Yuvinib bo‘lganingdan keyin ki¬yib ko‘r.
Avvaliga bunday ajoyib sovg‘adan boshim osmonga yetgan bo‘lsa-da, birozdan so‘ng bo‘g‘zimni bir narsa achishtirdi. Esimni taniganimdan buyon otamning o‘zi uchun atay biror nima sotib olganini eslolmayman. Men uni latta-puttaning far¬qiga bormaydigan to‘pori deb o‘ylardim. Ammo menga olib bergan botinkasi butunlay boshqacha edi.
— Buni ololmayman, ota, — dedim qutini nariroq surarkanman. — O‘zingiz kiying.
Otam indamadi. Xuddi meni eshitmagandek ishi bilan band bo‘ldi. Nonushta ustida ham botinka to‘g‘risida churq etmadik. Onam va singlim bilan xayrlashgach, otam yo‘l xaltamni yelkasiga oldi. Kechuvga qarab yo‘l oldik. Kechuv — bu qishloqdan oqib o‘tadigan daryoning sayozroq joyi. Katta shahar yo‘liga chiqiladigan ko‘prik ancha uzoqda bo‘lganidan hamma otamning omonatgina eski qayig‘ida daryodan suzib o‘tadi. Otam hech qachon bugun sovuq yoki issiq bo‘ldi, deb kechuvni tashlab kelmagan. Odamlarni u sohildan bunisiga, bunisidan unisiga olib o‘tadi-yu, birovdan bir tanga so‘ramaydi. Insof qilganlari o‘zi berib ketadi. Ro‘zg‘orimiz ana shu insoflilar beradigan tangalar bilan o‘tardi. Ammo uning noliganini sira eshitmaganman. Qozonimiz qaynaganida ham, qaynamaganida ham bir xil, muloyim.
Qirg‘oqda otamning necha yillardan beri tinim bilmay suzadigan eski qayig‘i kutib turardi bizni.
— Chiqaqol, shaharga boradigan avtobus o‘tib ketmasin tag‘in.
— Xo‘p.
Otam oqimgacha itarib borgach, o‘zi ham qayiqqa sakradi. Eshkakni sekin esharkan, umrimda birinchi bor otamga yaqindan razm solayotgandeq, uni endi ko‘rib turgandek edim. Turtib chiqqan qotma yelkali, peshonasiga yillar ayovsiz ajin solgan, yuz va qo‘l terilari dag‘allashib ketgan qoracha odam. Yozda iliq, qishda sovuq suv kechgan, quyoshda qorayib, izg‘irinda qavargan oyoq terisi yirtiq botinkasidan aniq ko‘rinib turardi. Qiziq bir umr shunday bo‘lganmi yoki bir kechada ro‘y berdimi? Bitta uyda shuncha yil birga yashab endi ko‘rayotganimga o‘zim ham hayron edim. Oyog‘imda tovlanib turgan yangi botinkaga qarab xijolat chekdim.
— Ota, ololmayman buni, o‘zingiz kiying.
Otamning yuziga tabassum yugurdi. Qat’iy ohangda “yo‘q” deyishni bilmasdi. Odatda biror nimadan norozi bo‘lsa shunday jilmayardi.
— Umrim kechuvda o‘tyapti, bolam. Ro‘zg‘orni shu qayiq orqasidan amallab tebratdim. Noliyotganim yo‘q. Sababi, odamlarga naf keltirishning boshqa yo‘lini bilmayman. Nachora, qo‘limdan kelgani-da. Sen o‘qi, odam bo‘l. Kechuvning ustidan katta ko‘prik qurdir. Mening qo‘limdan kelmaganini sen qil. Botinkani esa ol.
Tabiatan kamgap otam boshqa gapirmadi. Hatto avtobus kelishini ham kutmay, odamlar mahtal bo‘lmasin, deb ortiga qaytdi. Quloqlarim ostida esa otamning “Kechuvning ustidan katta ko‘prik qurdir”, degan so‘zlari ketmay yurdi.
rrr
Bosinqirab uyg‘ondim. Xona zim-ziyo. Yolg‘iz qolgim kelib alohida palataga olishlarini so‘raganim uchun afsuslandim. Necha kundan beri bir xil tush, bir xil gap. Turib chiroqni yoqdim. Yuzimni yuvdim. Biroz o‘zimga kelganday bo‘ldim. Kasalxonaga tushganimdan beri ahvol shu. Rahmatli otam tushimga kirgani-kirgan. Nazarimda, u kishi mendan noroziday. To‘g‘ri-da, o‘sha ketganimcha qishloqqa borib kelganimni sanasam, bir qo‘limning barmoqlari ham ortib qoladi. Kechuv ustidan ko‘prik soldirish tugul, otamning xizmatini yolchitib qilolmadim.
O‘sha yili o‘qishga kirolmadim. Qishloqdoshlar ustimdan kulmasin deb uyga qayt¬madim. Kunduzi qurilishda ishlab, kechasi dars tayyorlardim. Ikkinchi yili talaba bo‘lgach, o‘qish boshlanguncha qishloqqa ketdim…
Xayolimni deraza oynasiga urilib shivalayotgan yomg‘ir bo‘ldi. Bu yomg‘ir kuchli emas, lekin bolaligimdagi bir tunni yodimga soldi.
Saraton quyoshida tob tashlab, yomg‘irda namiqib shishganidan bir tomonga qiysha¬yib qolgan yog‘och eshik shamol qutirganida o‘zini ichkariga urib g‘ichirlaydi. Tirqishlardan kirayotgan izg‘irin o‘choqdagi olovni o‘ynatgani-o‘ynatgan. Uy ichiga sizayotgan chakka chelakni tarsillatib chaladi. Bo‘ron avjiga chiqqan, shamol uvillagan bunday oqshomlarda ko‘rpani boshimgacha tortib, mo‘ralab yotaman. Onam isiriqni tutatgancha, isitmadan lovillab yonayotgan singlimning atrofida aylangani-aylangan. Lipillagan chiroq yorug‘ida har zamon qorayib ko‘rinayotgan onamning yuzlari tashvishli. Yig‘lab yuborishdan nari-beri. Alamini mendan olishidan qo‘rqib, hatto nafasimni ham sekin chiqaraman. Ehtimol, o‘shanda bola bo‘lganim uchun qish tunlari hozirgidan uzoqroq, hozirgidan sovuqroq tuyilgandir menga! Ammo bunday bir-biriga o‘xshash tunlar ko‘p bo‘lardi. Ba’zan ular tugamaydiganga, otam kechuvdan qaytmas, onam esa adoqsiz anduhlari bilan yolg‘iz qolib ketadiganga o‘xshardi.
“Qayerlarda qoldi yeryutkur! Qizi o‘laman deb yotibdi, uning parvoyiga kelmaydi. Senga biror gap bo‘lsa nima qilaman, bolajonim?… Ko‘zimning nuri…”
Onamning beadad qarg‘ishlari tugamasidan eshik qarsillab ochildi. Bo‘sag‘ada ust-boshi jiqqa ho‘l, to‘piqlaridan eski sholchaga suv oqib otam paydo bo‘ldi. U har doimgidek jilmayib: “Yomg‘ir chelaklab quyayapti” dedi.
Uning bu xotirjam gapidan so‘ng tutab turgan onamning fig‘oni falakka chiqdi: “Qizingiz ingrab yonib yotibdi. Yomg‘ir bilan necha pullik ishim bor? Shu mahalgacha qayerda yurgandingiz?”
— Kechuvda edim.
— O‘lsin o‘sha kechuv, uyi kuysin kechuvning. O‘zingizni o‘ylamasangiz qizingizni o‘ylang. Dori olib keldingizmi?
Otam aybdor odamdek yerga qaradi, ajinlardan qat-qat bo‘lib ketgan peshonasidagi yomg‘ir tomchilarini sidirib o‘choq yoniga o‘tdi.
— Nimaga indamaysiz?
— Do‘stmurodga tayinlagandim, shaharda ishi ko‘payib esidan chiqqanga o‘xshaydi.
— Esidan chiqqanga o‘xshaydi, — deya g‘azablanib takrorladi onam. — Esidan chiqibdimi? Har kuni shaharga qatnash uchun katta yo‘lgacha aylangisi kelmay, qayig‘ingizga o‘tirib olish esidan chiqmaydi-ku. Faqat u sizga o‘xshagan go‘l emas. Ishini bitirib, rahmatniyam nasiya qilib ketaveradi. Siz, siz, siz u… — onam gapini tugatolmay yig‘lab yubordi. Olovi siyraklashib qolgan o‘choq yonidagi gilamga o‘tirdi. Yuzlarini qo‘li bilan berkitib piqilladi.
— Nega bunday odamsiz-a? Hammaga yaxshilik qilasiz. Lekin ular birgina iltimosingizni bajarmaydi. “Savobning tagi teshik” degani shu-da.
— Unday dema, — dedi otam yumshoq ohang¬da. Aslida u tabiatan shunday, hech qachon birovga qattiq gapirganini eshitmaganman. — Nasiba, xudo xohlasa, tuzalib ketadi.
Onam nimadir demoqchi bo‘ldi-yu, ammo indamadi. Otam esa ho‘l kiyimlarini almashtirib, qatorimizga — to‘shakka kirdi. Dimog‘imga doim undan keladigan terningmi yoki sho‘r suv hidimi urildi. Mening uyg‘oq yotganimni ko‘rib jilmaydi-da: “Uxla”, dedi. O‘zi esa ag‘darilib menga teskari qarab yotdi. Ammo uning tonggacha mijja qoqmasligini yaxshi bilardim.
Men uxlab qolibman. Ertalab uyg‘onsam, Nasiba biroz sog‘ayib qolgan, shekilli, onam o‘choqda unga sut pishirayotgan ekan. Otam esa har doimgidek saharlab kechuvga ketgan.
— Uyg‘ondingmi? — dedi onam chehrasi biroz yorishib. — Tur, senam ozroq ich, maktabga ketasan. Saida hamsoyadan bir kosagina olib chiqqandim.
— Dadam ichmaydimi, — dedim qo‘rqibgina.
— Otang o‘sha kechuvda tug‘ilgan, qayig‘ida o‘lib qolsayam hayron bo‘lmayman. U bilan ishing bo‘lmasin.
Gapirganda kesib-kesib, gapini boshqalarga o‘tkazib gapiradigan onamning chimirila boshlagan qoshlaridan qo‘rqib boshqa narsa so‘rolmadim.
Onam bilan hech qachon ona-bola kabi yozilib gaplashmagan ekanman. Boshida bolalik qilgan bo‘lsam, ulg‘ayganimda vaqt topmadim. Shu choqqacha xizmat safari, muhim uchrashuvlarni deb otamning ham, onamning ham ma’rakalariga kech yetib borganimni sira o‘ylamas, pushaymonlik degan narsa meni bezovta qilmasdi. Lekin so‘nggi kunlar… Ichimga chiroq yoqsa yorishmaydi.
Tong otishini sabrsiz kuta boshladim. Ertalab bo‘lishi bilan qishloqqa jo‘nayman. Xayolimga kelgan shu fikr ko‘nglimga biroz taskin berdi.
Kutganimday hali sog‘aymaganimni bahona qilib shifokor javob bermadi. Men esa kutolmasdim, indamay chiqib ketdim.
Umrimda biror marta ota uyga bunchalik shoshmaganman. O‘sha paxsadevor hozir qay axvolda, bilmayman. Hatto meni bag‘rini ochib kutib oladigan odamlar ham yo‘q. Lekin kechiksam bir narsadan quruq qoladigandek shoshayapman. Avtobusda yo‘lga tushdim. Otlanishga otlandim-u, lekin qayerga, kimning oldiga ketayotganimni bilmayman. Qishloqda yaqinlarimdan faqat singlim bor. Lekin akasidan umrida bir marta yordam so‘raganida og‘ringanim uchun uyimga kelmay qo‘yganiga ancha bo‘ldi. Uning yuziga qanday qarayman, ota-onamning qabr¬lari boshiga borganimda nima deyman? Men o‘zimni oqlashga bahona qidirib ketarkanman, avtobus atay qilganday manzilga ildamlaydi.
— Qambar qayiqchining kechuvida to‘xtating.
Notanish kishining gapi boshimga to‘qmoqday urildi. Bir muddat gandirakladim. Xayriyat, hech kim meni tanimaydi. Hech kim mening bir paytlar shu yerning nonini yeb, tuzlig‘iga tupirib ketgan nonko‘r ekanimni bilmaydi. “Qambar qayiqchi, kechuv” — men ularni unutgandim. Men qachon o‘zimni esdan chiqardim, qachon o‘zimga xiyonat qildim? Kimsan palonchiman, lekin odamlar meni emas, o‘tib ketganiga ancha yillar bo‘lgan xokisor bir qayiqchi otamni tanishadi.
Otam kechuv o‘rtasida eshkak eshishdan to‘xtab menga jovdirab qarab turganday. Ko‘prik o‘rni esa hamon bo‘sh edi.

“O‘zAS”, 2019 yil, 8 son