Жон Китс (John Keats) инглиз романтизми оқимининг сўнгги вакилларидан бири. 1795 йил 31 октябрда туғилган. Лондон университетида жарроҳлик бўйича таҳсил олиб, имтиҳондан ҳам муваффақиятли ўтади, аммо бу касб билан умуман шуғулланмайди. 1817 йили эълон қилинган “Шеърлар” тўпламида ижтимоий ҳаётдаги риёкорликлар ва иккиюзламачиликлар танқид тиғи остига олинади. Шоир халқ оғзаки ижодига бўлган муҳаббатини “Робин Гуд” туркумида акс эттиради. Жуда қисқа умр кечирган ва 23 ёшига қадар ёзган шеърлари, хусусан, дунёга машҳур «Эндимион», «Гиперион», «Изабелла», «Муқаддас Агнессса куни арафаси», «Ламия» каби поэмалари шоирни Байрон ва Шелли билан бир қаторга қўйди. У 1821 йил 25 ёшида вафот этган.
ГЎЗАЛЛИК
Гўзаллик ҳамиша этар маҳлиё,
Ҳеч кимса ундан юз бурмагай асло.
Ул покдир, тушмагай тубан чоҳга ҳеч,
Бизни эзгуликка чорлар эрта-кеч.
Дил фараҳ, оромга интилса магар,
Гулгун туйғулардан ясаб гулчамбар,
Ғаму андуҳларни инкор этарак,
Хоксор тупроқ сари талпинса юрак,
Жаҳолатни ҳайдаб, гуноҳни ҳайдаб,
Файзиёб, мунаввар орзулар сайлаб,
Кўз очиб-юмгунча гўзаллик ҳисси,
Андуҳ ғуборидан поклайди бизни…
Шундайдир Ой, Қуёш, шундай барг, хаслар,
Шундайдир чечаклар аро наргислар…
Ҳатто яйловдаги сурувлар шундай,
Дарё тўлқинлари, ғулувлар шундай…
Кўрфазнинг бағрида паноҳ топгандек,
Олам шодлигига гувоҳ топгандек,
Дунё неъматлари борки, сочилган,
Ўрмон чечаклари инжа очилган,
Кўҳна заминнинг илк баҳодирлари,
Болалик чоғимиз асотирлари –
Бизлар тинглаган ул зўр эҳтиром-ла,
Буюк афсоналар шундай мақомда…
Ҳаммаси, ҳаммаси, булар ҳаммаси
Буюк гўзалликнинг олий жилваси.
Ҳаммаси юракдан ғамни қувгайдир,
Кўнгил меҳробини нур-ла ювгайдир…
ЮНОН ГУЛДОНИГА ҚАСИДА
I
О, сукутнинг маъсум малаги,
Мангу абас давронга дил банд!
Сукутингда пинҳондир балки,
Мозийлардан келган ўгит-панд?!
Нелар ҳақда айтган ҳикоянг?
Сен банда ё Тангрим шарпаси?
Темпей водийсими, Аркад ўтлоғи,
Қайдан мерос шиддат, жазаванг?
Пойгалар шодлиги, иффат ҳадиги,
Най-у ноғоранинг мискин нағмаси?
II
Гарчанд эшитилган нағмалар инжа,
Тингланмаган саслар янада ёрқин.
Шундай экан, найлар ҳеч тинмасин-да!
Забт этсин дилимни фараҳли тўлқин!
Бу қўшиқни бўғиб, тинчитиб бўлмас,
Муҳофиз япроқлар кўшки остида.
Сен, эй, жўшқин ёшлик, жасур, навқирон,
Ошиқдирсан, лекин ишқинг дастида
Истаклар чилпарчин бўлиши мумкин,
Лаблар гулобидан тотмай ҳеч қачон!
III
О, яшил баргларнинг янги саҳфаси,
Баҳорий шодликнинг шукуҳи сизда.
Бахтиёр машшоқнинг завқли туҳфаси –
Куйлари эскирмас ҳеч бағрингизда.
Юз бора, минг бора бахтга ёр севги,
Барҳам топмагай ул ва тушмагай паст.
Гарчанд титраб-қақшаб, кетгайдир бадар.
Унинг қошида пуч ҳамда арзимас
Эҳтирослар, ҳирсу ҳавас биздаги,
Қонимиз кўпиртган қалбдаги кадар…
IV
Ким экан бу коҳин, салобати-ла
Барчага сингдирган қўрқув ҳиссини?
Оломон ошиқар қай бир меҳробга
Гуллар билан безаб аробасини?
Нечун тақводор эл субҳи саҳардан
Тарк этмиш осуда ушбу шаҳарни –
Тошлар маҳол эрур буни айтмоғи…
Бўм-бўш кўчаларнинг сукути теран,
Асрлар кечдилар ва кечар такрор,
Ҳеч кимга насибмас ортга қайтмоғи…
V
Юксак арши аъло! О, юксак андуҳ!
Охир мармар тошдир ҳар шахдга якун!
Мангуликдек совуқ ҳамда бешукуҳ –
Ҳаётдек неъматдан тополмай мазмун,
Бизлар кетсак агар, қайғу-ғамимиз
Ўрнини олгайдир ўзга қайғу-ғам…
Ришталарни боғлар пайтда айт дангал,
Етказ, билсин токи, ул авлодимиз:
“Гўзаллик – ҳақиқат, ҳақиқат – гўзал!
Шундан ўзгасини била олмасмиз!”
Рус тилидан Муҳиддин Омон таржимаси
ИНСОН ФАСЛЛАРИ
Тўрт фасл безайди йил мезонини,
Инсон қалбида ҳам тўрт фасл бордур.
Гўзал завққа буркаб ҳар бир онини
Сароб-ла алдаган кунлар Баҳордур.
Ёшлик ўйларининг баҳорги асал
Чақичин чайнашни севар Саратон.
Юксак орзуларга берилган маҳал
Унинг шавқин кўриб пасаяр осмон.
Сокин унгурларга қўнаркан Кузак
Қанотларин йиғиб ўксинар ёлғиз.
Олтин лаҳзаларни кирланган юрак
Олддан оққан сувдай этар қадрсиз.
Ғариб амал билан Қиш келар ногоҳ,
Мудҳиш сўровлардан этади огоҳ.
БАЙРОНГА
Байрон! Бунча лазиз куйинг озори,
Юракка оҳиста инар муҳаббат
Ва ажиб изтироб, нафис надомат
Ила куйлар сени ҳазин дутори.
Сен илғаган оҳангларнинг оҳори
Ҳеч тўкилмас, яширолмас ғамни.
Ёпинасан қалбингдаги аламни
Заррин ёғду, ёрқин нурлар қатори.
Булут олтин ойга парда тутгандай
Чор тараф бурканар чақноқ шуълага.
Қора ёпинчиқни учқун ютгандай
Мармар қафас тўлар ҳақгўй нолага.
Бахшининг фарёди гўё ўтгандай
Фусункор эртакка, лазиз волага.
* * *
Туманли зулматдан кумуш кабутар
Парвоз этар кўзлаб Шарқ ёғдуларин,
Дилда асраб ушалмас орзуларин.
Қалбинг ҳам юксалар чексизлик қадар.
Шодон кўнгилларга заррин гулчамбар,
Юлдузлар таққанда дур инжуларин,
Илғайсан севгининг шух кулгуларин,
Ҳаловат юртида кезиб дарбадар.
Бунда боқийликка уйғун чолғулар
Куйида бахт билан тўлади осмон.
Сано айтилганда келган йиғилар
Қудратидан зир-зир титрар зимистон.
Тун кўксини ёриб таскин ёғилар,
Шунда қувончимни аритмас ҳижрон.
МЕНГА АТИРГУЛ ЮБОРГАН ДЎСТИМГА
Шодон далаларни кездим сарсари,
Самодан тўкилди биллур томчилар.
Пичан ғарамлари — жасур жангчилар
Қўлидаги пачоқ қалқон сингари.
Саркаш табиатнинг нафис ханжари
Мушк атрин таратиб дилга санчилар.
Гулларнинг бошига дурдан соч илар
Титания тутган асо гавҳари
Унинг ифорини туйсам ногоҳон
Боғ атиргулига ўхшамас ҳолат
Аммо гулинг етиб келган ўша он
Мени сеҳрлади ажиб тароват.
Майин ва оҳиста сўзлайди нолон
Узилмас дўстлигу тинчлик, садоқат.
ВАҲМГА ТУШАМАН
Ваҳмга тушаман қоқилсам ногоҳ
Қалам қон юракдан дур термагунча.
Қоп-қоп китобларда битилган изоҳ
Қалбда пинҳон ҳисга эрк бермагунча.
Туннинг чарақлаган юзига боқиб,
Булутдан қиссамга излайман тимсол.
Соялари дилга киради оқиб
Тасодиф қўлининг жодуси мисол.
Туяман қўрқувнинг лаҳзалик таъмин,
Ўшанда сен томон боқмас нигоҳим.
Шунда севолмайман ҳижрон аламин,
Шунда севинмайман етмаса оҳим.
Дунё чеккасида ўй суриб ёлғиз,
Севги ва шуҳратдан қолдирмадим из.
LA BELLE DAME SANS, MERCI*
1
Эй баҳодир, оғриндинг нечун,
Ёлғиз, ҳорғин судралишданми?
Ёки кўлда сўлган нилуфар
Ё сайрамас қушданми?
2
Эй баҳодир, оғриндинг нечун,
Бунча ҳорғин, бунча бетоқат?
Олмахоннинг инин тўлдирган
Адо бўлмас машаққат.
3
Қабоғингда очилган лола
Кўз ёш тўкар инграниб хаста.
Ёноғингда сўлган атиргул
Қовжирайди бир пасда.
4
Майсазорда учраган хоним
Гўзалликда парилар моҳи.
Сочи узун, ёниқ товони
Аммо ҳуркак нигоҳи.
5
Гулчамбар ясадим унинг-чун
Билакузуклару муаттар белбоғ.
Севиб қолгандайин боқиб мен томон
Чеккан эди ширин битта оҳ
6
Мен уни йўрғамга ўтқаздим,
Енгиб ўтиб ҳадик тўсиғин.
Куйлар эди менга ёқиш-чун
Париларнинг қўшиғин.
7
Топиб берди ёмғирдай ёққан
Тоза асал, буғдой манбаин.
Ва айтарди нотаниш тилда:
«Сени нечун севмайин».
8
Олиб кирди эльфлар** ғорига
Ва хўрсиниб аччиқ йиғлади.
Унинг ҳуркак, саркаш кўзларин
Бўсаларим тиғлади.
9
Аллалади, мудрай бошладим,
Туш кўраман, мусибат жонда.
Хаёлдаги энг сўнгги рўё
Совуқ унгур томонда.
10
Рангпар шоҳлар ва маликалар
Ўлим билан жонлари пайванд
Ҳайқиришар: «La belle dame sans, merci,
Сен этилдинг зиндонбанд».
11
Зулматдаги қийшайган лаблар
Ланг очилган мудҳиш бир онда.
Мен уйғониб ўзимни топдим
Совуқ унгур томонда.
12
Мен шу ерда топаман қўним
Судралишдан дилим яйрамас.
Гарчи кўлда сўлган нилуфар,
Бирорта қуш сайрамас.
* La belle dame sans, merci (французча) — Раҳмат, бешафқат соҳибжамол
** Эльфлар — Герман-скандинав ва кельт фольклоридаги сеҳргар халқ
Инглизчадан Элбек Эркин таржималари
УНГА БУ
Тирик буюклар ташланар кўзга:
Бири табиат ила пайваста,
Оламни англар киприк қоқмасдан
Қалбан Хелвиллен чўққиси узра
Бошқаси – кулги ила сўйлайди,
Юртдошлар шаънин сандиқда асрар.
Учинчиси – шу, чизар зўр асар,
Гўё Рафаэлнинг кўзи ўйнайди.
Янги аср қилди қадам ранжида
Ва кўп нарсалар келди эргашиб –
Ўзга дилларга бир олам завқ-шавқ
Ва ёт хислатлар. Базмлар авжида
Донесся ётди калласин қашиб…
Одамлар! Тингланг –
Нафасда бор фарқ.
1816 йил, 20 ноябрь
БАЙРОНГА
Қандай гўзал сенинг ғамгин куйларинг!
Юракда нафис ҳис жило таратар.
Гоҳ шафқатга дўниб, удга бош эгар,
Гоҳ титрар бу торга теккан қўлларинг.
Бодаст ёришиб эзгу сўзларинг
Ўзига уйғун бир ҳолатни чорлар –
Сенинг ёрқин шуъланг яшнаса агар,
Зимистон оламга юз очар заррин
Булутлар шунчаки ойни тўсгандай.
Чор тараф нур жилва шавқидан равшан –
Қора мармар оқни яширар атай
Кўрк олиб серҳашам чизиқчалардан.
Қўшиқ куйла, оққуш, куйла, ҳар қалай,
Мафтункор тасалли афзал аламдан.
1814 йил, декабрь
ЁЛҒИЗЛИККА
Агар шу ҳўмрайган бино ичра, о,
Сен ила яшашга маҳкум бўлсайдим!
Ўрлар тўлқинидан чопиб ўтсайдим –
Қўлласа Табиат – сернеъмат даҳо!
Ва ўрмонга борсак, бошимда ҳатто
Яшил кўланкалар жабрин кўрсайдим,
Жилғалар қўриқда жилва қилар жим,
Қув буғу арини ҳуркитар бежо.
Ҳа, бу – фаровонлик, сокинлик аро
Бир ширин суҳбатлар дилга бўлар жо –
Хаёлий ва ақл бовар қилмас шон, –
Бари дарвишнамо, йўқ дилбар севинч,
Қай дам хилватдаги бошпананг томон
Бир жуфт бир ошно парвоз айлар тинч.
1815 йил, октябрь
* * *
О, қандай севаман сокин ёз шомин,
Баралла таралар тилларанг шафақ
Ва кумуш булутлар тизилиб илҳақ,
Сабо сийпаланар – дилкаш бир онин
Инъом айлаб ғамдан қутқарар жонин,
Қутулиб энг қайсар хаёлдан барҳақ,
Бирдан ўнгланишга бўлиб муваффақ,
Эслар унутилган кишилар номин.
Ўтмиш жасоратин тағин эслайлик,
Сидна қабристонин, Мильтон таъқибин,
Қонни уйғотувчи буюк қулайлик,
Руҳан қанот қоқиб эркинлик сари,
Афсункор нигоҳ-ла тикилгум бетин –
Кўнглимни кўтарар севинч ёшлари.
1816 йил, ёз
СОНЕТ
Чосернинг “Ғунча ва япроқ” достонининг
тоза саҳифасига ёзилган
Достон бу – дарахтзор, туйғун мисралар
Оралаб эсади салқин шабада.
Қай сайёҳ ҳансираб қолса мабодо,
Япроқлар салқини дармон бахш айлар.
Бужмайиб, у шудринг томчисин излар,
Ловуллаб ўт ёнар юз-пешонада
Ва нашазор беҳол шарпадан зада,
У қайга кўчганин фаҳмлай олар.
Қандай куч гўлликда бунча муқаддас!
Қандай холисона тасаллилар бор!
Менга на машҳурлик, на толе даркор, –
Мен ётардим қалин ўтлоқда бесас
Кўз ёшсиз! – улардай, кимда кўп ҳасрат
Ҳеч ким билмас… қушлар бохабар фақат.
1817 йил, 27 февраль
ДЕНГИЗ
Бақо шивири-ла ором олар у,
Баногоҳ чайқалиб ғор сари сузар,
Ва бетин шафқатсиз уни эритар,
Ва ғордан чиқаркан кўтарар ғулу.
Секинроқ мисол йўқ, бўп туради-ку,
Лекин чиғаноқни эҳтиёт қилар,
Охирги қасирға қирғоққа элтар,
Во ажаб, аларга очиқ кондир бу.
Воҳ, унинг бунчалар заиф қароғи!
Кенг денгиз кўзларга беради ором.
Сиз ҳам, эй шаҳарда айлаган хиром,
Кўп икир-чикирдан битган қулоғи,
Денгиз шов-шувида бир текис маром,
Кўпиклар қўшиғин билмайсиз чоғи!
1817 йил, 16-17 апрель
* * *
О, бунча қизарма, бунча қизарма!
Ёки сени шунча қизиқтирдимми?
Агар сен жилмайсанг – қирмизи ораз,
Муқаддаслик иффат деб билайинми?
“Йўқ, ҳеч қачон!” учун ор бўёғи бор
Ва “Марҳамат қилиб айтинг” учун ҳам,
Ўйлаб кўриш ила иккиланишга –
“Бу қандай рўй берди?” қаторда бекам.
О, бундай хўрсинма, бундай хўрсинма,
Момо Ҳаввога ҳам ёққан ёғупа!
Дудоғингга қўнган нафис қирмизи
Ва уни ҳамиша мақтардинг кўпга.
Кел бўлмаса, олма терамиз яна –
Бизлардан баҳор ҳам қочиб қутулмас!
Насиб этди айнан ўша хушбахт он,
Эмди обдан ўйнаб-кулсак бўлар, бас.
Оҳ урарлар “ҳа-я!”, куярлар “йўғ-е!” –
Ҳажрида ўртаниб, ёш тўкиб чак-чак…
Авло бўлмасмиди жаннат мевасин
То ўзагигача иккига бўлсак?
1818 йил, 31 январь
Рус тилидан Сафар Оллоёр таржимаси