Bola bugun kelmasa kerak. O‘tgan kuni qasam ichdim: agar u bu yerda, ko‘cha muyulishida yana ko‘rinib, oq qo‘lqopli qo‘llarini silkiy boshlasa, o‘rnimdan turib, “Maymuncha” deyman. Ko‘rib ko‘zim to‘ydi – yetar bas. Nima jin urib bu yerga keladi – bizning maymunchalarga xos mehnatimizni mazax qilganimi!
Chindan ham, bu maymunchalarga xos mehnat bo‘lmay, nima? Allaqachondan beri shu gazeta do‘konchasida o‘tiraman-u, hech qanday o‘zgarish ko‘rmayman. Ammo bu haqda gapirish foydasiz. Menga quloq solib o‘tirishmaydi. Meni eshitishlariga umid ham qilmayapman. Menga quloq solishyapti deb o‘zimni o‘zim aldayman, xolos.
Odamlarning menga quloq solmasligiga sabab vaqtlari yo‘qligi emas. Sababi mening bor-yo‘g‘i qari, ko‘rimsiz bir odam ekanligim, hech kimning men bilan ishi yo‘qligi ham emas. Men ular uchun – “shunchaki, hech kim”. Hamma uchun butkul, tamoman “shunchaki, hech kim” bo‘lgan shunday odamlar bor (ular ozchilik emas). Men ham o‘shanday, gazeta sotuvchi “shunchaki, hech kim”lardan biriman. Boshqa alohida alomatim yo‘q. Nari borsa, lozim bo‘lganidan uzoqroq sharaqlaydigan mashina singari nosoz bo‘lib chiqishim mumkin. Menga quloq solib, “aqldan ozgan chol, tinmay ming‘illaydi”, deb o‘ylashadi. Chindan ham shunday – rostdan ham ming‘illayman. Bor ovoz bilan gapirsa, nima bo‘ladi? Hammaga qisqa va tushunarli qilib: “Maymuncha” desa? Oqibati ma’lum: bunday gap hech kimga xush kelmaydi. Bunga javoban uzoq o‘ylab o‘tirmay darrov qarshi gap aytishadi: “Ahmoq”. Ularning hammasi tamom bo‘lgan odamlar. G‘irt tamom bo‘lganlar. Aynan shuning uchun ular har doim, har qanday vaziyatda, faqat o‘zlaridan boshqa hech kimga quloq solishmaydi.
Ana qarang, ro‘parada baqqollik mollari do‘koni eshigini ochishyapti. Hademay bola ko‘rinadi.
Kim bo‘libmanki, menga ming‘illashning o‘zi kamlik qilsa? Ular kelishadi – gazeta olib, o‘tib ketishadi, – lekin menga bu kam. Men ularsiz yasholmayman. Gaplarimni eshitishlarini juda xohlayman, lekin menga quloq solishmaydi, shuning uchun ham ming‘illayveraman, shunda eshitishayotgandek tuyuladi. Nima deb to‘ng‘illayman? Hech nima, mutlaqo hech nima. Ming‘illagim keladi, ming‘illayman. Jin ursin! Hoynahoy, maymuncha bo‘lishga o‘z ixtiyori bilan ko‘ngan dunyodagi yagona odam men bo‘lsam kerak.
Lekin negadir ikkinchi maymuncha hech ko‘rinmayapti. Kechikyapti. Kecha kelmadi. Bugun esa kechikyapti. Unga zo‘r zavq bilan “Maymuncha” degan bo‘lardim-a. Buni anavi tamom bo‘lganlarga aytib bo‘lmasa, jilla qursa, shunga, besh yoshli bolaga aytaman. E, yo‘q – u ham tamom bo‘lgan. Tamom bo‘lgan. Agar menga darrov javob qaytarmasa-chi? Shunday bo‘lsa-chi? Yana bekorchi gapni gapiryapsan, qariya. Xotirjam bo‘l, u ko‘zlari bilan javob beradi. So‘z bilan esa – onasiga gazeta do‘konchasidagi chol uni maymuncha deb haqorat qilganini aytganidan keyin.
Nahotki u menga faqat shuning uchun kerak bo‘lsa? Avval-boshdan u menga kerak edi, ertalablari unga shuni uqtirardim. Tabiiyki, u qo‘l silkiyotgan paytda o‘zimcha ming‘illab uqtirardim. Qaysidir ko‘rinmas rishta orqali uning ongiga manavi yerda, ortida sovuq qotayotgan odam o‘tirganini yetkazishim zarur edi. Axir bu yerda uzoq o‘tirolmayman – lekin bu muhim emas, odamlar kelishadi, ketishadi, hammasi ana shunday, boshqacha emas, bu muhim emas. Ammo shu yoqdan bu yoqqa kezishlaru, unga aloqador boshqa narsalarni sendan o‘zga hech kim payqamasa, bu endi yomon. Bunday o‘ydan eting jimirlaydi, hech qanday po‘stin naf bermaydi. Shunday qahratonda sovuqdan qotib qolgandek o‘tiribman – joyimdan jilmayman. Oyog‘imni o‘q yulib ketgandan beri o‘tiraman. Zambarak o‘qi bo‘lsa kerak, undan bundayrog‘i emas! Ammo baribir bu yerda shuning uchun o‘tirganim yo‘q. Maymuncha qanday yog‘ochoyoqqa o‘tqazsang ham, baribir maymunligicha qoladi – shu sabab o‘tiribman bu yerda.
La’nati bola – hali ham ko‘rinmayapti. Uni ertalabgacha kutishimga to‘g‘ri kelsa, hammasi boshdan boshlanadiganga o‘xshaydi. Avvaliga uning nayranglaridan kulardim, xolos, keyin yaxshi ko‘rdim, oxiri esa yoqtirmay qoldim. Ha, unga hech nimani uqtirolmasligimni payqaganimda, yoqtirmay qoldim. U men uchun har tong qarshimda ochiladigan qopqoqli tuynukning o‘zi, kun bo‘yi vujudimda titroq uyg‘otuvchi maymunchalarga xos mehnatning guvohiga aylantiradigan tuynuk.
Bola har doim onasi sut do‘konchasi va baqqollik mollari do‘konida savdo qilguncha anavi yerda, burchakda turadi. Boshida ko‘k kepka, egnida kurtka va uzun jigar rang shim, shunday uzun va kengki, poyabzalning poshnasi tagidan arang ko‘rinadi. Uning qo‘lqoplari ham bor – uzun oq qo‘lqoplari. Juda ajoyib, oppoq. Ularni onasiga necha kun, necha hafta yalinib oldirgan bo‘lsa kerak; bu qo‘lqoplarni kiyganda, xuddi orzulari adog‘iga yetgandek ko‘rinadi. Bola qudratli ma’budga aylanadi – yo‘l harakatini tartibga soluvchiga. U uzoq o‘ylanmay yo‘lkaning chetiga o‘tadi-da, oq qo‘lqopli chap qo‘lini ko‘tarib, o‘ngi bilan mashinalarga harakatlanishga ishora beradi. Keyin hafsala bilan, tantanavor burilib, o‘ng qo‘lini ko‘taradi-da, chap qo‘lini silkiydi. U hech nimani ko‘rmaydi, eshitmaydi – chorrahadan o‘tayotgan mashinayu tramvaylardan boshqa hech nimani. Uydek keladigan bahaybat, ko‘k avtobus ko‘ringanda esa, – biz, bechora maymunchalar holiga voy! – bola yanada jiddiy tortadi – o‘z qo‘llari bilan yaratgan olamlarga boqayotgan tangridek go‘yo. Oyoq uchida turib, oq qo‘lqopli qo‘lini baland ko‘taradi va tutun chiqaruvchi quvurini varillatib o‘tayotgan avtobusni chorrahadan jo‘natadi. O‘n-o‘n besh daqiqa shu holatda turgach, chorrahaga hech qanday oq qo‘lqopni pisand qilmaydigan darajada qudratli birov kelib, “Qani, ketdik” degancha tepaga ko‘tarilgan qo‘lni ushlab, “politsiyachi”ni ortidan sudrab olib ketadi.
Kecha onasi savdo qilishga bir o‘zi kelgandi. Bugun esa u ham ko‘rinmaydi. Attang. Bolatoy xastalanib qolmadimikin? Men uni shunday qahratonda bitta kurtkada ko‘chaga chiqarmagan bo‘lardim. E, yo‘q, u ichidan jun sviter kiygan, albatta, boshqacha bo‘lishi mumkin emas – yana bekorchi gaplarni gapiryapsan, qariya.
Ana, ana ular kelishyapti. Yo‘q, faqat onasi. Bola ko‘rinmaydi.
Kelmadi, bugun ham kelmadi. Onasi o‘tib ketdi, sut do‘koniga. Yuzi haddan tashqari kibrli, hech nimani uqib bo‘lmaydi. Bola kasal bo‘lib qolgan, shekilli. Nima, onasidan so‘rasinmi? Qanday bema’nilik. Yo‘tal va tumov bolalarda ko‘p uchraydi.
Onasi do‘kondan chiqdi, men ham amallab o‘rnimdan turdim. Yaqinlashganda esa, gap boshladim:
– Xonim…
U o‘girildi. Harqalay o‘girildi.
– Kechirasiz, xonim, aytmoqchiydimki…
Shoshilish kerak – xonim sovqotayapti.
– Sizning yoningizda doim jajjigina, mitti maymunchadek bola bo‘lardi… Haligi… oq qo‘lqopli…
– Xo‘sh?
– Xo‘sh?.. Xo‘sh deysizmi? U kasal bo‘lib qolmadimi, axir…
– Xudo saqlasin, aslo!
Xonim menga shunday sovuq qaradiki, o‘zimni yomon ish qilayotgandek, bolasiga ziyon yetkazayotgandek sezdim. So‘zlarim tomog‘imga tiqildi – hech nima deyolmadim, tushuntirolmadim, xonim esa menga boshdan-oyoq razm soldi – tikilib qaradi, men bo‘lsam ulgurmadim. Kerakli so‘zni topishga ulgurmadim. Endi xonim ham ularning hammalari singari tamom bo‘lgan odam, mutlaqo tamom bo‘lgan.
– Mening o‘g‘lim bilan sizning nima ishingiz bor o‘zi? – U menga yana bir karra razm soldi. – Nima ishingiz bor?
Hammasi tamom. Xayolga yana so‘zlar keladi, lekin endi boshqa, hech nimaning ahamiyati bo‘lmaganda aytiladigan so‘zlar.
– Sizning o‘g‘lingiz? U mening o‘g‘lim edi!
Ilgari hech qachon fikrimni bunchalik aniq ifodalamaganman. Ayolning ko‘zlari kosasidan chiqib ketay dedi, yuzida kamalakning hamma rangi jilolandi. Keyin qichqirib, qochib ketdi.
Qochaversin. Uning o‘g‘li bor, mening esa bolam yo‘q. Men o‘zimni shunchaki yo‘l harakatini biroz tartibga solayotgandek tasavvur qildim, qo‘lqop o‘rniga esa “mening” va “o‘g‘lim” degan so‘zlar. Ulkan avtobuslar ma’lum soniyalarda qo‘lqoplarim ishorasiga qarab yurayotgandek tuyuldi hatto. Biroq bu yolg‘on. Avtobuslar ketib bo‘ldi. Ketib bo‘ldi. O‘zing asra, Xudoyim, biz maymunchalarni o‘zing asra!

Rus tilidan Komila Nosirova tarjimasi
“Jahon adabiyoti”, 2014 yil, 12-son