Jaloliddin Rumiy Balx shahrida tug‘ilib o‘sdi. Uni ba’zan Jaloliddin Balxiy deb ham atashadi.

Rumiy she’riyatning barcha shakllarida mukammal ijod qildi. U bitgan g‘azallar, ruboiylar va masnaviylar she’riyat bo‘stonining durdonasiga aylangan. Rumiy asarlarida tashbehlarga o‘ralgan falsafiy, so‘fiyona, teran g‘oyalarga keng o‘rin berilgan.

* * *

Ko‘zni yumgil, ko‘zga aylansin ko‘ngil.

* * *

O‘limimdan so‘ng meni qaro yerdan emas, ma’rifatli insonlarning qalbidan izlang.

* * *

Ezgulikdan bir qal’a barpo aylangkim, mahkamlikda anga hech narsa teng bo‘lolmas.

* * *

Bu olam bir boru bir yo‘q. Asta-asta ketganlar — yo‘q, asta-asta kelguvchilar bor.

* * *

Ayo, sarv! Yuksaklarga intilmoqni bizga ham o‘rgat!

* * *

Ay, g‘uncha! O‘zlikni namoyon etmoqni o‘rgat!

UZUM HAQIDA MASAL

Bir-birini tushunmaslik do‘stni dushmanga aylantirishi haqida Rumiyning shunday masali bor.

Turli tilda turlicha aytilgan bir so‘z ba’zan o‘zaro nizoga sabab bo‘ladi. Turk, arab, fors va yunon millatidan bo‘lgan to‘rt nafar yo‘lovchiga bir saxiy odam tanga hadya etadi. Yo‘lovchilar o‘rtasida tangani qanday sarflash borasida janjal chiqadi. Forsiy tilda so‘zlovchi yo‘lovchi sheriklariga:

— Yuringlar, bozorga boramiz-da, angur1 sotib olamiz, —deydi.

— Ey firibgar! — uning so‘zini bo‘ladi arab. — Men angur emas, eynab2 yeyishni xohlayman!

Turkiy yo‘lovchi esa ularning har ikkisiga e’tiroz bildirib, shunday deydi:

— Birodarlar, nega shovqin ko‘tarasiz, balki bu pulga uzum sotib olarmiz?

Yunonistonlik yo‘lovchi esa:

— Qanday odamsiz o‘zi. Kelinglar, stafil3 sotib olamiz-da, maza qilib yeymiz, — deydi.

Shu tariqa to‘rt yo‘lovchi bir-birini tushunmay, janjallashib qoladilar. Aslida ular aynan bir narsani istashardi.

To‘rt yo‘lovchi bilimsizlik, nodonlik tufayli bir-birlarini rosa do‘pposlashdi.

Agar ularning orasida yuz tilni biladigan odam bo‘lganda bir so‘z bilan nizoga chek qo‘yishi mumkin edi.

DEHQON VA ShER

Bir kuni tunda sher dehqonning og‘ilxonasiga kirib, sigirini yebdi-da, o‘sha yerning o‘zida dam olgani cho‘zilibdi. Dehqon esa tunda uyg‘onib, shamni ham yoqmasdan sigiridan xabar olish uchun og‘ilxonaga yo‘l olibdi. U og‘ilxonaga kiribdi-da, paypaslanib sherning yelkasini silabdi. Shunda sherning xayolidan shunday so‘zlar o‘tibdi: «Eh, ikki oyoqli nodon-a! U meni sigir deb o‘yladi. Kunduz kuni bo‘lganda meni ko‘rib, tanamga qo‘l tekkizish uyoqda tursin, qo‘rqqanidan o‘takasi yorilardi!»

Ey dono odam, sen eng avvalo narsalarning mohiyatini bil, ularning aldamchi shakliga ishonma!

* * *

So‘z — libos. Ma’no shu libos ostiga yashiringan sir.

* * *

Ko‘zguda hamma narsa teskari ko‘rinadi. Ammo biz ko‘zgusiz o‘zimizni hech qachon ko‘rolmagan bo‘lardik.

Sen menga so‘z ojiz, deding. Agar o‘zingni haq deb bilsang, u holda so‘zning ojizligi haqidagi so‘zlaring ham ojizdir.