Atoqli rus kinorejissyori Andrey Tarkovskiy ijodi XX asr jahon kinematografiyasi tarixida muhim o‘rin tutadi. Uning falsafiy mushohadaga boy, inson ruhiyati nozik bo‘yoqlar ila tasvirlangan “Qotillar” (1956), “Ivanovning bolaligi” (1962), “Men yigirma yoshdaman” (1965), “Andrey Rublyov” (1966), “Sergey Lazo” (1967), “Mingdan bir imkoniyat” (1968), “Solyaris” (1972), “Ko‘zgu” (1974), “Stalker” (1979), “Ehtiyot bo‘ling, ilonlar” (1979) kabi filmlari muxlisu mutaxassislar orasida qizg‘in munozaralar qo‘zg‘agan.
Andrey Tarkovskiy 1932 yil Rossiyaning Ivanov viloyatiga qarashli Zavraje qishlog‘ida tavallud topgan. Taqdir Tarkovskiyni doimo buyuk insonlarga yo‘liqtirdi: u maktabda bo‘lajak shoir Andrey Voznesenskiy bilan birga o‘qidi, kinoga bo‘lgan cheksiz muhabbati bois Moskva Oliy kinematografiya ins­titutiga hujjat topshirib, talaba bo‘ldi, mashhur teatr va kino rejissyori Mixail Romm kursida saboq oldi. Andreyning ilk bor kurs ishi sifatida suratga olgan “Qotillar” (E.Heminguey hikoyasi asosida) qisqa metrajli filmi ustozi tomonidan yuqori baholanadi.
Tarkovskiy filmlarida inson va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar tahlili ustuvorlik qiladi, buning uchun u “mualliflik kinosi”ni tanladi va shuurida kechayotgan o‘y-xayollar, turfa hissiyotlarni umumlashtirib, kino­tasmalarga ko‘chirdi. Uning badiiy dunyoqarashi, rejissyorlik kredosining shakllanishiga Luis Bunyuel, Ingmar Bergman, Federiko Fellini, Akira Kurosava kabi taniqli kinorejissyorlar ijodi jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. Andrey asta-sekin o‘z ijodiy fenomenini namoyish etib, yuqorida sanalgan qator kartinalarni yaratadi, ammo uning filmlari aksariyat hollarda ta’qib yoki tazyiqqa, hech bo‘lmaganda tanqidga uchrardi. Ayniqsa, 1974 yili suratga olingan falsafiy-poetik mazmundagi “Ko‘zgu” filmi an’anaviy syujet shakl­laridan butunlay xoli bo‘lib, ayrim epizodlari totalitar tuzumga qarshi isyon bilan sug‘orilgan edi. Film sobiq Sovet Ittifoqi kinematografiya idorasi va Kino uyushmasining qo‘shma majlisida obdan muhokama qilinib, “tushunarsiz, ommabop bo‘lmagan va mutlaqo muvaffaqiyatsiz kinoasar” deb topiladi. Shunga qaramay film cheklangan doirada sotuvga chiqariladi va rejissyorning jamiyatga nisbatan noroziligini yashirin tarzda ifodalaydi.
Andrey Tarkovskiy kinodramaturg sifatida bir necha filmlarining stsenariysini o‘zi yozdi. Shular qatorida mashhur o‘zbek kinorejissyori Shuhrat Abbosovning “Toshkent – non shahri”(1968) filmi stsenariysiga hammuallif bo‘ldi (Andrey Konchalovskiy va Aleksandr Neverov bilan birga).
Tarkovskiy 1986 yil Parijda vafot etadi va shahardagi rus qabristoniga dafn etiladi. Rejissyor doimo jahon adabiyotining mumtoz namunalarini ekranlashtirishni orzu qilardi, xususan, U.Shekspirning “Hamlet”, N.Goncharovning “Oblomov”, L.Tolstoyning “Ivan Ilichning o‘limi”, F.Dostoyevskiyning “Telba”, M.Gorkiyning “Klim Samgin hayoti”, Hermann Hessening “Cho‘l bo‘risi”, Rudolf Shteynerning “Beshinchi Injil”, Tomas Manning “Sirli tog‘”, “Iosif va uning akalari”, “Doktor Faust” asarlarini film qilish istagida bo‘lgan. Afsuski, bu loyihalarni amalga oshirishga ijodkorning umri yetmadi.
Shu yilning aprel oyida buyuk kinorejissyor tavalludiga 85 yil to‘ldi. Quyida e’tiboringizga uning Moskva davlat texnika universiteti talabalari bilan bo‘lgan suhbati havola etilmoqda.

– Andrey Arsenevich, sizning “Stalker” filmingiz aka-uka Strugatskiylarning mashhur “Qirg‘oqdagi sayr” qissasi motivlari asosida suratga olingan. Ekranlashtirish uchun aynan shu asarni tanlaganingizning boisi nima?

– Menga qissaning so‘nggi bobi filmbop ko‘rindi, bu kino yaratishning ajoyib, ta’bir joiz bo‘lsa, klassik imkoniyati edi, qolaversa, voqealar yagona makon, harakat va vaqtni talab qilardi.

– Film syujeti qissa syujetidan qay jihatlari bilan farqlandi? Adabiy asarni bor jozibasi, tarovati bilan ekranga ko‘chirib bo‘lmasligi rostmi?

– Nazarimda savolingizni quyidagicha tushunsam bo‘ladi: qissa film­ga aylanmay turib, o‘z holicha ekranlashtirishga qanchalik maqbul edi? Men ishonch bilan aytamanki, asar kino bo‘lmasa ham yetarli quvvatu badiiyatga ega edi va shunday bo‘lib qoladi ham.
Yuqorida aytilganidek, film qissa motivlariga tayanib suratga olindi. O‘ylashimcha, har qanday filmning mohiyati shundaki, u biror adabiy asarning qaytarig‘i yoki illyustratsiyasi emas, balki shuning negizida yaratilgan mutlaqo yangi asardir. Kino – mustaqil san’at, binobarin, kitobda bayon etilgan voqea-hodisalarni ekranda ham xuddi aslidagidek takrorlashning hojati yo‘q, fikrlovchi inson uchun bu qiziq emas. “Stalker” filmini tasvirga olishdan avval jamoamiz o‘z oldiga yangi badiiy asar kashf etishni maqsad qilib qo‘ydi, tabiiyki, buning uchun yangicha ijodiy jarayon yuz bermog‘i lozim edi.

– Film qahramoni Strugatskiy asarining qahramoniga deyarli o‘xshamaydi…

– To‘g‘ri payqabsiz. Aslida o‘zimiz ham shunday bo‘lishi uchun harakat qildik.

– Ochig‘ini aytaman, xafa bo‘lmaysiz. “Solyaris” filmingizni ko‘rishga toqatim yetmay, kinoteatrdan chiqib ketdim. Nima demoqchisiz, o‘zi, hayronman! “Stalker”ni hazm qilish bundan ham qiyin…

– Mutlaqo haqsiz! Lekin, nokamtarlik bo‘lsa-da, ogohlantirib qo‘yay, kimki shu filmlarni hanuzgacha ko‘rmagan bo‘lsa, ko‘p narsa yutqazibdi. Afsuski, juda kam toifa muxlislar ekranda ifodalanayotgan turfa detallarning mag‘zini chaqib, o‘y-xayolini azoblaydi yoki tasavvurini ishga soladi… Kundalik hayotda muammolar qalashib yotganida, ortiqcha boshog‘riqning kimga keragi bor? Shunday bo‘lgach, “Solyaris”ga o‘xshash rebusnamo filmlar kimningdir tavsiyasiga ko‘ra, o‘shandayam mudroq bosib, “barmoqlar orasi”da ko‘riladi. Biroq ramz-majoz bu – mavhumot degani emas, demak, film muallifi tomoshabinni qiziqtirayotgan savollarga javob berishi zarur. Bu bizning tomoshabin oldidagi professional majburiyatimiz.

– Unda marhamat qilib ayting-chi, filmdagi kuchuk nimaning ramzi?

– (Kuladi). Agar kadrda kuchuk ko‘ringan bo‘lsa, u albatta nimaningdir timsoli bo‘lishi shartmi? Yo bu auditoriyada biror narsani o‘z holicha qabul qilolmaydigan muxlislar o‘tiribdimi? Men tushunmayapman, bu “murakkab obraz”dan kim shunchalik ta’sirlandi? (Kuladi). Tabiatan quvnoqligim, hazilkashligim bor, lekin hozir rostini aytaman, “Stalker”dagi kuchuk, bu – bor-yo‘g‘i oddiy kuchuk. Tamom-vassalom!

– Har safar yangi filmingiz ekranga chiqqach, uning tegrasida bahs-munozara avj oladi, anchagina odam savol og‘ushida qoladi. Ba’zan “Rejissyor tomoshabindan baland turishi kerak” qabilidagi fikrlarni eshitib qolamiz, balki kartinalaringiz murakkabligining siri shundadir?

– Savolingizga bir misol bilan javob beraman. Tasavvur qiling, men bir qurilishga borib, g‘isht terayotgan ustaning atrofida aylanib, qanday ishlayotganini oz-moz kuzataman, so‘ng “aql o‘rgatish”ga o‘taman: “Bilasizmi do‘stim, siz umuman noto‘g‘ri ishlayapsiz. Qorishmani mana bu yerga quying, g‘ishtni esa anavi yoqdan taxlaysiz, ha, aytgandek, ish vaqti boshqacharoq kiyinib olsangiz durust bo‘lardi”. Nima deb o‘ylaysiz, u qanday javob qaytaradi? (Zalda kulgi). To‘ppa-to‘g‘ri. Uning javobi siz o‘ylagandek bo‘ladi va u tamomila haq. Asli qo‘lidagi g‘isht bilan boshimga tushirmaganiga rahmat aytsam arziydi. (Zalda yana kulgi). Quruvchi o‘z ishi va mehnatini hurmat qiladi, xuddi shu kabi men ham o‘z kasbimni “begona”larga “xafa qildirib” qo‘ymayman.
Filmlarim har qancha ramzlarga boy bo‘lmasin, men doimo rejissyor sifatida fikrlarimni aniq-tiniq ifodalashga harakat qilganman, ularni yashirmayman yoki qandaydir darajada “shifrlab” qo‘ymayman. “Tarkovskiy janoblari kinoni tushunmay, xunob bo‘layotganlarni ko‘rsa, o‘zini “ettinchi osmonda yurgandek” sezadi”, deb o‘ylasangiz, qattiq adashasiz. Kamina kinoteatrda o‘tirib, tomoshabinlarning “Ko‘zgu” yoki “Stalker”dan qay taxlit chiqib ketayotganini kuzataman, albatta, bu holatni ko‘rish yoqimsiz, lekin xavotirga tushmayman. Ishonaman, vaqti kelib bu filmlar o‘z auditoriyasiga ega bo‘ladi va o‘shanda zalni hech kim tark etmaydi.

– Filmlaringiz barchaga birdek tushunarli bo‘lishini xohlaysizmi?

– Nazarimda har bir rejissyor film boshlashidan avval o‘z ijod mahsuli nainki tushunarli bo‘lishi, balki kimningdir hayot faoliyatida asqotishi, bir umr tomoshabin shuuriga muhrlanishini istaydi. Biroq san’at asarini hamma birdek fahmlab, birdek qabul qilishi mutlaqo imkonsiz hodisa va shunday bo‘lganida, chinakam san’atning qadri pista bahosidan baland bo‘lmasdi… Aytaylik, barcha kitobxonlar Tolstoy yoki Dostoyevskiy asarlaridan bir xil taassurot oldi, qarashlari, hayajonu zavqi bir-biriga o‘xshash, hech kimning tasavvurida o‘z Annasi yoki knyaz Mishkini yo‘q! Unda bu adiblarni biror kimsa boshiga ko‘tarmagan, yostiqdek-yostiqdek kitoblarini yutoqib o‘qimagan bo‘lardi.
Ba’zan mendan kinoni tushunish insonning ma’lumotiga bog‘liqmi deb so‘rashadi. Shunda men aytamanki, kino insonning ziyoliligi yoki o‘qimishlilik darajasiga emas, uning qalbiga ta’sir etadi, botini kuchli shaxsni tarbiyalaydi. His-hayajonga boy, to‘lqindek chayqaluvchi, be­zovta qalb esa to‘rtinchi sinfni arang tugatgan oddiy odamda ham bo‘lishi mumkin, aksincha manaman degan dorilfununlarni tamomlagan oliy ma’lumotli inson ruhan qashshoq bo‘lishi hech gap emas.
Bir safar “Ko‘zgu” filmimni “ta’bi nozik” ziyolilar yig‘ilgan, jiddiy bir davrada muhokama qildik. Allaqachon qosh qoraygan bo‘lsa-da, bahs-munozaralarning oxiri ko‘rinmaydi, har kim o‘z “men”ini isbotlashga mukkasidan ketgan, “egardan tushish” yo‘q. Shunda xonalarni tozalab yurgan farrosh ayol bizning o‘tirishimizni ko‘rib, jahli chiqdi: “Bahsni to‘xtatinglar! – dedi u zarda bilan. – Kech bo‘ldi, uy-uyingizga tarqaling, hali siz o‘tirgan joyni ham yig‘ishtirishim kerak. Nega buncha talashib-tortishasizlar? Filmda hammasi ayon, hammasi tushunarli bo‘lsa? Obbo‘, erinmagan bandalar-ey…” Biz “so‘qirlar” kulgidan bazo‘r tiyilib, farroshni savolga tutdik: “Xo‘p, yaxshi, hammasi tushunarli bo‘lsa, bizga ham yordam bersangiz, film nima haqida, o‘zi?” U bamaylixotir javob qaytardi: “Bir inson hayotidagi qabihliklarni yodga oladi, kimgaki ozor bergan bo‘lsa, hammasini eslab, vijdoni qiynaladi, azob chekadi, o‘limidan avval tushunadiki, ancha-muncha odamdan kechirim so‘rashi lozim… Afsuski, hayot shami lipillab turibdi, qazosi yaqin, u nima qilarini bilmay, ruhiy iskanjada qolgan. Shu xolos!..” Men hozir uning fikrini o‘z so‘zlarim bilan ifodalayapman, aslida u o‘ta samimiy, ajoyib ohangda gapirgan edi! Keyinchalik bu film haqida kinoshunoslarning o‘zimizda va xorijda chiqqan ko‘plab taqrizlarini o‘qidim, lekin beishtiboh aytaman, film g‘oyasini o‘sha farroshchalik sodda va aniq ta’riflab beruvchi biror “donishmand”ni uchratmadim va yaqin-ora uchratishim ham dargumon…
Bularni eslashdan murod shuki, faqat taqdir sinovlari, mashaqqatlarida toblangan insongina “murakkab san’at”ni tushunishga qodir. San’atdan ta’sirlanish, rohatlanish nafaqat insonning hayotiy bilimu tajribasi, balki ruhiy tayyorgarligi, dardu iztirobining miqyosiga ham bog‘liq, yuragi bedor kimsa badiiyat zavqini boshqalardan ko‘ra chuqurroq his etadi.
Buyuk Gyote aytmoqchi, yaxshi kitob o‘qish xuddi uni yozishdek murakkab vazifa. Tabiiyki, “bo‘m-bo‘sh” yurak bilan mutolaa huzurini tuyib bo‘lmaydi, kinoda ham shunday. Men san’at asari yaratish va undan ta’sirlanish jarayonini chinakam mo‘jiza deb bilaman, ikkala hodisani bir-biridan ajratmayman.
Adabiyot, lirika va musiqa juda yuksak san’atlar, ular insonni ruhan parvozga chorlaydi. Motsart, Bax, Gendel… bularning ijodi, shaxsiyatini bilmaymiz, tushunmaymiz ham. Yoki Tolstoy, Dostoyevskiy, Chexovlarning daholigiga iqror bo‘lsak-da, buyuklik sirini idrok etolmaymiz, tafakkurimiz ojizligi esa o‘zimizning aybimiz. Biroq men kinodan chiqayotib, “Ha… nimanidir tushunmadim, demak, o‘zim aybdorman”, – deya “aqli qosir”ligidan yozg‘irib, ta’na qilayotgan biror tomoshabinni ko‘rmadim. Yo‘q, bunday bo‘lmaydi ham! Kinoning sharti boshqacha: kadrda nedir mubhamlik, izohtalab vaziyat bo‘lsa, bilingki, ayb – kinoijodkorlarning o‘zida.
Ko‘pchilik kinoga ko‘ngil yozish, kundalik muammolarini unutish uchun keladi, biroq ba’zan tomoshabin ikki soatu qirq minut davomida kino ko‘rsa-da, biror qiziqarli yo ko‘ngilochar lavhaga guvoh bo‘lmaydi, oqibatda asabi buzilib, diltang bo‘lib uyiga qaytadi. Ha, kino shunday “kutilmagan” san’at.

– Siz kinoteatrda qanday tomoshabinlarni ko‘rishni xohlaysiz? Umuman, “ideal tomoshabin” degan tushuncha bormi, o‘zi?

– Bu juda oddiy, ayni chog‘da chuqur mulohazali savol va u menga berilayotganidan xursandman. Men tomoshabinlarni kinoga faqat dam olish yoki o‘yin-kulgi qilish uchun emas, balki uning san’at sifatidagi asl mohiyati, vazifasini anglagan holda kelishlarini istayman. So‘ng biror filmni muhokama qilib, zarur bo‘lsa, hukm chiqarishi yoinki san’at haqidagi qarashlaridan kelib chiqib, rejissyorni qo‘llab-quvvatlashi yoki inkor etishlarini xohlayman, mana bu – haqiqiy tomoshabinga xos sifatlar. Shuningdek, men odamlar buyuk asarlar asosida ishlangan film­larni ko‘rib, kitob­lardan yiroqlashib borayotganiga afsuslanishi va yana cheksiz hayajonu taraddud ila mutolaaga qaytishlarini orzu qilaman.
Kino – buyuk san’at, qolaversa, yirik sanoat ham. Birgina Hindistonda yiliga 500 dan ortiq film ishlab chiqariladi, butun dunyo­da bu ko‘rsatkich qanchani tashkil qilarkan? Afsuski, rosmana san’atga daxldor filmlarni sanayman desangiz, barmoqlar ham ko‘plik qiladi.
Kino ishlab chiqarishning shunday turiki, unda sarflangan har qanday xarajatni qoplash va mo‘maygina daromad orttirish mumkin, eng muhimi bu tijoratga bosh qo‘shganlarning birortasi foydasiz qolmaydi. Nazarimda, kinematografiyaning qisman fojiasi ham shunda. Bu san’atning yagona turiki, unda avvalo ijodiy reja-yu mezonlar aniq hisob-kitoblar asnosida kelishib olinadi, so‘ng loyiha amalga oshiriladi. O‘tgan vaqt mobaynida bu tamoyil zarracha o‘zgarmadi.
Men kinoning san’at sifatida tug‘ilib, to sanoatga aylanish jarayonini o‘zimcha shunday tadrijda tasavvur qilaman: kino dastlab katta-kichik yarmarkalarda, mo‘jazgina quti misol dunyoga keldi, o‘tgan-ketgan xaridorlar shu qutichaga choychaqa tashlab, “jonli manzara”larni tomosha qilardi. So‘ng o‘sha manzaralar o‘zgardi, “quti”lar ham kengaydi – ular endilikda minglab insonlarni bag‘riga sig‘dira oladi (kinoteatrlar nazarda tutilmoqda – tarj.), pirovardida, kino katta daromad keltiruvchi ulkan korxonaga aylandi…
Yana savolingizga qaytsam: haqiqiy tomoshabin kino – insonning o‘zini anglashiga yordam beruvchi, hissiyotlarini uyg‘otuvchi, shuningdek, Arastu yozganidek, ruhan tozarish – katarsisga olib keluvchi san’at ekanini tushunmog‘i darkor. Aynan katarsis orqali inson qalbida ezgulik, go‘zallik kurtak yozadi va u botinimizda neki yaxshi fazilat bo‘lsa, barchasini kashf etadi. San’atning asl vazifasi ham shu.

– Xususiy kinostudiyalar haqidagi mulohazalaringizni bilmoqchi edim. Yaqinda rejissyorlardan biri o‘zining rang-barang syujetu sarguzashtlarga boy filmi haqida gapira turib, afsuski, kinoasarning tomoshabinga beruvchi ma’naviy qimmati nihoyatda oz ekanini yashirmadi.

– Biz kinoda ishlaydigan barcha ijodkorlar – oddiy chiroqchidan tortib film direktorigacha suratga olayotgan kartinamiz san’at asariga aylanishini xohlaymiz. Lekin durdona asar yaratishni avvaldan rejalashtirib bo‘lmaydi. Men yuqorida aytdim, kino – yirik sanoat. Shubhasiz, kinochilar xususiy korxona sifatida filmlari moddiy tushum keltirishi va bir vaqtning o‘zida abadiyatga daxldor san’at namunasi bo‘lishini istaydi. Ammo bunday holat kamdan-kam kuzatiladi.

– O‘z ijodingizga o‘zganing nigohi bilan qaray olasizmi?

– Biz rejissyorlar turli filmlar yaratamiz, lekin ularga o‘zimiz ob’ektiv baho berolmaymiz. Mana hozir siz mendan ijodimga “begona” nigoh bilan qarashimni so‘rayapsiz. Bu shunday murakkab jarayonki, xuddi bir insonning a’zosini boshqa birovga jarrohlik yo‘li bilan ko‘chirib o‘tqazishga o‘xshaydi. Shu bois sizdan so‘ragan bo‘lardim, filmlarimga faqat shaxsiy ko‘zqarashingiz bilan yondashing.

– Sir bo‘lmasa, necha yoshdasiz?

– Mana bu rostdanam kutilmagan savol bo‘ldi. Bu shunchalik muhimmi?.. 47 yoshdaman.

– “Andrey Rublyov” filmingiz ham muxlislar orasida mavhum kayfiyat uyg‘otdi. Agar umumlashtirsak, kartinaning asosiy mavzusi nima?

– “Andrey Rublyov” ustida juda ko‘p ishladim, filmning taqdiri murakkab kechdi… Kartinadan ko‘zlangan bosh maqsadni bir necha omillar bilan izohlash mumkin. Birinchidan, bu rassom va xalq o‘rtasidagi munosabatda namoyon bo‘ladi. Ikkinchidan, bu film davr, tarixiy sharoit va rassom mushtarakligini ifodalaydi. Uchinchidan esa, inson hayotida shaxsiyat va tajribaning nechog‘lik aloqadorligini tavsiflab beradi. Shu ma’noda, bu yorug‘ olamda har bir inson muayyan tajribalari, maxsus xulosalariga tayanib yashaydi, rassomlarda esa ayni holat boshqacharoq kechadi: ularda tajriba tevarak dunyo, atrof-javonibni sinchkovlik bilan kuzatish yoki kimningdir ta’siri orqali shakllanadi. Mo‘yqalam sohiblari bir umr yuksak g‘oyalar, ideallariga sadoqat bilan yashashi, shu yo‘lda tinimsiz izlanishi, kerak bo‘lsa, biror hodisani qayta-qayta kashf qilishdan chekinmasligi zarur, ertami-kechmi, vaqti kelib uning hayotiy tutumlari, qarashlari ustozi tajribalariga muvofiq kelsa (xuddi filmdagi Andrey Rublyov va Sergey Radonejskiy kabi), nur ustiga nur bo‘ladi. Mana sizga filmning qisqacha uchta asosiy mavzusi.

– Aftidan, siz ilmiy-texnikaviy inqilob (ITI) masalalariga ham qiziqar ekansiz. Qolaversa, ilmiy-fantastik yo‘nalishda ham sermahsul ijod qilayotgan kam sonli rejissyorlardan birisiz.

– Adashyapsiz! Birinchidan, bu janrda film ishlayotgan rejissyorlar ko‘p. Qolaversa, “Solyaris”ga nisbat berib, meni ham ilmiy-fantastik kinoga aloqador deb hisoblayapsiz. Agar “Stalker”ni diqqat bilan ko‘rganingizda, bunday xulosaga kelmagan bo‘lardingiz va umid qilamanki, sizda filmlarimning ilmiy-fantastik kino ekani haqida tasavvur uyg‘onmasdi. “Solyaris” haqida gapiradigan bo‘lsak, bu film­ning asosiy kamchiligi shundaki, unda janrning har qanday doirasidan chetga chiqilgan, shu bois kartinaning qay yo‘nalishga mansubligi haqida uzil-kesil xulosa chiqarish qiyin.
Ilmiy-texnikaviy inqilobga kelsak, aytishim mumkinki, mazkur tushuncha mavjud ekan, u bilan hisoblashishga majburmiz. Bir qarashda hammasi joyida, hammasi risoladagidek davom etyapti. Ammo!.. Fikrimcha, texnik taraqqiyot insoniyatning ruhiy olami bilan uyg‘unlikda rivojlanishi lozim. Afsuski, odam bolasining ma’naviy, axloqiy kamoloti hamisha ham fan-texnika yutuqlariga muvofiq kelavermaydi. Misol axtarib uzoqqa borish shart emas: inson o‘z qo‘li bilan buyuk vosita – atom energiyasini yaratdi va darhol uni sinovdan o‘tkazdi. Qayerda? Xirosima va Nagasakida. Natija qanchalik ayanchli bo‘lganini gapirishim shart emas, shusiz ham bu butun basharning og‘rig‘i. Lekin baribir biz insonning sog‘lom tafakkuriga ishonamiz. Vaqti kelib u albatta botiniy olami va shafqatsiz texnika o‘rtasida global ziddiyat mavjudligini tushunib yetadi.

– Hayotda, ijodda o‘z “men”im bor, deb hisoblaysizmi?

– Ha, qandaydir darajada bor. Biroq bu tushunchaga judayam mute emasman, muhimi, taqdirimdan minnatdorman va suratga olayotgan filmlarimdan zavqlanaman.

“Kino” (Vilnyus) jurnalining 1981 yil 10-sonidan olindi.

Rus tilidan Shohrux Abdurasulov tarjimasi

“Jahon adabiyoti” jurnali, 2017 yil, 4-son