Umr o‘tib bormoqda. Umr o‘tgan sari odam bosib o‘tgan yo‘llarini, boshdan kechirgan yillarini tez-tez eslab turar ekan. Inson bosib o‘tgan yillar va yo‘llar – nimadir ular? Masofami, vaqtmi yo boshqa narsami? Menimcha, ular umring davomida senga ro‘para kelgan, hayotingda iz davomi…
Turkiylar shajarasi ustida kuyinib bosh qotirgan ulug‘ olim, Xorazm shohi Abulg‘oziy Bahodirxon (1603 – 1664) kajraftor tarix silsilasidan hayratga kelib, faylasufona hasrat bilan shunday degandi: “Bu dunyo bir rabotqa o‘xshar, odam farzandlari karvonga o‘xsharlar, biri ko‘char, biri qo‘nar”.
1971 yilning yanvari edi. Men Toshkent davlat dorilfununi (hozirgi O‘zbekiston Milliy universiteti) jurnalistika fakultetidagi Tarjima nazariyasi va nashriyot ishlari kafedrasiga endi ishga qabul qilingandim. Kafedra mudiri marhum ustozimiz G‘aybulla Salomov bilan bir xonada o‘tirardik.
O‘rta asrlar Sharqining ulug‘ muarrixlaridan biri Mirzo Muhammad Haydar Dug‘lot(1500–1551) Zahiriddin Muhammad Boburning xolasining o‘g‘li, ya’ni bo‘lasi edi. Uning onasi Xub Nigorxonim Boburning onasi Qutlug‘ Nigorxonimning tug‘ishgan singlisi edi. Ota-onadan yosh yetim qolgan Mirzo Haydar bir necha yil Boburning tarbiyasida davomi…
Men tarbiyachilarni huzurimga chaqirib, ularga qarata dedim:— Sizlarning vazifangiz murg‘ak qalblardagi insonni poymol etib, faqatgina o‘z inida yashashga moslashgan qumursqalarga aylantirish emas. Chunki inson miyasi ma’lumotlar bilan qay darajada to‘ldirilgani men uchun muhim emas. Eng muhimi — insonning inson bo‘lishi. davomi…
Ivan Shcherbakov degan dehqon bo‘lardi. Tirikchiligi yomon emas, bardam-badavlat, qishloqdagi man-man degan mardumlardan edi. Ivanning o‘g‘illari ham allaqachon yoniga kirgan. Ulkani uyli-joyli, o‘rtanchasi unashtirilgan, kenjatoyi hali o‘smiru, lekin u ham bo‘yga yetib, omoch haydashga yarab qolgan edi. Ivanning onasi esli-jo‘yali, davomi…
–Siz allaqachonlar xudoning joniga tekkansiz? – dedi bir kuni onam.–Ie, nega uning joniga tegar ekanman? Unga nima yomonlik qildim? – achchig‘landi buvim.–Bitta-ikkita narsani so‘rasa bo‘ladi, siz bo‘lsangiz, birdan shuncha ko‘p so‘raysizki, ularni yozib qo‘ysa, butun boshli bir kitob bo‘lardi. Sizning davomi…
Hayot ajoyib sirlar va tilsimlar bilan to‘la.Ba’zan kuni kecha yaratilgan asar qo‘lyozmasini topolmay, shoirning o‘zi ham, siz ham rosa xunob bo‘lasiz. Ba’zan bundan ellik, hatto yuz yil avval dunyo yuzini ko‘rgan, ammo uning borligini hech kim bilmagan asarlar, tilla baliqcha davomi…
Yozuvchi Do‘stjon Muhamedovga so‘nggi yarim yilda ilhom kelmay hech narsa yoza olmay yurgan edi. Bir kuni yarim kechasi ilhom keldi-yu, ijod qilishga kirishdi.Oq qog‘ozlar birin-ketin to‘laverdi. Tizilishib kelayotgan so‘zlarni yozib ado qilishning o‘zi mushkul edi. Adib ham yozaverdi, yozaverdi. Xuddi davomi…
Qadamboy Jayronov tog‘li Chosh qishlog‘ida yashaydi. Bu yerlarda olti oy yoz bo‘lsa, olti oy qish. Quyosh tog‘ning ortiga yonboshlaganda choshliklar ham to‘shakka kiradi, ertalab tog‘ning ortidan mo‘ralaganda irg‘ib turishadi. Choshda na telefon, na xolodilnik, na televizor, na radio bor. Shuning davomi…