Умр ўтиб бормоқда. Умр ўтган сари одам босиб ўтган йўлларини, бошдан кечирган йилларини тез-тез эслаб турар экан. Инсон босиб ўтган йиллар ва йўллар – нимадир улар? Масофами, вақтми ё бошқа нарсами? Менимча, улар умринг давомида сенга рўпара келган, ҳаётингда из давоми…
Туркийлар шажараси устида куйиниб бош қотирган улуғ олим, Хоразм шоҳи Абулғозий Баҳодирхон (1603 – 1664) кажрафтор тарих силсиласидан ҳайратга келиб, файласуфона ҳасрат билан шундай деганди: “Бу дунё бир работқа ўхшар, одам фарзандлари карвонга ўхшарлар, бири кўчар, бири қўнар”.
1971 йилнинг январи эди. Мен Тошкент давлат дорилфунуни (ҳозирги Ўзбекистон Миллий университети) журналистика факултетидаги Таржима назарияси ва нашриёт ишлари кафедрасига энди ишга қабул қилингандим. Кафедра мудири марҳум устозимиз Ғайбулла Саломов билан бир хонада ўтирардик.
Ўрта асрлар Шарқининг улуғ муаррихларидан бири Мирзо Муҳаммад Ҳайдар Дуғлот(1500–1551) Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг холасининг ўғли, яъни бўласи эди. Унинг онаси Хуб Нигорхоним Бобурнинг онаси Қутлуғ Нигорхонимнинг туғишган синглиси эди. Ота-онадан ёш етим қолган Мирзо Ҳайдар бир неча йил Бобурнинг тарбиясида давоми…
Мен тарбиячиларни ҳузуримга чақириб, уларга қарата дедим:— Сизларнинг вазифангиз мурғак қалблардаги инсонни поймол этиб, фақатгина ўз инида яшашга мослашган қумурсқаларга айлантириш эмас. Чунки инсон мияси маълумотлар билан қай даражада тўлдирилгани мен учун муҳим эмас. Энг муҳими — инсоннинг инсон бўлиши. давоми…
Иван Шчербаков деган деҳқон бўларди. Тирикчилиги ёмон эмас, бардам-бадавлат, қишлоқдаги ман-ман деган мардумлардан эди. Иваннинг ўғиллари ҳам аллақачон ёнига кирган. Улкани уйли-жойли, ўртанчаси унаштирилган, кенжатойи ҳали ўсмиру, лекин у ҳам бўйга етиб, омоч ҳайдашга яраб қолган эди. Иваннинг онаси эсли-жўяли, давоми…
–Сиз аллақачонлар худонинг жонига теккансиз? – деди бир куни онам.–Ие, нега унинг жонига тегар эканман? Унга нима ёмонлик қилдим? – аччиғланди бувим.–Битта-иккита нарсани сўраса бўлади, сиз бўлсангиз, бирдан шунча кўп сўрайсизки, уларни ёзиб қўйса, бутун бошли бир китоб бўларди. Сизнинг давоми…
Ҳаёт ажойиб сирлар ва тилсимлар билан тўла.Баъзан куни кеча яратилган асар қўлёзмасини тополмай, шоирнинг ўзи ҳам, сиз ҳам роса хуноб бўласиз. Баъзан бундан эллик, ҳатто юз йил аввал дунё юзини кўрган, аммо унинг борлигини ҳеч ким билмаган асарлар, тилла балиқча давоми…
Ёзувчи Дўстжон Муҳамедовга сўнгги ярим йилда илҳом келмай ҳеч нарса ёза олмай юрган эди. Бир куни ярим кечаси илҳом келди-ю, ижод қилишга киришди.Оқ қоғозлар бирин-кетин тўлаверди. Тизилишиб келаётган сўзларни ёзиб адо қилишнинг ўзи мушкул эди. Адиб ҳам ёзаверди, ёзаверди. Худди давоми…
Қадамбой Жайронов тоғли Чош қишлоғида яшайди. Бу ерларда олти ой ёз бўлса, олти ой қиш. Қуёш тоғнинг ортига ёнбошлаганда чошликлар ҳам тўшакка киради, эрталаб тоғнинг ортидан мўралаганда ирғиб туришади. Чошда на телефон, на холодилник, на телевизор, на радио бор. Шунинг давоми…