Чол букчайиб ўзидан ҳам ёши улуғроқ ёнғоқ дарахти остини тозаларди. Ёнғоқ меваси пўстини арчавериб қўли, лаби ва яланг оёғидаги бармоқчалари қорайиб кетган болакай сер¬ғайратликда бобосидан ҳам ошиб тушарди. Шох-шаббаларни улоқтириб ўйнар, кези келганда, бобосига тақлидан белини ушлаб вой-войлаб қўярди. Таниш болакай. Жудаям таниш. Кўзлари, нигоҳлари, қуёшдан қорайган юзи меникига ўхшайди. У менмидим?! Чол баъзан ёнғоқнинг вужудини, ғадир-будир танасини сийпаларди. «Пўстинг тўкилаяпти-я», дея ғудраниб қўярди. «Шохинг синаяпти-я»¬, дея оҳ уриб қўярди. Дарахт танасидаги бўртиқ чизиқлар чолнинг юзидаги ажинларга ўхшарди. Чолнинг тўкилиб кетган сочи ёнғоқ шохига ўхшарди. Бир-бирига ўхшаш икки ҳаёт бирлашган, икки ҳаёт кексайгандек эди. Мен иккаласи ҳам қачонлардир бу ердан мангу кетиб қолишини сезардим. Жудаям қаттиқ ҳис қилганимдан ғинг демасдим. «Бобо, ким билан гаплашаяпсиз?» – дея олмасдим. Тинглардим. Бобо томоқ қириб қўярди. Болакай шох ўйнаш билан овора эди.
«Бизнинг муддатимиз тугаб қолаяпти, қария. Ёдингда бордир, мен сени ёшлигингдан бери биламан. Уй қураётганимда сени кесиб ташламоқчи ҳам бўлганман. Менга уй керак эди. Сен эмас. Кечирим сўрамоқчи эмасман. Сен ҳам ҳеч нарса демагандинг. «Келдим, дунёнгни ҳам кўрдим. Ҳеч бир қизиғидан, ҳеч бир жозибасидан нишона йўқ. Қурсанг қуравер ўша уйингни», дегандек ҳатто барг қимирлатмадинг. Кейин мен айнидим. Нима, сен шохинг синмаси жуфтакни ростлайверасанми, деб ўйладим. Мен билан ёмон яшамадинг, шундайми? Лекин кўп қийналдинг. Атрофингга бетон тўкдик. Кичкинамиз ЗИЛда босиб цемент олиб келиб ташлади. Қачонгача лой кечиб юрамиз, дедик. Сен яна ҳеч нарса демадинг. Бир куни дардингни ичингга ютавериб қурийсан, деб ўйлагандим. Жонинг тошдан экан. Энди бу сафар кетишимиз аниқ. Сен хоҳ рози бўл, хоҳ бўлма… Еримиз биз учун айланишни тугатади, қуёш биз учун сочаётган нурларини бас қилади. Насиба».

* * *

Ўсмирлигимда чол ўша пайтлари чарчаган бўлса керак, деб кўп ўйлардим. Айниқса рок, поп, жаз ва бошқа жазавали қўшиқлар таъсирига тушиб, инсон танасидан бошқа вужудни тан олмай юрган пайтларим чолни эсини еганликда айбладим. Маъшуқамга сохта ҳаётдан келганлигимни, шаҳарга келиб ҳаққониятга кўмилганимни ҳаяжон билан айтиб берган пайтларим бўлган. У оппоқ тишини кўрсатиб кулган, пушти лабларини чўччайтириб, «Ўзимнинг ёввойигинам», дея қулоғимга пичирлаганди. Мен чолнинг кўнглини оғритиб қўйган эканман. Ишим ўнгидан келмай юрган кезлари чолнинг ҳаққига дуо қилгим келиб кетди. Чол жойнамозга ўтирволиб ҳадеб такрорлайверадиган сўзларини эслай олмасдим. «ла», «ла», бу – арабчада «йўқ» дегани экан. Миямга тузукроқ гап келмади. Пешонам терлаб кетди. Юк келиши керак эди. Иссиқда куйиб-пишиб ўтиравердик. Акром, Зубай, Хуршид ва мен. Хуршид асабийлаша бошлади. Омборхона хўжайинини секин йўқлади. Онасини ҳам. Мен кулдим. Жаҳлим чиқса, куладиган одатим бор эди. Миямда ҳамма воқеалар қоришиб кетар, тетапоя қилиб, тилим бийрон бўла бошлагандан бери ўтган энг масъуд дамларимни эслаб кулардим. Гўёки қуёшнинг қайноқ нурлари қаърида пайдо бўлган йўл мени ўша томонга етакларди. Бу йўл менга пулдан ҳам қадрлироқ мукофотни ваъда қилар, кимгадир йўлиқишимга ишора этарди. Оёғим увишиб, туришга мадорим йўқ эди.

* * *

Чол эшикни ғийқиллатиб очди. Бола унинг кетидан қолмасди. Кампир тўрда нимадир тикиб ўтирарди. Чопон бўлса керак. Куёвликбоп чопонлар кампирнинг қўл фабрикасидан чиқарди. Чол оёқ учида келиб кампир ёнида турган ғалтакка қўл чўзди. Fалтак ип бошқа томонга тортилди.
– Сезиб қолдинг-а? – деди чол кулимсираб.
– Худога шукур, кўзим ҳали ўткир, – деди кампир киноя билан.
Кампир кўзойнагини кўтариб қўйди. Кейин катта-катта, ҳақиқий Шарқ гўзалларигагина хос бўлган кўзларини болага тикди. Дарров ҳамма ишини йиғиштириб эшикка чиқди. Чол маҳсисини ечди. Бола ҳам сакраб турди. Fалати қувонч билан бармоқларини йиғиб, жажжи муштчасини намойиш этди. «Ана, эшитдингизми? – деди овозини баландлатиб. – Бобо, эшитдингизми?» Чолнинг кўзи илинган шекилли, овози чиқмади. У ёнбошлаганча ютиниб қўйди.
– Ҳо,– деди болакай эркаланиб, – бериб бўпман сизга. Кейин сал юмшади: – Ўзиз-да, «Товуғинг бақироқ, товуғинг йиғлоқ», деяверасиз. Майли, тухумни чўққа пишириб берсайиз, са-алгина бераман. – «Салгина»ни бармоқчалари билан ифодалаб берди. Чол кулиб юборди.

* * *

Чап кўксини чангаллаб қолишини кутгандим. Бунақанги бақиришда инфаркт ё инсульт бўлиш ҳеч гапмас. Хуршид аёлга ҳамроҳ икки барзангига эътибор бермади. Мен билан Зубайга кўз қирини ташлаб қўйди, холос.
– Хола, кўп «шантаж» қилманг. Сизга бўёқни мен сотганим йўқ. У мен эмас.
– Ким эди у, арвоҳингми? Машинник…
Аёлнинг ҳақоратлари кўпайгани сари Хуршиднинг юзи тундлашиб бораверди. Бозордаги аравакашдан тортиб воситачи-ўртакашларгача йиғилди. Менга кўпроқ Сопи Бемаънининг лақиллашлари ёқмаётганди.
– Бола кўпроқ қўшворганми, нима бало… Ўртакашга осонмас, жигар. Юз сўм топиш учун минг сўмлик гап эшитиши керак. Кўзи кўкаргани зарарига.
Индамадим. Хуршид ҳам гап эшитадиганлар хилиданмас. Бозордан қорин тўйдирадиганларнинг кўпчилиги буни яхши билади. Уни сирли жойга кўмилган портловчи мосламага қиёслаш мумкин. Тўсатдан ўзини намоён қилади.

* * *

Кампир саҳардан тараддудланиб қолди. Ҳали уёққа югуради, ҳали буёққа. Чолини оппоқ кийинтириб, кўнгли тинчиди. Кейин дарвозагача кузатиб қўйди. Чол ҳассасини қўлтиқлаб кетаркан, ортига ўгирилди.
– Сен ҳам бор, – деди жиддий қиёфада. – Қобилжон хафа бўлади.
Кампир дастурхон тугмасин. Майиз, туршак, ёнғоқ, ўзи ёпган нон, ҳаммаси бўлади. Болани кийинтирмасин. Ўзи тиккан иштончадан тортиб, кўйлакчагача кийдиради. Ке¬йин йўлга тушади. Йўл ора болакайга яхшилаб та¬йинлайди:
– Дастурхонга қўл чўзавериб, мени уялтирма, хўпми, қўзим. Қорнинг оч бўлса айт, овқат сузиб берай.
Шу орада йўлларидан шох-шабба чиқиб қолиши та¬йин. Кампир шуни ҳам кўзи қиймайди. «Ҳарна-да, тандир қизитишга ярар». Болакайнинг тили қичийди.
– Моможон, Хуршидни тўйими бугун? Суннат тўйими? – дея сўрайди. – Нима, уни уста яна «ҳалол» қиладими?
Момо «йўқ», дегандек бош қимирлатади.
– Ўтган сафар «ҳалол» қилган эди, бугун ош едиради, – дейди.

* * *

Ош унчалик татимади. Ҳеч нарса кўнгилга таскин беролмасди. Хўрлигим келди. Қачонгача шундай яшайман? Уйга кетаман. Тамом-вассалом. Бу ерларни ташлаб кетаман. Бир омадсиз йигит сифатида бош эгиб, қишлоғимга кириб бораман. Ҳамма кулган тақдирда ҳам бобом билан момом яшаган ҳовлига қамалиб оламан. Чиқмайман.
– Кўп алжирама, – деди Хуршид кечаги муштлашувдан сўнг турфа рангга кирган юзини мен томон буриб. – Яхшиси, мана бу дискни кўр, хурсанд бўлишинг аниқ.
Экранда таниш манзара намоён бўлди. Хуршиднинг суннат тўйи. Ўша пайтлари видеокамера тўйларга эндигина «ташриф буюрган» эди. Ҳамма бу оғир матоҳни елкасига қўндириб олган кишини кўрса ё кулишга, ёки бўлмаса қўл силкишга ошиқарди. «Мана, мен», деб қўйгиси келарди. Ўйларим ичимга тушиб кетди. Уни кўриб қолдим. Мана, мана менинг бобом. Худди ўзи. Калта соқоли. Ёнғоқ дарахтиникига ўхшаш ажинлари. Тирик экан. Дуога қўл очди.
– Омин, – деди Қобил амакининг: «Дуо беринг», деган қистовидан сўнг.
Fалати дуо қилди. Жуда ғалати. «Менинг ёшимга кириб юринглар», дейишини кутгандим. Ундай демади.
– Барчамизни Яратган тўғри йўлдан адаштирмасин, аслимизни унутмайлик, – деди.