ТУРКИСТОН
Туркистон Осиё васати ва ёинки Туронзаминдан иборат ва турк қавмининг мухталиф уруғлари ила маскун бўлуб, ҳол-ҳозирда Туркистони Русий ва Туркистони Чиний қисмлариға бўлунур. Туркистоннинг бир қисми Афғонистон ҳукуматининг тасарруфида бўлуб, Туркистон ёинки Чаҳор вилоят аталур. Қирғиз-Қозоқистон ва ёинки Арози саҳроия ҳам Туркистондан ҳисоб қилинодур. Аммо мунда ҳозирги тақсимоти сиёсияси юзасидан фақат Туркистони Русийни баён қилинадур.
Туркистон музофотининг ҳудуди ғарбан Баҳри Ҳазар (Каспий) денгизи, шимолан Урол ерлари ва Арал денгизи ва аксарият Туркистоннинг Қирғиз-Қозоқистон қитъаи васиъяси, шарқан Туркистон Чини, жанубан Афғонистон ва Эрон мамлакатлариға муттасилдур.
Бухоро ва Хива хонликлари ушбу ҳудудға дохил ва Туркистоннинг жанубий тарафинда воқеъ бўлуб, Бухоронинг ерлари Афғонистонға муттасилдур.
Туркистон вилоятлиғи облустларға бўлунуб, вилоятлар санжоқ уездлардан ташкил топилиб, баҳор вилоятға ҳарбий волий (военной губернотир) мансуб бўлуб, ва бутун Туркистон музофотини бир бош волий генерал-губернотир идора этиб, маркази ҳукумат Тошканд шаҳридур.
Туркистон музофотининг ҳозирги тақсимоти ушбудур:
|
Вилоят ва уезд ери |
Мураббаъ чақирим |
1902 йилдаги барча халқи |
|
Закаспийский (Моваробаҳри ҳазар) |
501 696 |
409 000 |
|
Ишқобод уезди |
86 650 |
102 000 |
|
Красноводский |
101 000 |
59 000 |
|
Манғишлоқ |
160 254 |
67 000 |
|
Марв |
110 795 |
131 000 |
|
Тажанд |
33 997 |
50 000 |
|
1910 йилда |
||
|
Самарқанд вилояти |
81 891 |
900 202 |
|
Самарқанд санжоқи |
17 060 |
362 217 |
|
Диззах |
43 410 |
241 343 |
|
Каттақўрғон |
4 994 |
135 567 |
|
Хўжанд |
14 477 |
221 245 |
|
1904 йилда |
||
|
Сирдарё вилояти |
441 837 |
1 629 000 |
|
Тошканд уезди |
48 090 |
492 000 |
|
Авлиёота |
62 144 |
307 000 |
|
Ғаззолий |
58 528 |
155 000 |
|
Оқ масжид (Серовский) |
90 134 |
148 000 |
|
Чимкент |
95 820 |
314 000 |
|
Амударё қитъаси |
97 098 |
213 000 |
|
Фарғона вилояти |
140 668 |
1 726 000 |
|
Марғилон санжоқи |
14 069 |
359 000 |
|
Андижон |
13 333 |
386 000 |
|
Хўқанд |
13 110 |
402 000 |
|
Наманган |
15 273 |
392 000 |
|
Ўш |
24 880 |
174 000 |
|
Помир |
60 000 |
2 700 |
|
Семиречинский (Еттисув вилояти) |
228 966 |
1 090 000 |
|
Верний (Олмати уезди) |
45 588 |
248 000 |
|
Жаркент |
25 587 |
136 000 |
|
Лепсинский |
43 876 |
200 000 |
|
Қапол |
75 797 |
150 000 |
|
Пишпак |
77 683 |
194 000 |
|
Пржевальский |
40 435 |
163 000 |
|
Жами |
1 395 057 |
5 604 362 |
Туркистонда халойиқдан юзда тўқсон бешдан зиёдаси мусулмон бўлуб, ҳар бир юз нафар одамдан тўрт нафар қадари насоро ва яҳудийдур.
Туркистон халқини(нг) юқоридаги адади оздур. Орий, 1897 йилинда Русия ҳукумати амри ила умуми таҳрири нуфус бўлуб эди. Аммо бир тарафдан, рўйхатчи мирзоларни(нг) танбаллиги, дигар тарафдан мусулмонларни «Русия ҳукумати аскар оладур» ёинки «Жон бошидан солиқ оқча оладур» деб ҳақиқий ададни кўрсатмаганлари сабабли ҳисобни натижаси оз зоҳир бўлгандур. Болодаги рақамға бир сулс ва ақлан бир рабъ яна қўшмоқ керакдур.
«Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон, 2—5-бетлар.