Мен Нью-Йоркдаги “Олтин илон” ресторанининг доимий мижозларидан эдим. Бу гал ресторанга киришим билан биринчи столда ўтирган кичик жуссали чолга кўзим тушди. Унинг олдида тақсимчада қонлари силқиб турган бифштекс бор эди. Ростини айтганда, аввал диққатимни гўшт ўзига жалб қилди, чунки йилнинг бу фаслида гўшт камчилроқ бўларди. Кейин эса мен чолнинг ўзига, унинг маъюс юзига қизиқиб қолдим. Мен бир лаҳзада уни аввал ҳам учратганимни ҳис қилдим. Билмадим, Париждами ё бошқа бирор жойдами? Стол ёнига ўрнашиб ўтириб олгач, хўжайинни чақирдим. Асли Перигордан келиб қолган бу абжир ва чаққон одам кичкинагина, торгина ертўлани шинавандаларнинг севимли масканига айлантирган эди.
— Айтинг-чи, жаноб Робер, эшикнинг ўнг томонида ўтирган анави қария ким бўлди? Адашмасам, француз бўлса керак-а?
— Қайсисини айтяпсиз? Стол ортида ёлғиз ўтирган одамми? У киши жаноб Борак бўлади. Бу ерга ҳар куни келиб туради.
— Борак? Саноатчими? Ҳа, албатта. Энди танидим. Лекин аввал мен уни бу ерда бирон марта ҳам кўрмаган эдим.
— У одатда ҳаммадан аввал келади. Ёлғизликни яхши кўради. Хўжайин столим устига эгилди-да, овозини пасайтириб қўшиб қўйди:
— Унинг ўзи ҳам, хотини ҳам алланечук ғалати одамлар… Рост айтаман, жиндай довдирроқми-ей. Кўриб турибсиз, ҳозир бир ўзи нонушта қиляпти. Бугун кечқурун соат стгида келинг — унинг хотинини кўрасиз. У ҳам бир ўзи ўтириб овқатланади. Бир-бирларини кўргани кўзлари йўқ бўлса керак деб ўйлаш мумкин. Ҳақиқатда эса жуда иноқ яшашади. Улар “Дельтонико” меҳмонхонасида истиқомат қилишади. Мен уларни тушуна олмайман. Турган-битганлари жумбоқ!..
— Хўжайин! — деб чақирди югурдак бола. — Ўн бешинчи стол билан ҳисоб-китоб қилар экансиз.
Жаноб Робер кетди. Мен эса бу ғаройиб эр-хотин ҳақида ўйлай бошладим… Ҳа, албатта, мен у билан Парижда танишган эдим. У йилларда, яъни иккита жаҳон уруши оралиғида у тез-тез драматург Фаберникига келиб турарди. Фабернинг унга алланечук тушуниб бўлмайдиган мойиллиги бор эди; афтидан, уларни қандайдир муштарак ташвиши бирлаштириб турарди — уларнинг иккови ҳам сармояларини энг ишончли жойга қўйишни ўйлар ва тўплаган пулларидан ажраб қолишдан қўрқишарди. Борак… Ҳозир у саксонларга бориб қолган бўлса керак. 1923 йиллар теварагида сармояси бир неча миллионга етганини эсладим. Ўша пайтда франкнинг қадрсизланишидан бечора анча куйган эди.
— Бемаънилик! — дея хуноби чпқарди унинг. — Қирқ йил тер тўкиб меҳнат қилай-да, охирида кунларим қашшоқлиқда ўтсинми? Рентам билан облигацияларимнинг икки пуллик қадри қолмади. Бу ҳам етмагандек, саноат корхоналарининг акциялари ҳам кўтарилмай қолди. Пуллар кўз ўнгимизда кулга айланяпти. Қариганда кунимиз нима кечар экан?
— Мендан ўрнак олинг, — деб маслаҳат берди унга Фабер. — Мен жамики пулимни фунтга айлантириб қўйдим… Фунт ишонса бўладиган валюта…
Орадан уч-тўрт йил ўтгандан сўнг иккала оғайнини яна учратдим. Улар саросимада эдилар. Борак Фабернинг маслаҳатига амал қилипти. Аммо шундан кейин Пуадкаре франкнинг курсинн кўтаришга муваффақ бўлипти. Фунт эса жуда тушиб кетипти. Энди эса Борак қандай қилиб даромад солиғига чап бериш йўлинп ўйламоқда эди. Ўша кезларда даромад солиғи ҳам ўса бошлаганди.
— Кип-қизил боласиз-а, — деб койиди уни Фабер. — Менинг гапимга киринг… Дунёда ҳеч нарса кор қилмайдиган битта-ю битта нарса бор — олтин… 1918 йилда олтин ёмбиларини олиб қўйганингизда даромадингиз унча кўп бўлмас эди, лекин ҳеч ким сизга солиқ ҳам солмас эди. Қарабсизки, бугун бою-бадавлат бўлиб тураверар эдингиз… Бор-йўғингизнинг ҳаммасинп олтинга айлантиринг-да, бемалол уйқуни ураверинг.
Эру хотин Бораклар Фабернинг гапига киришди. Улар тилла сотиб олишди, банкда пўлат сандиқни пжарага олишди, кейин вақти-вақти билан бу молия маъбудига бориб, хурсандлиқдан оғизларининг таноби қочиб, олтин санамларига таъзим қилиб туришди. Кейин мен ўн йилча уларни назардан қочириб қўйдим. Кейин уларни 1937 йилда Фобур-Сент-Онореда расмлар сотадиган савдогарнинг дўконида учратдим. Борак ўзини жуда сипо тутарди, қора шоҳи рўмол ўраб олган жуссаси кичик Борак хоним эса жуда анойи ва самимий кўринардп. Борак хижолат чека-чека мендан маслаҳат сўради:
— Сиз, дўстим, ўзингиз санъат одамисиз. Нима деб ўйлайсиз, сизнингча, импрессионистларнинг нархи яна кўтарилишига умид қилса бўлармикин? Билмайман дейсизми? Анча-мунча одам шундай бўлиши мумкин деб ҳисоблаяпти. Лекин импрессионистларнинг расмлари шундоқ ҳам жуда қимматлашиб кетган-ку! Эҳ, уларнинг расмларини аср бошида олиб қўймайманми!.. Ундан ҳам кўра, қайси оқим модага киришини олдиндан билиб, уларнинг расмларини ҳозир арзон-гаров сотиб олиб қўйса хўп зўр иш бўларди-да! Бироқ чатоқ жойи шундаки, бу ишда олдиндан ҳеч ким кафолот беролмайди. Хўб замонларга қолдик-да! Ҳатто экспертлар ҳам ожиз. Ишонасизми, азизим, мен улардан сўрадим: “Яқин ўртада қандай расмларнинг баҳоси кўтарилади?” Улар бўлса дудмалланади, дами ичига тушиб кетади. Биттаси Утриллонинг баҳоси ошади дейди. Иккинчиси Пикассони айтади… Аммо булар кўпдан бери яхши танилиб қолган номлар-да…
— Хўш, тиллаларингиз нима бўлди? — деб сўрадим ундан.
— Тиллаларим ўзимда, ўзимда… Мен яна анча-мунча ёмби сотиб одцим… Аммо ҳукумат тиллани мусодара қилишни ўйлаяпти. Пўлат сандиқларни очиш пайидан бўлаяпти… Ўйлашга қўрқасан, киши… Биламан, сиз айтмоқчисизки, энг маъқули ҳаммасини хорижга ўтқазиб қўйиш… Бу гап-ку тўғри-я!… Лекин қаёққа? Британия ҳукумати ҳам худди бизникидек иддизга болта урадиган хилидан… Голландия билан Швейцария уруш бўлиб қолган тақдирда жуда катта хавф остида қолишади. Фақат Қўшма Штатлар қоляпти. Бироқ Рузвельт президент бўлгандан бери доллар ҳам… Бундан ташқари кўчиб бориб ўша ерда истиқомат қилиш керак бўлади. Акс ҳодда, бир эмас, бир куни сармояларимиздан узилиб қолишимиз ҳеч гап эмас…
Ўшанда унга нима деб жавоб берганим эсимда йўқ. Бу эру хотинлар ғашимга тега бошлади — бутун оламга ўт кетяпти-ю, улар ўзларининг хумчаларидан бошқа ҳеч нарсани ўйламайдилар. Музейдан чиқиб улар билан хайрлашдим-да, хуш ахлоқли, лекин қора либосга ўралиб олган бу икки мудҳиш сиймо майда-майда эҳтиёткор қадамлар билан кетиб бораётганига анча вақт қараб қолдим. Мана, энди мен Лексингтон-авенюдаги “Олтин илон”да Боракка рўпара келиб ўтирибман. Уруш бошланганда улар қаерларда юришди экан? Қайси шамол учириб олиб келди уларни Нью-Йоркка? Қизиқиш тобора ортиб борарди. Борак ўрнидан қўзғолганда, мен унинг олдига бордим-да, ўзимни танитдим.
— О, бўлмаса-чи! Албатта, эсимда, — деди у. — Сизни кўрганимдан жуда хурсандман, азизим. Бизникига бир пиёла чойга кириб чиқарсиз? Йўқ демассиз? Биз “Делмонико” меҳмонхонасида турамиз. Хотинимнинг боши осмонга етади… Биз бу ерда жуда сиқгошб кетганмиз. На у, на мен инглизча биламиз.
— Америкада доимий яшаяпсизми?
— Бошқа иложимиз йўқ, — деб жавоб берди у. — Бизникига келинг, ҳаммасини тушунтириб бераман. Эртага соат бешларга.
Мен унинг таклифини қабул қилдим ва аниқ айтилган вақтга етиб бордим. Борак хоним ҳамон ўша 1923 йилги қора шоҳи кўйлакда, бўйнида бир шода ноёб дур. У менга жуда ҳам кайфи бузуқ кўринди.
— Шундай сиқилганманки, қўяверасиз, — деб шикоят қилди у. — Биз шу икки хонага қамалиб олганмиз. Яқин-атрофда биронта таниш зот йўқ… Умримнинг охири шунақа бадарғада ўтади деб сира ўйламаган эдим.
— Ким сизни бунга мажбур қиляпти, хоним? — деб сўрадим мен. — Менга маълум бўлишича, шахсан сизнинг иемислардан қўрқишингиз учун ҳеч қандай сабаб йўқ. Яъни айтмоқчимаики, сиз уларнинг хуми остида яшашни хоҳламагансиз, буни биламан, албатта. Лскин ўз ихтиёрингиз билан бадарға бўлиш, тилини билмайдиган бегона юртларга келиш…
— Нима деяпсиз, немисларнинг бу ишга сира дахли йўқ, — деди у. — Биз бу ерга урушдан анча олдин келганмиз.
Унинг эри ўрнидан турди, эшикни очиб йўлакка назар ташлади, ҳеч ким бизнинг гапларимизга қулоқ солмаётганига ишонч ҳосил қилиб, эшикни қулфлади-да, ўрнига қайтиб ўтириб, шивирлаб деди:
— Мен сизга ҳаммасини гапириб бераман. Тшшнгиз мустаҳкам эканига ишончим комил, дўстона маслаҳат эса ҳозирги аҳволимизда бизга жуда қўл келарди. Рост, бу ерда менинг ўз адвокатим бор, лскин сиз мени яхшироқ тушунасиз… Биласизми… Эсингиздами-йўқми, билмадим — Ҳокимият тепасига халқ фронти келгандан кейин биз олтинимизни француз банкида сақлашни хатарли деб ҳисобладик ва уни Қўшма Штатларга ўгказиб юборишнинг ишончли яширин йўлини топдик. Табиийки, ўзимиз ҳам бу ерга кўчиб ўтишга қарор қилдик. Ахир, олтинимизни такдир қўлига бериб, индамай қараб туролмас эдик-да… Хуллас, бу ўринда тушунтириб ўтиришнинг ҳожати ҳам йўқ. 1938 йилга келиб, олтинларимизни қоғоз пулга — долларга айлантирдик. Америкада пул бошқа қадрсизланмайди деб ҳисобладик-да (бу ҳисобимиз тўғри чиқди ҳам). Бундан ташқари баъзи бир бохабар одамлар бизга маълум қилишдики, русларнинг геология соҳасидаги янги изланишлари натижасида олтиннинг баҳоси тушиб кетади… Буни эшитгандан кейин “пулимизни қандай асрамоқ керак?” деган масала кўндаланг бўлди. Банкда ҳисоб очмоқ керакми? Пулларни қимматли қоғозларга айлантирган маъқулми? Ё акциялар сотиб олмоқ зарурми? Агар биз Американинг қимматли қоғозларини харид қилсак, даромад солиғи тўлаш керак эди. Америкада эса бу солиқ жуда баланд… Шунинг учун ҳаммасини қоғоз долларларда қолдира қолдик.
Мен тоқатим тоқ бўлиб, унинг гапини бўлдим:
— Бундан чиқадики, сиз эллик фоизлик солиқни тўламаслик учун ўзингизга ўзингиз юз фоизлик солиқ солибсиз-да?
— Бу ерда бошқа сабаблар ҳам бор эди, — деб давом этди у янада сирлироқ оҳангда. — Биз уруш яқинлашиб келаётганини ҳис қилдик. Ҳукумат банкдаги ҳисобларни ҳаракатдан тўхтатиб, пўлат сандиқларни очадими деб қўрқдик. Бунинг устига биз Америка гражданлигига эга эмасмиз… Шунинг учун ҳам пулимизни ҳамиша ёнимизда сақлашга аҳд қилдик.
— “Ёнимиз”да деганингиз нимаси? — деб хитоб қилдим мен. — Шу ерда, меҳмонхонадами?
Икковлари ҳам бир амаллаб жилмайган бўлиб, бош ирғадилар ва ўзларидан мамнун бир кайфият билан бир-бирларига қараб олишди.
— Ҳа, — деб давом этди у эшитилар-эшитилмас овозда. — Шу ерда, меҳмонхонада. Биз долларларимизни ҳам, жиндай тилламиз бор эди, уни ҳам қўшиб, катта чемоданга жойлаб қўйдик. Чемодан шу ерда, хобхонамизда…
Борак ўрнидан турди, қўшни хонага қараган эшикни очди ва мени остонага олиб бориб, ичкарида ётган қора чемоданни кўрсатди. У кўринишидан жуда оддий чемодан эди.
— Мана у, — деди Борак шивирлаб ва аста эшикни ёпди.
— Бирор одам чемодандан хабар топиб қолади деб қўрқмайсизми? Буни қаранг-а, ҳар қандай ўғрини йўлдан оздирадиган луқма-ку бу!
— Йўқ, — деди у. — Биринчидан, чемоданни адвокатимиздан бошқа ҳеч ким билмайди. Мана энди, сиз биддингиз. Сизга тўла ишонаман… Йўқ, гапимга ишонаверинг, ҳаммасини обдон ўйлаб кўрганмиз. Оддий чемодан ҳеч қачон диққатни жалб қилмайди. Унда бутун бошли хазина ётгани ҳеч кимнинг калласига келмайди. Бунинг устига биз икковимиз бу хонани кечаси-ю кундузи қўриқлаб чиқамиз.
— Ҳеч қачон хонани холи қолдирмайсизларми?
— Хонада биримиз бўлмасак, биримиз, албатта, бўламиз. Бизнинг тўппончамиз бор, уни чемоданнинг ёнида ғаладонда сақлаймиз. Ҳеч қачон хонани икковимиз баравар тарк этмаймиз. Мен сиз билан учрашган француз ресторанида нонушта қиламан. Хотиним у ерда тушлик қилади. Чемодан ҳеч қачон қаровсиз қолмайди. Тушундингизми?
— Йўқ, азизим жаноб Борак, тушунмаяпман, тушуна олмаяпман — нима учун сизлар ўз-ўзларингизни мана шундай аянчли аҳволга солиб қўйдинглар? Нима учун ўзларингни ўзларинг қамаб, азоб чекиб ётибсизлар? Солиқми?.. Жин урсин уни-ей! Ахир, пулларингиз умрингизнинг охиригача бемалол етиб ортмайдими?
— Гап бунда эмас, — деб жавоб берди у. — Шунчалик машаққат билан топган пулимни бошқаларга тутқазиб қўймоқчи эмасман.
Мен гапни бошқа ёққа бурмоқчи бўлдим. Борак ўқимишли одам эди, тарихни яхши биларди. Бир вақтлар у дастхатлар йиққан эди. Унга шуни эслатмоқчи бўлдим. Бироқ хотини эридан кўра кўпроқ вас-васга учраган экан — у гапни яна аввалги ўзанига қайтарди. Уни қизиқтирган бирдан-бир масала шу эди.
— Мен бир одамдан қўрқаман, — деди у шивирлаб. — Бу немис, эрталаблар хонамизга нонушта олиб келадиган меҳмонхона ходими. Баъзан у мана шу эшикка шунақа қарайдики, уни кўриб қўрқиб кетаман. Дарҳол кўнглимда шубҳа пайдо бўлади. Рост, у келганида ҳамиша икковимиз ҳам уйда бўламиз, шунинг учун хатар унчалик катта эмас деб ўйлайман.
Уларнинг яна бир ташвиши — кучук эди. Бежирим, ўлгудай зийрак кучукча ҳар доим меҳмонхонанинг бир бурчагида ётарди. Бироқ уни кунига уч маҳал ташқарига олиб чиқиб, айлантириб келиш керак эди. Бу вазифани ҳам эру хотин навбатма-навбат бажаришарди. Мен уларникидан ўзимда йўқ ҳолатда кетдим — вас-васга тушган бу икки одамнинг ўжарлиги ғазабимни қўзғади. Айни чоқда, уларнинг феълу атворида мени маҳлиё этган нимадир бор эди.
Ўшандан бери мен роппа-роса соат еттида “Олтин илон”да бўлмоқ учун ишдан вақтлироқ чиқиб кетадиган бўлдим. Ресторанга бориб, Борак хонимнинг столига ўтирар эдим. У эридан кўра сўзамолроқ эди ва юрагидаги дардларини ҳамда режаларини бамайлихотирроқ гапириб берарди.
— Эжен ғоятда ноёб ақл эгаси, — деди у менга бир куни оқшом. — Бирор иш қилса, ҳамиша ҳамма томонини пухта ўйлаб қилади. Бугун кечаси калласига бир ўй келипти: ҳукумат хусусий одамлар қўлида пул тўпланиб қолишига қарши кураш мақсадида уларни алмаштириш ҳақида буйруқ чиқарса нима бўлади? Унда нима қилиш керак? Биз долларларимизни кўрсатишга мажбур бўламиз-ку!
— Шунинг ҳам ташвиши борми?
— Бўлганда ҳам, жуда катта ташвиши бор-да, — деб жавоб берди Борак хоним. 1943 йидда Америка ғазнаси муҳожирларнинг молу мулкини рўйхатдан ўтқазишни эълон қилганида, биз ҳеч нарсамизни кўрсатганимиз йўқ… Энди бўлса анча жиддий кўнгилсизликларга дуч келмоғимиз турган гап… Эжен шунга қарши янги режа ўйлаб қўйипти. Жанубий Американинг баъзи бир республикаларида умуман даромад солиғи Йўқ эмиш. Қанийди энди пулларимизни ўша ёққа ўтқазишга муваффақ бўлсак…
— Аммо уларни божхонада кўрсатмасдан қандай олиб ўтиш мумкин?
— Эженнинг айтишича, биз қайси мамлакатга кўчиб ўтмоқчи бўлсак, аввал шу мамлакатнинг фуқаролигини қабул қилмоғимиз керак бўларкан. Агар биз, айтайлик, Уругвай фуқароси бўлсак, унда қонунга мувофиқ пулларимизни бехавотир ўтказиб олишимиз мумкин бўлади.
Бу ғоя менга шу қадар маъқул бўлдики, эртасига эрталаб нонуштага ресторанга етиб кеддим. Борак мени кўриб ҳар доимдагидек хурсанд бўлди.
— Марҳамат, хуш келибсиз, — деб мен билан саломлашди у. — Айни вақтида келдингиз-да. Мен сиздан баъзи нарсаларни сўраб олмоқчи эдим. Венесуэланинг фуқаролигига ўтмоқ учун қанақа ҳужжатлар зарур бўларкин, билмайсизми?
— Худо ҳаққи, билмайман-а, — дедим мен.
— Колумбия учун-чи?
— Буткул бехабарман. Энг яхшиси, бу мамлакатларнинг элчихонасига мурожаат қилиш керак.
— Элчихонага дейсизми? Нима бало, ҳушингиз жойидами? Ҳамманинг эътиборини жалб қилайликми?
У қоврилган жўжа турган тақсимчасини ижирғаниб нари суриб қўйди-да, хўрсинди:
— Қанақа замонларга қолдик-а? Ўзингиз ўйланг — агар биз 1830 йилда туғилган бўлганимизда тинчгина, хотиржам ҳаёт кечирган бўлардик — солиқчиларнинг зулмидан ҳам холи бўлардик, бизни тунаб кетишади деган хавотир ҳам бўлмас эди. Ҳозир бўлса, қайси бир мамлакатни олма, ҳаммаси йўлтўсар, қароқчи бўлиб кетган… Ҳатто Англия ҳам… Мен у ерга беш-олтита расм билан гобелен-гиламларни яшириб қўйгандим. Кейин уларни бу ерга олиб келмоқчи бўлдим. Биласизми, улар мендан нима талаб қилишди? Ўша буюмларни мамлакатдан олиб чиқиб кетиш учун юз фоиз микдорда бож тўлаш керак эмиш. Ахир, бундан кўра ўша буюмларни мусодара қилиб қўя қолса бўлмайдими? Куппа-кундуз куни одамни талашдан ўзга нарса эмас-ку! Ҳақиқий талончилик…
Шундан кейин орадан кўп ўтмай ишларим юзасидан Калифорнияга кетишимга тўғри келди. Бораклар охир-пировардида қайси мамлакатнинг — Уругвайми, Венесуэлами ёхуд Колумбиянингми — фуқаролигини қабул қилишганидан бехабар қолдим. Бир йилдан кейин Нью-Йоркка қайтганимда, “Олтин аждарҳо”нинг хўжайини жаноб Робердан уларни суриштирдим.
— Бораклар қалай юришипти? Ҳали ҳам келиб туришадими?
— Нималар деяпсиз? — деб жавоб берди у. — Наҳотки, хабарингиз бўлмаса? Хотини ўтган ойда вафот қилди. Юраги ёрилди, шекилли. Ўшандан бери эрини ҳам кўрганим йўқ. Бетоб бўлиб қолдими ғамдан дейман-да…
Лекин мен Боракнинг ғойиб бўлиб қолганига сабаб бутунлай бошқа нарса деб ўйладим. Мен чолга таъзия изҳор этиб, уч-тўрт энлик мактуб ёзиб юбордим. Ундан ҳузурига боришга рухсат сўрадим. Эртаси куни у менга қўнғироқ қилиб, ҳузурига таклиф қилди. Чол озиб кетипти, рангида ранг қолмапти, лаблари ҳам бутунлай гезарган. Овози зўрға чиқади.
— Бошингизга тушган кўргиликни мен кечагина эшитдим, — дедим. — Сизга бирор фойдам тегиб қолмасмикин? Бошингизга тушган жудолик турмушингизни жуда ҳам қийинлаштириб юборган бўлса керак?
— Йўқ, йўқ, унақа бўлмади, — деб жавоб берди у. —Мен уйдан чиқмасликка аҳд қилдим… Бошқа чорам йўқ. Чемоданни қолдиришга қўрқаман, ишонадиган бирор кимса йўқ… Шунинг учун овқатни шу ерга олиб келиб беришларини буюрдим.
— Бунақа буткул қамалиб ўтириш сизга малол келса керак?
— Йўқ, йўқ, сира малол келмайди… Ҳамма нарсага кўникиб қолар экансан… Деразадан ўтган-кетганларга, машиналарга қараб ўтираман… Кейин биласизми, бунақа тарзда турмуш кечира бошлаганимдан кейин бошимдаги хавф-хатарлардан буткул халос бўлгандай ҳис қиляпман… Авваллари нонушта қилганимда, бутун бир соат мобайнида хотиржамлик нималигини билмай қолардим: мен йўғимда бирон корҳол бўлмадимикин деб ўйлардим… Албатта, уйда шўрлик хотиним қолган бўларди, лекин мен унинг тўппончани эплашини сира тасаввур қилолмасдим. Бунинг устига юраги хаста бўлса… Энди бўлса, эшикни қия очиб қўйганман. Чемодан ҳамишакўз ўнгимда… Бинобарин, мен учун энг қадрли нарса ҳамиша ўзим билан. Бу эса тортаётган азобларим эвазига менга берилган мукофотдир. Фақат Фердинандга жабр бўлгани қолди, холос.
Кучук ўз исмини эшитиб яқинроқ келди ва хўжайиннинг оёғи тагига ўтириб, унга саволчан нигоҳ ташлади.
— Ана кўрдингазми, эндиликда уни ўзим айлантириб келолмайман, лекин бир югурдак болани ёллаганман. Бу ерда уларни “ве-воу” деб аташади. Ҳайронман, нега ҳамма жойдаги каби жўнгина қилиб “дастёр” деб қўя қолишса бўлмасмикин? Худо ҳақки, бу америкаликларнинг инглизча талаффузлари мени ақддан оздиради, шекилли. Хуллас, мен дастёр ёллаганман. У жиндай ҳақ эвазига Фердинандни олиб чиқиб, айлантириб келади. Шундай килиб десангиз, бу муаммо ҳал бўлди… Менга ёрдам беришга тайёр эканингиз учун сиздан бағоят миннатдорман, азиз дўстим, раҳмат, лекин мен ҳеч нарсага муҳтож эмасман.
— Жанубий Америкага кетиш ниятидан воз кечдингизми?
— Албатта, дўстим, албатта… Энди у ерга бориб нима қиламан? Вашингтон пул алмаштириш тўғрисида гапирмай қўйди, менинг ёшим эса…
У чиндан ҳам қариб қолган эди. Ҳозирги яшаш тарзи ҳам унга фойда қил-маётган бўлса керак. Ёноқларидаги қизили ўчиб кетиб, зўрға-зўрға юрадиган бўлиб қолипти.
“Уни, умуман тириклар қаторига қўшиб бўлармикин?” деган хаёл ўтди кўнглимдан. Унга ҳеч нарсада ёрдам беролмаслигимга ишонч ҳосил қилгач, мен хайр-маъзур қилдим. Мен гоҳи-гоҳида унинг олдига келиб туришга қарор қилдим, аммо бир неча кундан кейин “Нью-Йорк таймс” газетасини очиб, “Француз муҳожирининг ўлими. Чемодан тўла доллар!” деган сарлавҳага эътибор бердим. Мен хабарга кўз югуртириб чиқдим. Ҳақиқатан ҳам, гап менинг Бораким ҳақида борарди. Эрталаб унинг жасадини топишибди. У устига одеял ёпинган ҳолда қора чемодан узра чўзилиб ётган экан. У ўз ажали билан ўлипти, унинг хазинаси бус-бутун ва дахлсиз турган экан. Мен дафн кунини билмоқ учун “Дельтонико” меҳмонхонасига кирдим. Меҳмонхона ходимидан Фердинандни нима қилишганини сўрадим.
— Жаноб Боракнинг кучуги нима бўлди?
— Ҳеч ким уни “мен оламан” дегани йўқ, — деб жавоб берди у. — Шунинг учун уни итхонага бериб юбордик.
— Пуллар-чи?
— Агар меросхўрлари чиқмаса, пуллар Америка ҳукуматининг мулкига айланади.
— Буни қаранг-а! Интиҳо ҳам чиройли бўлипти, — дедим мен.
Шундай деганимда, мен пулларнинг қисматини назарда тутган эдим, албатта.

Рус тилидан Озод Шарафиддинов таржимаси
«Жаҳон адабиёти» журналининг 1998 йил, 12-сонидан олинди.