– Бекам, кечирасиз, сиз билан бир дақиқагина гаплашсам бўладими?
Бу илтимос бир қарашда аҳмоқона бўлиб туюлиши мумкин эди: мисс Марплнинг жиккаккина хизматкори Эдна айни вақтда ўз бекаси билан гаплашаётганди.
Мисс Марпл унга рухсат берди:
– Эдна, албатта, рухсат. Киринг. Эшикни ёпинг.
Эшикни астагина ёпиб, Эдна хонага кирди; унинг қўллари тинмай фартуғининг четларини ғижимларди ва ҳаяжондан у бир неча марта ютиниб қўйди.
– Қулоғим сизда, Эдна, – қизни суҳбатга чорлади мисс Марпл.
– Бекам, менинг амакиваччам Глэдди… У ишидан айрилиб қолди.
– Вой, бечора. Тушунаман. Менимча, у Олд Холлда, опа-сингил Скиннерларникида хизмат қилар эди, шекилли?
– Ҳа, бекам, худди шундай. Глэдди жуда эзилиб кетяпти.
– Лекин Глэдис авваллари ҳам ишини бир неча марта ўзгартирган-ку, тўғрими?
– Ҳа, бекам, у ҳар доим нималарнидир қидириб юради, биласизми, сира бир жойда ўтиролмайди. Лекин ҳар сафар ишдан ўзи кетарди.
– Бу сафар эса тескариси бўлдими? – қуруққина сўради мисс Марпл.
– Ҳа, бекам. Шунга Глэдис жуда ҳам эзилиб кетаяпти.
Бу нарса мисс Марплни бир оз ҳайрон қолдирди. Унинг билишича, ўзининг дам олиш кунлари ошхонада бирров чой ичиб кетиш учун бу ерга тез-тез кириб турадиган Глэдис соғлом, доим кулиб турадиган, лекин ўзига маҳкам қиз эди.
– Биласизми, бекам, – Эдна гапида давом этди, – гап бу нарса қандай содир бўлганлигида. Ва мисс Скиннер нима деб ўйлаганлигида.
– Хўш, у нима деб ўйлабди? – хотиржамлик билан сўради мисс Марпл.
Шундан сўнг Эдна одамларнинг нима дейишаётгани тўғрисида гапира кетди.
– Бекам, Глэдис шунақанги эзилиб кетяптики! Биласизми, мисс Эмилининг оилавий қимматбаҳо тошларининг ичидан тўғнағичи йўқолиб қолибди. Улар шунақанги тўполон кўтаришдики! Албатта, бу можаро кимга ҳам ёқарди? Албатта яхши эмас, тўғрими? Глэдди ҳам ҳаммаёқни қидирди, мисс Лавиния эса полицияга мурожаат қилишини айтгач, тўғнағич топилиб қолди – у пардоз столидаги тортманинг ичкарисида экан. Глэдис шунақанги хурсанд бўлиб кетдики. Худди ўша куннинг эртасига тақсимча синиб қолибди ва мисс Лавиниянинг жон-пони чиқиб, Глэдисга уни ишдан ҳайдаб юборишини айтиб, бир ойдан кейин жойни бўшатиб қўйишини сўраган. Глэдди эса гап тақсимчада эмас, балки мисс Лавиния шунчаки кимга заҳарини сочишни билмаётганини сезиб турибди; ҳамма гап тўғнағичда – улар опа-сингил иккаласи тўғнағичнинг йўқолишини Глэдисдан кўриб, полиция ҳақида гап кетгач, у қўрққанидан яна қайтиб жойига қўйган, деб ўйлашаяпти. Глэдди бундай ишга қодир эмас, у ҳеч қачон бировнинг нарсасига кўз олайтирмаган. Энди эса ҳар хил гаплар тарқалади, ахир қиз бола учун шу яхшими?
Мисс Марпл бошини чайқаб қўйди. У бу мақтанчоқ, ўзига бино қўйган қизни унча ёқтирмасди, лекин айни пайтда унинг ростгўйлигига ҳам ишонарди ва бу ҳодиса уни қанчалик хафа қилганини тушуниб турарди.
– Бекам, сизнингча унга ҳеч қандай ёрдам бериб бўлмайдими? – умид билан сўради Эдна.
– Унга айтиб қўйинг: тентаклик қилиб юрмасин, – буюрди мисс Марпл. – Тўғнағични у олмаганига менинг ишончим комил, хафа бўлиб юришга ҳам ҳожат йўқ.
– Ҳамма гапиради-да, – эзилиб деди Эдна.
– Мен бугун ўша ёқларга бораман, балки опа-сингиллар билан гаплашиб кўрарман.
– Сиздан жуда миннатдорман, бекам! – хурсанд бўлиб деди Эдна.
Олд Холл викториан усулида қурилган уй бўлиб, атрофи ўрмон ва уйнинг ёнида жойлашган хиёбон билан ўралган эди. Бу уйни сотиб ҳам, гаровга қўйиб ҳам бўлмаслиги маълум бўлганда уйнинг эгаси уни тўртта хонадонга бўлиб, марказий иситиш йўлларини текшириб кўрди ва ҳамма ўша ерда истиқомат қилувчилар биргаликда ишлата оладиган қилиб, ерни бўлиб берди. Унинг бу тажрибаси иш берди. Хонадонларнинг бирига бой ва худбин бир аёл ўзининг хизматкори билан кўчиб кирди. У қушларни жуда ҳам яхши кўрар ва ҳар куни бутун бир паррандалар тўдасига овқат берарди. Бошқа хонадонга эса илгари Хиндистонда хизмат қилган истеъфодаги судья ва унинг рафиқаси кўчиб кирди. Учинчи хонадонга эса ёш келин-куёвлар жойлашишди. Тўртинчи хонадонни эса икки ойгина бурун опа-сингил қариқизларга беришди. Кўшнилар бир-бирларини зўрға танишарди, чунки уларни боғлаб турадиган ҳеч нарса йўқ эди. Уйнинг эгаси бу – энг зўр йўл дерди. Чунки у, агар қўшнилар ўртасида аҳиллик бўлмайдиган бўлса сал ўтгач, улар гап талаша бошлашади ва сал нарсага олдимга шикоят қилиб келадиган бўлишади, деб қўрқарди.
Мисс Марпл хонадон эгаларининг ҳаммасини билса-да, уларнинг ҳеч бири билан жуда яқин эмасди. Опа-сингил Скиннерларнинг каттаси «ташкиллаштирувчи ҳалқа» эди. Кичиги, мисс Эмили эса, деярли бутун кунни, ҳамма Сент-Мери-Миддагилар «ўзи ўйлаб топган» деб ҳисоблайдиган ҳар хил касалликлардан шикоят қилиб ўринда ўтказар эди. Фақатгина садоқатли мисс Лавиниягина унинг синглиси «ҳақиқий азобларга дош бераётганига» ачинар эди ва унинг ҳамма эркаликларига чидар, вақти-вақти билан «синглиси бирдан хоҳлаб қолган» нарсани сотиб олиш учун қишлоққа бориб келарди.
Қишлоқ аҳолисининг фикрича, агар мисс Эмилининг шикоятлари ҳеч бўлмаганда ярми асосли бўлганда эди, у аллақачон доктор Хейдокка мурожаат қилган бўларди. Лекин мисс Эмилига бу хақда айтишганда у кўзларини юмиб олар ва унинг касали оддий касаллардан эмаслигини таъкидларди. Ва яна унинг айтишича, унинг касали энг яхши лондонлик шифокорларни ҳам боши берк кўчага олиб кириб қўйган ва у яқиндагина учрашган бир ажойиб шифокор унга янги даволаш курсини тайинлаган ва энди унда тузалиш умиди пайдо бўлганди. Оддий шифокорлар эса шунчаки унинг касалини тушунишмайди.
– Менимча эса, – ҳеч қандай ғаразсиз деди мисс Хартнелл, – у нима қилаётганини билади. Доктор Хейдок – тўппа-тўғри одам, у мисс Лавинияга аҳмоқлик қилмасдан ўрнидан туришни буюрган бўларди. Бундан эса унга фақат фойда бўларди.
Бироқ мисс Эмили бу даражадаги оддий даволанишни истамади, аксинча, атрофида бир талай ҳар хил дори қутилари ёйилган ҳолда ўрнида ётишда давом этди. Айни пайтда у уйда пиширилган барча овқатлардан воз кечди ва уларнинг ўрнига бирорта анвойироқ нарсаларни талаб қила бошлади.
Мисс Марплга эшикни Глэдис очди. Унинг кўриниши жуда хокисор эди; шу даражада эканлигини мисс Марпл ҳатто тасаввур ҳам қилмаётган эди. Меҳмонхонада уни мисс Лавиния қарши олди.
Лавиния Скиннер баланд бўйли, қотмадан келган, елка суяклари туртиб чиққан эллик ёшлардаги аёл эди. Унинг овози хириллаб чиқар, ҳаракатлари кескин эди.
– Сизни кўрганимдан хурсандман, – деди у.– Эмили ётганди, бечоранинг бугун бир оз мазаси йўқ. Умид қиламанки, балки у сизни қабул қилар, бу уни бир оз кўнглини кўтаради. Аслида вақти-вақти билан у ҳеч кимни кўришни хохламайди. Бечора, унга жуда оғир!
Мисс Марпл уни хотиржам қилиш учун нимадир деб қўйди. Сент-Мери-Миддаги гапларнинг боши хаммаси хизматкорлар хақида борарди, шунинг учун суҳбатни шу томонга буриб юбориш унча қийин бўлмади. Мисс Марпл Глэдис уларникидан кетаётганлигини одамлардан эшитганини айтди. Мисс Лавиния жавоб бериш ўрнига бошини қимирлатиб қўйди.
– Келаси чоршанба куни кетади. Бутун идиш-товоқларимизни синдириб бўлди. Бунга кўника олмаяпмиз.
Мисс Марпл бизнинг кунларимизда хамма нарсага кўникишга тўғри келишини айтиб, хўрсиниб қўйди. Қишлоққа хизматкор олиб келиш жуда мушкул иш. Наҳотки мисс Скинер ростдан ҳам Глэдиснинг кетишига рози бўлса?
– Тушунаман, хизматкор топиш осон эмас, – мисс Лавиния бу фикрга қўшилди. – Мана Деверёлар ҳеч кимни топа олишмаяпти. Бунинг албатта, ҳеч ҳайрон қоладиган жойи йўқ – доим бир-бирлари билан уришишади, кечаси билан мусиқа қўйишади, хоҳлаган маҳалда овқат ейишади. Анави қиз, унинг хотини, хўжалик ишларига йўқ. Эрига одамнинг раҳми келади. Ларкинларникидан ҳам хизматкори кетиб қолган. Албатта, судьяниниг ўзига яраша феъли бор: ҳали қарасанг каллаи саҳарда уни қилиб бер, ҳали қарасанг, буни қилиб бер; миссис Ларкин бўлса бурнини жийиргани-жийирган. Шунинг учун, бунинг ҳеч ҳайрон қоладиган жойи йўқ. Миссис Кармайклларникидан уларнинг Женети ҳеч қачон кетмайди, менинг фикримча, у жуда бефаросат ва мудом кампирнинг ғашига теккани-теккан.
– Балки, унда, сизлар Глэдисни ҳайдамассизлар? У жуда ажойиб қиз. Мен уларнинг оиласини жуда яхши биламан – жуда ориятли ва мулойим одамлар.
Мисс Лавиния бошини сарак-сарак қилди.
– Бунинг сабаблари бор, – деди у маъноли қилиб.
– Сиз тўғнағичингизни йўқотиб қўйибсиз, – деди аста мисс Марпл, – тушунаман…
– Сизга буни ким айтди? Ўзими? Ростини айтадиган бўлсам, тўғнағични у олганига менинг ишончим комил. Кейин эса қўрқиб кетиб, яна жойига қўйиб қўйган. Албатта, ўз кўзинг билан кўрмаганингдан кейин гапириш яхши эмас.
Мисс Лавиния суҳбат мавзусини ўзгартирди:
– Мисс Марпл, мисс Эмилининг олдига кириб чиқсангиз, дегандим. Бу унинг кайфиятини кўтарарди.
Мисс Марпл индамай мисс Лавиниянинг кетидан эргашди; у эшикни аста тақиллатди, «Киринг» деган сўзни эшитгач, меҳмонни уйдаги энг яхши хоналардан бирига олиб кирди. Бу хона деярли қоронғи эди, чунки деразалардаги барча дарпардалар тушириб қўйилганди. Мисс Эмили кароватида худди нимқоронғиликда ўз “азоб”ларидан роҳатланаётгандек, ястаниб ётарди.
Милтираб турган хира чироқ ёруғида бир тутам сарғиш сочлари наридан-бери бошига турмакланган, жуда ҳам ориқ, кўринишидан феъл-атвори бўшгина бўлган аёлни бир амаллаб кўриш мумкин эди. Унинг соч турмагини кўрган киши бирорта қуш ҳам яшамайдиган уяга ўхшатарди. Хонадан атир, суви қочган пишириқлар ва қатиқнинг ачитқи ҳидлари анқирди.
Эмили Скиннер кўзларини зўрға очиб, ҳаста товуш билан «бугунги кун унинг учун оғир кунардан бири» эканлигини айтди.
– Бемор учун энг ёмони – ўзини бошқалар учун юк эканлигини ҳис қилиш, – ғамгин товуш билан деди мисс Эмили. — Лекин Лавиния менга жуда меҳриибон. Лэвви, жонгинам, сени безовта қилишни истамайман, лекин мана бу иситгичдаги сувни бир оз тўкиб бера оласанми, шуни кўтариш ҳам менга оғирлик қиляпти; бир ёқдан эса суви кам бўлса, тез совуб қоляпти.
– Берақол, жонгинам, мен тўкиб бераман.
– Унда бир йўла сувини ҳам алмаштириб келақол. Албатта, уйда қотирилган нон йўқ. Ҳечқиси йўқ, чидаб турарман…. Лимонли чой қилиб берақол. Лимон ҳам йўқми? Йўқ, лимонсиз керак эмас. Сут ҳам эрталаб чириб тушганди. Майли, чойсиз бир амалларман. Шундай бўшашиб кетяпманки! Устрицалар жуда фойдали дейишади. Бўлса, икки донагина ердим. Йўқ, йўқ, ҳозир шарт эмас, овора бўлма, кеч бўлиб қолди. Эрталабгача бир амаллайман.
Лавиния эшитилар-эшитилмас велосипедда қишлоққа бориб келишини айтиб, хонадан чиқиб кетди. Мисс Эмили одамларни безовта қилишни жуда ёмон кўришини айтиб, беҳолгина кулимсираб қўйди.
Ўша куни мисс Марпл Эднага, унинг ҳаракатлари зое кетганлигини айтди. У бечора қизнинг қилган хатти-ҳаракати бутун қишлоққа ёйилганини эшитиб, жуда хафа бўлди.
Почтада эса унинг олдига мисс Уэтербай югуриб келди.
– Азизим, Жейн, биласизми, улар қизга ёзма тавсиянома беришибди, у ерда қизнинг буюрилган ишларни тезда адо этишлиги, ичмаслиги ва умуман, яхши қизлиги тўғрисида ёзилган. Лекин у ерда унинг қўли эгри эмаслиги тўғрисида ҳеч нарса дейилмаган. Қандайдир бир тўғнағич воқеаси ҳақида гапиришяпти. Биласизми, ҳозирги пайтда бекорга хеч ким хизматкорини ҳайдаб юбормайди. Ўрнига кимни ҳам топиб бўларди! Олд Холлга ким ҳам борарди дейсиз! Дам олиш кунлари қизлар уйларига қайтишга қўрқишади. Мана кўрасиз, опа-сингиллар ҳеч кимни топиша олмайди. Мисс Эмили эса ўзининг касалига қарамай ҳамма нарсани ўзи қилишига тўғри келади.
Қишлоқдагилар опа-сингил Скиннерлар агентлик орқали ҳамма томондан тўкис бўлган янги хизматкор топишганини эшитиб, ёмон хафа бўлишди.
– Уч йил учун берилган ҳамма томондан ижобий тавсифнома. У қишлоқда яшашни афзал кўради. Яна, Глэдис олгандан камроқ маошга ҳам рози. Менимча, бизнинг роса омадимиз келди.
– Шундай бўлса-да, нимагадир ҳаддан ташқари яхши, одамнинг ишонгиси ҳам келмайди,–деди мисс Марпл, мисс Лавиния балиқ дўконида унга ўзларининг янги хизматкорлари ҳақидаги янгиликни айтганда.
Сент-Мери-Миддаги барча одамлар эса, бу тўкис хизматкор охирги дамда фикридан қайтиб бу ерга келмайди, деб аниқ ишонишар эди.
Олдиндан очилган фолларнинг бирортаси ҳам тўғри чиқмади ва бир неча кун ўтгач, бу «бойликнинг» (унинг исми Мэри Хиггинс эди) таксида Олд Холлга томон келаётганини кўришди.
Мисс Марпл кейинги сафар Олд Холлга келганида (ўша куни у ерда байрам бўлаётганди, шу муносабат билан у ердаги аёллар ҳайрия бозори ташкил қилишган эди), эшикни Мэри Хиггинс очди. Унинг ҳақиқатан ҳам олий тоифадаги хизматкор эканлигига шубҳа йўқ эди. Ёши қирқларда, силлиқ таралган сочлари қора, ёноқлари қип-қизил, бир оз тўлароқ бўлса-да, буни қора кўйлаги ва тақиб олган фартуғи беркитиб турарди. Бошига эса чепчик кийиб олган эди. («Худди бир замонлардагидек» – кейинчалик гапириб берди мисс Марпл). Унинг овози майин, нутқи эса – бақириб гапирадиган Глэдисникига ўхшамас – жуда ҳам равон эди.
Мисс Лавиния бахтга қарши бозорда қатнаша олмаётган бўлса-да, (сабаби, синглисига қараш билан банд эди) ҳар доимгидан анча хотиржамроқ эди. Банд бўлишига қарамай, у байрамга яхшигина улуш қўшди ва яна сотувга анча-мунча нарсалар беришни ҳам ваъда қилди.
Мисс Марпл унинг кўриниши яхши эканлигини гапириб қўйди.
– Мен Мэридан жуда ҳам миннатдорман. Анави қиздан қутулганимга шундай хурсандманки. Мэрининг ростдан ҳам баҳоси йўқ. Таомни зўр пиширади, дастурхон атрофида сергак туради, уйимизни эса жуда озода, саранжом-саришта сақлайди – ҳар куни ўрин-кўрпаларни ёйиб олади. Эмилига ҳам шунақанги меҳрибонки.
Мисс Марпл мисс Эмилининг соғлиғини сўради.
– Шу кунларда бечоранинг яна мазаси қочган: об-ҳаво жуда ёмон таъсир қиляпти. У, албатта, вақти-вақти билан мазаси бўлмаса-да, ўзи бунга айбдор эмас. Бирор нарса келтириб беришни сўрайди-да, олиб келганингдан кейин рад қилади, ярим соатдан сўнг яна сўрайди, сўраган нарсасини яна бошқатдан тайёрлаб келиш керак. Бошқа ишлар ҳам тиқилиб ётибди, лекин, барака топсин, Мэри шошиб қолмаяпти. Унинг айтишича, беморларнинг ахволини тушунар экан, авваллари ҳам кўп беморларга қараган экан. Ишқилиб, у мушкулимизни осон қиляпти.
– Азизам, роса омадингиз келди-да! – деди мисс Марпл.
– Албатта, уни бизга худонинг ўзи етказди!
– Одам ишонгиси ҳам келмайди, – давом этди мисс Марпл. – Сизларнинг ўрнингизда мен эҳтиётроқ бўлган бўлардим.
Унинг нима демоқчи эканлигини мисс Лавиния тушунмаганликка олди.
– Мен, бизникида унга яхши бўлиши учун ҳамма нарсани қиламан. Агар у кетиб қоладиган бўлса, билмадим, нима бўлади.
– Уни вақтидан илгари кетади, деб ўйламайман, – деди мисс Марпл мисс Лавиниянинг кўзига тикилиб.
–Уйдан хотиржам бўлсанг қандай яхши-а, – деди мисс Лавиния эшитмаганга олиб.–Сизнинг Эднангиз-чи? Улгуряптими?
– Улгуряпти. Албатта, сизнинг Мэрингизчалик эмас. Лекин мен хотиржамман, чунки мен у ҳақида ҳамма нарсани биламан. У ўзимиздан, шу қишлоқлик.
Мисс Марпл даҳлизга чиқар экан, Эмилининг зарда билан гапираётганини эшитиб қолди:
– Латта қуриб қолибди. Доктор Аллертон эса латта доим нам бўлиб туриши кераклигини атай таъкидлаган. Бўпти, қолдириб кетинг. Менга чой олиб келинг ва тухум қайнатиб беринг. Эсдан чиқмасин, уч ярим дақиқа қайнатиш керак. Менга мисс Лавинияни чақириб юборинг.
Мисс Марпл соябонини ола туриб полга тушириб юборди; уни оламан деб сумкачасини ҳам тушириб юборди, сумкача эса тушаётиб очилиб кетди. Мэри хушмуомалалик билан ер билан битта бўлиб ёйилиб кетган ҳамма майда-чуйдаларни – дастрўмолча, ёндафтар, эски русумдаги теридан ишланган ҳамён, икки шиллинг ва уч пенс, шимадиган конфет – йиғиштириб мисс Марплга узатди. Шимадиган конфетни ола туриб, мисс Марпл хижолат бўлди.
– Вой, бу миссис Клементснинг ўғлиники бўлса керак. Менинг сумкачамни ўйнаётганда сўриб ўтирган эди, ўшанда солиб қўйган бўлса керак.
– Унда ташлаб юбораверайми?
– Барака топинг, яхши бўларди.
Мэри сумканинг ичидан тушиб қолган охирги нарса – ойнани олиш учун энгашди. Мисс Марпл ойнани ола туриб, хурсанд бўлиб кетди:
– Қандай яхши! Ҳайтовур синмабди, – Шундай дея, мисс Марпл жўнаб кетди, Мэри эса шимадиган конфетни қўлида ушлаганча эшик олдида туриб қолди. Унинг юзи тунд эди.
Кейинги ўн кун ичида Сент-Мери-Мидда фақат «шу бойликнинг», яъни мисс Лавиния ва мисс Эмилиларнинг янги хизматкорларининг фазилатлари ҳақида гапиришди.
Ўн биринчи куни тонгда эса қишлоқни жуда ёқимсиз хабар тар-қалди. Бу нуқсонсиз Мэри йўқ бўлиб қолибди! Унинг ўрни ҳам бузилмаган, кўча эшиги эса очиқ экан. У кечаси ҳеч кимга билдирмай, уйдан чиқиб кетибди.
Фақат Мэрининг ўзи йўқолмаган: у билан бирга мисс Лавиниянинг иккита тўғнағичи ва бешта узуги, мисс Эмилининг эса учта узуги, медальони, браслет ва тўртта тўғнағичи ҳам йўқолган эди.
Бу ҳали ҳаммаси эмас эди: Миссис Деверёнинг қулфланмайдиган қутичада сақлайдиган олмоси, унга тўйида совға қилишган мўйнаси ҳам йўқолганди. Судья ва унинг хотинининг ҳам бир қанча қимматбаҳо буюмлари ва пуллари йўқ эди. Лекин энг кўп азият чеккан миссис Кармайкл бўлди. Унинг хонадонида нафақат қимматбаҳо буюмлари, катта миқдорда пуллари ҳам сақланар эди. Ўша куни Женнининг дам олиш куни эди. Унинг бекасининг эса оқшом пайти боғда айланиб, қушларга нон ушоқларини бериш одати бор эди. Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, Мэрида, яъни бу тенги йўқ деб мақталган хизматкорда ҳамма хонадон эшикларининг калити бўлган.
Очиқ айтиш керакки, Сент-Мери-Мид аҳолиси бу ҳодисани бир оз мазза қилиб ва заҳархандалик билан муҳокама қилишди. Ахир мисс Лавиния ўзининг Мэриси билан ҳаддан ортиқ мақтанар эди-да.
«Мана, марҳамат, кўриб қўйинглар: бу сермулозамат хизматкор оддий ўғри экан».
Кейинчалик яна маълум бўлдики, Мэрининг йўқ бўлиб қолиши ҳаммаси эмас экан. Унга жой топган ва унинг учун кафиллик берган агентлик уларга тавсифнома билан мурожаат қилган Мэри Хиггинс ҳақиқатда Мэри Хиггинс эмаслигини билгач, ҳазилакам хавотирга тушмади. Бу исм коҳиннинг синглисиникида ишлайдиган хизматкор аёлники бўлиб, бу ҳақиқий Мэри Хиггинс Корнуолл қишлоқларидан бирида яшарди.
– Роса пишиқ ўйланган экан, – бўйнига олишга мажбур бўлди испектор Слэк. – Менинг фикримни билмоқчи бўлсангиз, у бу ишни ёлғиз ўзи қилмаган.. Шунга ўхшаган ўғирлик бир йил бурун Нортумберлендда ҳам содир бўлганди. Ўғирланган нарсаларни ҳам, ўғрининг ўзини ҳам топиша олмаган. Умид қиламанки, Мач-Бенхэмда бизнинг омадимиз келади. – Инспектор Слэк ҳар доим ўз кучига ишонар эди. Шундай бўлса-да, ҳафталар кетидан ҳафталар ўтди, Мэри Хиггинс эса бемалол озодликда юраверди. Инспектор Слэк1 бекорга исми табиатига мос эмаслигини кўрсатиб қўйиш учун жон-жаҳди билан ишлашда давом этди.
Мисс Лавиния бўлса доим йиғлаб юрарди. Мисс Эмили эса, шундай хафа бўлиб кетдики, ўз соғлиғи тўғрисида янада кўпроқ қайғурадиган бўлиб, энди ростакамига доктор Хейдокни чақиртирди.
Бутун қишлоқ аҳолиси шифокор мисс Эмилининг соғлиғи ҳақида хақиқатда нима деб ўйлаётганини билишга жуда ҳам қизиқар, лекин ундан бу ҳақда сўрашга ҳеч ким ботина олмасди. Шундай бўлса-да, миссис Прайс Ридлининг хизматкори Кларанинг орқасидан юрадиган доришунос ёрдамчиси мистер Мик орқали анча-мунча нарсалар маълум бўлди. Доктор Хейдок аёлга иккита дорининг аралашмасини ёзиб берибди. Мистер Микнинг айтишича, бундай дорини армияда лўттибозларга берилар экан.
Тез кунда қишлоқ аҳолиси мисс Эмилининг шифокор Хейдокнинг даволашидан қониқмай, унинг касаллиги ҳақида ҳамма нарсани тушунадиган ҳақиқий мутахассислар бўлган Лондонда яшашга мажбур бўлаётгани айтганидан хабардор бўлди. Ва бу Лавинияга нисбатан ҳам адолатли бўлади, деди у. Ўз уйларини эса улар ижарага беришга қарор қилишди.
Орадан бир неча кун ўтиб, ҳаяжондан қип-қизарган мисс Марпл Мач-Бенхэмдаги полиция участкасига келиб, инспектор Слэкни сўради.
Инспектор мисс Марплни ёқтирмасди. Лекин шу билан бирга полиция бошлиғи полковник Мелчетт мисс Марпл ҳақида бошқача фикрдалигини ҳам биларди. Шунинг учун у жуда хурсандчилик билан бўлмаса-да, аёлни қабул қилди.
– Салом, мисс Марпл! Бизга хизмат борми?
– Эҳ, инспектор, вақтингиз йўқми, деб қўрқаман.
– Ҳа, лекин сиз учун бир-икки дақиқа топилади.
– Ундай бўлса, сизга яхшилаб тушунтириб беришга ҳаракат қиламан. Нима деб ўйлайсиз, осон эмас-а? Лекин, сиз учун бу чўт эмас. Мен сизга мисс Лавинияларнинг хизматкори – мисс Скиннер – Глэдис ҳақида гапирмоқчиман.
– Мэри Хиггинс, – тўғрилаб қўйди инспектор Слэк.
– Ҳа, бу уларнинг иккинчи хизматкори. Лекин мен Глэдис Холмсни назарда тутаяпман. Жуда ёқимсиз ва кеккайган қиз, лекин жуда диёнатли – ҳамма гап ана шунда.
– Мен билишимча, уни ҳеч нарсада айблашмаган, – деди инспектор.
– Ҳа, биламан, уни ҳеч нарсада айблашмаган… Ва энг ёмони ана шунда. Чунки, биласизми, одамлар у қиз ҳақида ҳар хил бўлмағур гапларни айтишяпти. Вой, худойим, ўзим ҳам тушунтириб бера олмасам керак, деб ўйловдим. Демоқчиманки, Мэри Хиггинсни топиш керак.
– Албатта, буни қандай амалга оширишни сиз биласизми?
–Умуман олганда, ҳа, биламан,– деди мисс Марпл. – Сизга савол берсам бўладими? Сизлар бармоқ изларини ҳисобга олмайсизларми?
– Э-ҳа, уними! – деди инспектор Слэк. – Бу ишда у ҳаммадан устаси фаранг чиқиб қолди. У ҳамма ишни хўжалик қўлқопида бажарган. Ва жуда пухта ишлаган – ётоқхонада ҳам, ошхонада ҳам ҳамма бармоқ изларини яхшилаб артиб ташлаган. Биз хоналарда бирорта ҳам бармоқ изини топа олмадик!
– Сизларда унинг бармоқ изларини бўлса иш осон кўчармиди?
– Эҳтимол. Унинг бармоқ излари нусхаси Скотланд-Ярдда бўлиши мумкин. Менимча, бу унинг биринчи иши бўлмаса керак.
Мисс Марпл севиниб бош силкиди. У сумкачасини очиб, ичидан картон қутичани олди. У ерда пахтага ўралган кичкина ойна бор эди.
– Бу менинг сумкамдан тушиб кетди, – тушунтирди мисс Марпл. – Унда хизматкорнинг бармоқ излари бор. Менимча, улар тўғри келади. У бундан сал олдин ёпишқоқ нарсани ушлаган эди.
Инспектор Слэк унга ҳайрон бўлиб қаради.
– Сиз буни атайдан қилдингизми?
– Албатта.
– Демак, сиз ундан шубҳаланган экансиз-да?
– Биласизми, унинг ҳар томонлама тўкис эканлиги менда дарҳол шубҳа уйғотди. Мисс Лавинияга ҳам худди шундай деб айтдим. Лекин у шамани тушунмади. Биласизми, инспектор, мен тўкис одамларга ишонмайман. Ҳамма одамда ҳам камчилик бўлади ва турмушда бу нарса яққол кўзга ташланиб туради.
Бўпти, – деди инспектор, – сиздан жуда миннатдорман. Биз бу бармоқ изларини Скотланд-Ярдга юборамиз ва уларнинг жавобини кутамиз.
Инспектор жим бўлиб қолди. Миссс Марпл бошини бир ёнига эгиб, инспекторга маъноли тикилди.
– Инспектор, яқинроқдан қидириб кўришни хоҳламайсизми?
– Мисс Марпл, нимани кўзда тутаяпсиз?
– Тушунтириб бериш қийин, лекин бирорта ғайриоддий нарсага дуч келиб қолсанг, дарҳол диққатингни тортади. Гарчи кўпинча бу ғайриоддий нарсалар арзимаган нарса бўлиб чиқади. Мен бу нарсани доим сезиб турардим – Глэдис ва тўғнағич воқеасини назарда тутаяпман. Глэдис виждонли қиз, албатта, у тўғнағични олмаган. Унда нега мисс Скиннер тўғнағични Глэдис олган деб айтди? Мисс Скиннер аҳмоқ эмас. Тўғрироғи – тескариси! Унда нега, хизматкор топиш мушкул бўлган шундай пайтда у яхши хизматкордан қутулмоқчи бўлди? Кизиқ-а? Мен яна бир ғалати нарсани сездим. Мисс Эмили восвос, тушкунлик касалига мубтало бўла туриб шифокорга мурожаат қилмаётган одамни энди кўришим. Ипохондриклар одатда шифокорга боришни яхши кўришади. Мисс Эмили бўлса – йўқ!
– Нимага шама қиляпсиз, мисс Марпл?
– Мен мисс Лавиния ва мисс Эмили ғалати одамлар эканлигига шама қиляпман. Мисс Эмили бутун вақтини қоронғи хонада ўтказади. Гаров ўйнайманки, унинг сочи – сунъий. Демоқчиманки, бу ориқдан келган, сочлари оқара бошлаган тантиқ аёл қип-қизил юзли, сочлари қора, бақалоқ бўлиши мумкин. Менинг билишимча, ҳеч ким бирор марта ҳам мисс Эмили ва Мэри Хиггинсни бир пайтнинг ўзида бирга кўргани йўқ. Ҳамма калитларнинг нусхасини ясаш, қўни-қўшниларнинг одатларини ўрганиб чиқиш ва бизнинг қишлоқлик қиздан қутулиш учун унда етарлича вақт бор эди. Бир куни кечқурун мисс Эмили уйидан чиқиб станцияга боради ва у ердан Мэри Хиггинс қиёфасида қайтиб келади. Кейин, керакли пайтда Мэри Хиггинс йўқолади, ҳамма “Ушла, ушла!” деб бақиради, лекин бефойда. Инспектор, мен сизга уни қаердан қидиришни айтаман: мисс Эмилининг ўрнидан! Ишонмасангиз, унинг бармоқ изларини солиштириб кўринг, менинг ҳақлигимга ишонасиз. Улар ўғри, бу икки опа-сингил – жуда ҳам устаси фаранг ўғрилардан. Улар яна бошқа нарсалар билан ҳам боғлиқ бўлишса керак. Лекин бу сафар улар қочиб кетиша олмайди! Мен қишлоғимизнинг қизини шарманда қилиб кетишларига йўл қўймайман! Глэдис Холмс виждонли қиз, ҳамма буни билиб қўйсин. Кўришгунча хайр, инспектор.
Инспектор ўзига келганда, мисс Марпл хонада йўқ эди.
– Наҳотки у ҳақ бўлса? – деди у ўзига-ўзи.
У тез орада мисс Марпл бу сафар ҳам ҳақ эканлигига ишончи комил бўлди. Полковник Мелчетт Слэкни уни топқирлиги учун мақтади, мисс Марпл эса Глэдисни Эдна билан чой ичишга таклиф қилди ва агар иш топилгудек бўлса, энди ўша жойдан қимирламаслик кераклиги ҳақида жиддий суҳбатлашди.

Инглиз тилидан Муҳаббат Исмоилова таржимаси