Кейинги йилларда улуғ шоирнинг 10 ва 20 жилдли мукаммал асарлар тўпламлари нашр этилди, ҳаёти ва ижодига бағишланган илмий монографиялар, адабий-бадиий китоблар, шунингдек, ҳайкалтарошлар, рассомлар, бастакорлар томонидан ранг-баранг асарлар яратилди.
Янги давр воқелиги Алишер Навоийнинг халқимиз ва жаҳон маданияти, илм-фани ривожига қўшган беқиёс ҳиссасини янада кенг тарғиб этиш, ул зотнинг ижоди ва маънавий меросини аслича, моҳиятини теран тушунган ҳолда тадқиқ, талқин ва тарғиб этиш борасида юзага келган имкониятлардан изчил, самарали фойдаланишни тақозо этмоқда.
Бу бежиз эмас, албатта. Зотан, навоийшунос олимларимиз ҳақли эътироф этганларидек, Навоий мероси жаҳон адабиёти намояндалари Ҳомер ва Данте, Румий ва Ҳофиз, Шекспир ва Пушкин мерослари сингари улуғдир. Шу боис ўз ҳаёти ва ижоди билан Машриқу Мағриб халқлари маданиятини ўзаро яқинлаштирган буюк шоир ва мутафаккирнинг ноёб асарларини дунёнинг турли тилларига таржима қилиш, нашр этиш, оммалаштириш, бу борадаги ҳар қандай хайрли ташаббусларни қўллаб-қувватлаш том маънода давр талабига айланди.
Бу ҳақда сўз юритганда, яқинда Польшада Алишер Навоийнинг дилбар ғазалларидан бир туркуми ўзбек ва польяк тилларида алоҳида китоб ҳолида нашр этилгани эътиборга лойиқ маърифий воқеа бўлганини таъкидлаш лозим.
Таниқли таржимон Януш Кжижовский томонидан тайёрланган ушбу тўпламнинг илк нусхаси Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасига тақдим этилди. Бу янги китоб ва, умуман, Навоий асарлари Польша Миллий кутубхонаси каталогидан жой олгани ҳам эътиборни тортади.
Буюк аждодимиз асарларининг польяк тилига таржималари муаллифи Я.Кжижовский Польша Тиббиёт академиясида ва Варшава университетининг филология факултетида таҳсил олган. Берлиндаги Гумбольдт университетида фан доктори илмий даражасини ёқлаган.
Айни вақтда Я.Кжижовский Заҳириддин Муҳаммад Бобур назмий жавоҳирларидан бир шодасини ҳам польяк тилига таржима қилиб, алоҳида китоб ҳолида нашр эттирди. Ушбу тўплам 2013 йили Варшавада “Indo-Polish Cultural Committee” нашриёти томонидан чоп этилган. Китобнинг кириш қисмидан улуғ шоҳ ва шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ҳаёти ва фаолияти, шунингдек, шеърияти таҳлил этилган мақолалар ўрин олган.
Энг муҳими, тўпламда Бобур назмий жавоҳирларидан сара намуналар берилгани таҳсинга сазовордир. Нега деганда, шу пайтга қадар дунёда асосан “Бобурнома”ни таржима қилиш ҳамда тадқиқ этиш, Бобур ва бобурийлар сулоласи тарихини ўрганишга эътибор қаратилгани ҳолда, Бобур шеъриятини турли тилларга ўгириш ва кенг тарғиб этиш масаласи эътибордан бир қадар четда қолиб келаётгани сир эмас. Польяк таржимони Я.Кжижовский томонидан тақдим этилган Бобурнинг польяк тилидаги сараланган шеърлар тўплами бу борадаги бўшлиқни тўлдиришда жиддий ва муҳим қадам десак, айни ҳақиқатни айтган бўламиз.
Яна бир аҳамиятли жиҳат – тўпламни тайёрлашда Шарқ шеъриятининг девон тузиш анъаналарига риоя қилишга интилиш кузатилади. Яъни Бобурнинг нафақат ғазаллари, балки бошқа шеърий жанрларда битилган асарларидан ҳам намуналар польяк тилидаги ушбу тўпламга муайян тартиб билан киритилган. Хусусан, китобдан Бобур қаламига мансуб 116 та ғазал, 146 та рубоий, 5 та қитъа, 16 та фард ва 8 та маснавий, жами 291 та шеърий асар таржималари жой олган.
Тўплам охирида мухтасар луғат ҳам илова қилинган. Бу, ўз навбатида, Бобур назмий асарларида қўлланилган эски ўзбек тилидаги баъзи мураккаб сўз ва атамаларни, миллий мумтоз адабиётимиз анъаналари, халқимизнинг олис тарихи билан боғлиқ айрим муҳим тушунча ва истилоҳларни билиш ҳамда тўғри талқин қилишда польяк китобхонларига яқиндан кўмак беради.
Дилбар шоиримизнинг гўзал шеърлари таржималаридан жамланган ушбу назмий гулдаста фақат польяк китобхонлари учун ажойиб туҳфа бўлибгина қолмай, айни чоғда халқимиз маънавий ҳаётида ҳам муҳим воқеадир. Нега деганда, Бобур шеъриятини унинг ворислари бўлган биз ҳам том маънода ўқиб-ўрганишга киришганимизга ҳали кўп вақт бўлгани йўқ. Чунки мустабид шўролар замонида қанчадан-қанча мўътабар аждодларимизнинг номларини тарих саҳифаларидан бутунлай ўчириб юборишга ҳаракат қилинмади, дейсиз.
Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг халқимизнинг тарихий хотираси қайта тиклана бошлади. Улуғ аждодларимизни ёд этиб, уларнинг маънавий меросини ўзлаштиришга киришдик. Айнан шу даврда ўзбек мумтоз адабиётининг йирик вакили, буюк шоир, тарихчи, географ, давлат арбоби, истеъдодли саркарда, бобурийлар сулоласи асосчиси, темурий шаҳзода Заҳириддин Муҳаммад Бобур ўз юртида ҳақиқий қадр-қимматини топди.
Шу маънода, польяк таржимони Я.Кжижовскийнинг ва бу нодир китобни польяк тилида алоҳида тўплам ҳолида нашр этишга алоқадор бошқа барча инсонларнинг эзгу ишларини юксак қадрлаган ҳолда, давлатимиз раҳбарининг қуйидаги сўзларини келтириш мақсадга мувофиқдир: “Заҳириддин Муҳаммад Бобур номи билан ҳар қанча фахрлансак арзийди. Ўзбек халқининг довруғини дунёга таратган улуғ аждодларимиздан бири ўлароқ, ул зот бизни тарихимизни қадрлашга, келажакка буюк ишонч билан қарашга ўргатади. Бобур Мирзо бобомизнинг сиймосини абадийлаштиришга қўл урган инсонларга самимий миннатдорлик билдираман”.
Бугунги глобаллашув замонида, шиддат билан ўзгараётган, халқлар, миллатлар, турли дин вакиллари ўртасида иноқлик, ҳамжиҳатлик ва бағрикенглик хислатлари, афсуски, тобора тансиқлашиб бораётган мураккаб дунёда Алишер Навоий ҳамда Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳазратларининг миллий ва умуминсоний ғоялар тараннум этилган бой маънавий мероси жаҳон миқёсида халқлар дўстлигини мустаҳкамлаш, бутун ер юзида тинчлик ва тараққиётни таъминлаш борасида улкан тарбиявий аҳамиятга эга.
Улуғ ижодкор боболаримизнинг қалб гавҳари ва тафаккур дурдоналари бўлмиш боқий асарлари замонлар оша яшаб келаётган экан, бу буюк меросдан башар аҳлини қанчалик кўп баҳраманд этсак, она сайёрамизда маънавиятни юксакликка кўтаришда, инсоний фазилатларни камол топтиришда шунчалик қудратли маърифий қуролга эга бўламиз.
Акмал Саидов,
профессор
«Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2013 йил 48-сонидан олинди.