Ҳаё ва андиша дунёда тартиб сақлашнинг муҳим шартларидан бири ҳисобланади. Ҳаё йўқолса, ҳеч кимда виждон ҳам қолмайди. У ҳолда дунёда тартиб бузилади. Кишилар бир-бирларига бефарқ қарайдиган бўлиб қолишади.
Ҳусайн Воиз Кошифий

Либос – миллатнинг маданият белгиси, маънавият тимсоли, қадриятнинг бир кўриниши. Дунёда ҳамма нарса қатори маданият ва қадриятлар ҳам глобаллашуви халқларнинг миллий маърифати рамзи бўлмиш либосларга чанг соляпти. Бу, айниқса, аёлларимизнинг кийимларида кўзга яққолроқ ташланяпти.
Ишқилиб, бора-бора бутун дунё аҳолиси бир хилда кийинадиган бўлиб ҳолмасин-да, деган хавотир кўнгилга ғулғула солади. Нега дейсизми? Табиийки, ер юзи халқлари ранг-туси, тили ва урф-одатларидан ташқари бир кўргандаёқ миллий либослари билан фарқланиши ойнадек равшан. Ана шу ўзига хосликка модапарастлик сабаб путур етяпти.

Масалан, ўзимизда белга тушадиган қирқ кокил, сумбул-сумбул қора сочлару кўкрак бурма кўйлакларни бугун ёшлар орасидан кундузи чироқ ёқиб топиш амри маҳол. Бу, эҳтимол, хорижий маҳсулотлар салмоғининг ортганидандир. Лекин…

«Мода»си тушмагур об-ҳаводан ҳам тез ўзгарувчан нарса эканки, ўтган мавсумдаги либослар бу йилга келиб «эскириб, яроқсиз» бўлиб қолавераркан. Шундай тез алмашиниш асносида бежирим фасонлар ўрнига на миллий маданиятимиз ва на миллий ғуруримизга мос келадиган бачкана, ҳатто кулгули шаклдагилари пайдо бўляптики, кўриб энсангиз қотади.

Арча байрами томошаларида иштирок этадиган Ялмоғиз кампир роли ижрочиси учун жулдур, тўзиган кийим истаб топиб кийгизишади. «Аёз бобо» филмидаги жодугарни эсланг. Фалакнинг гардишини қарангки, – «ё тавба» деб ёқа ушлайсиз, ўшанақа «Баба Яга»ники цингари этаклари минг бўлакли «йиртиқ» либослар қиз-жувонлар ўртасида урф бўлди. Ярашадими, йўқми кўпчилик аёллар чиройли, нафис матоларни увол қилиб, шундай фасондаги кийимларни тиктириб эгниларига илишмоқда. Этаклари, енглари қинғир-қийшиқ бу либослар ўткинчи бўлса-да, уни кўрган айрим катта ёшдагилар «модангга ўт тушсин-э» дейишдан ўзларини тиёлмайдилар.

Бамаъни, кўркам бичимли либосларнинг умри узун бўлади. Ҳар қандай ёшдаги кишига, ҳар қандай шароитда ҳам мос келаверади. Сезяпсизми, кейинги йилларда «ойнаи жаҳон» орқали намойиш этилаётган ададсиз телесериаллардаги қаҳрамонларнинг, саҳнадаги машҳур ва ҳали унча танилмаган қўшиқчи санъаткорларнинг соч тарашию турмаклашидан тортиб, кўйлакларининг модасигача андоза тахлит оммавийлашиб кетяпти.

Демак, саҳнадаги ва экрандаги санъаткор, уларнинг ҳар бир чиқиши, кийиниши бошқалар учун бир намуна экан. Шундай бўлгач, санъаткорларимиз, телевидение бошловчилари миллий либосларимизни, айниқса, атлас, шоҳи, беқасам, банорас каби халқимиз ҳунармандчилиги маҳсули бўлган матолардан ўзбекона тикилган кийимларни мунтазам кўз-кўз қилиб туришса, яхши бўларди.

Аммо кейинги пайтда айнан санъатчилар, айниқса, эстрада «юлдуз»лари ғарбона, ғаройибона кийинишлари билан «ном» чиқаришяпти. Уларнинг киндик очиб, елка, кўкракларигача «кўз-кўз» қилиб кияётган либослари ёшлар ўртасида тезда урфга киряпти. Киндигини очиб кийинаётган ёш қизчаларнинг эртага оналик бахтидан маҳрум бўлиб ҳолишлари эҳтимоли ҳақидаги шифокорларнинг жиддий огоҳлантираётганлари эса алоҳида мавзу.

Ёш санъаткорларнинг ижро қобилиятига, истеъдодига тан берасиз. Бироқ айримларнинг кийиниш маданияти, костюм танлаш дидига қойил қолмайсиз. Ҳатто баъзилар кийган кийимларини кўриб ранжийсиз. Елкаси, орқаси тўла очиқ либослар катта саҳналардан туриб намойиш қилинаётганига ажабланасиз. Эл меҳрини қозониб келаётган бошқа бир қатор ёш санъаткорларнинг ана шундай либослари ўзбек санъатининг бўлажак юлдузлари шаънига, обрў-эътиборига соя солмасмикан? Уларнинг ихлосмандлари «мода» деса, ҳамма нарсани унутиб ўзини «томдан ташлайдиган» ёшлардангина иборат эмас-ку, ахир.

Яна бир масала хусусида. Телевидение орқали «Лора-люкс», «Сабрина» цингари турли салонларнинг никоҳ либосларини сотиши ва ижарага бериши ҳақида бетўхтов овоза қилинмоқда. Бундай қараганда улар бениҳоя гўзал, гўё санъат асари, дейсиз. Лекин фаранг ёки америкалик хонимчаларнинг чиғириғидан ўтган, дидларига яраша яратилган бу қордай оппоқ келинчак либослари (кўкраги, елкаси, орқа томони очиқ) бизнинг қизларимизга тўғри келмайди-ку? Мато етмаган десангиз, этаги ерда судралади. Улар қанча қиммат ва яна қанчалик беўхшов бўлмасин, бугунги Кумушларимиз, Раъноларимиз шуларни кийишмоқда! Бундай фасонларга кимлар ҳайрихоҳлик билан қарашмоқда? Бизнингча, бундан фақат ўша савдо корчалонлари манфаатдор, холос.

Шу ўринда таниқли турк олими ва машҳур маърифатпарвари Алий Назимонинг мана бу сўзларини келтириш ўринлидир: «Бизларни ҳайрон қолдириб турган бир нарса борки, у ҳам бўлса, аёлларнинг ясан-тусанга чексиз майл қилишлари, кийинишга керагидан ортиқ тиришишларидир. Бундай айбли аёллар охири хатарли оқибатларни келтиришади. Улар ақлга сиғмаган харажатларга, юртнинг хароблашувига сабаб бўлишади… Бундайлар бировнинг устида янги услубда бир кийим кўрдими, ундан ўзига тиктирмай тура олмайди. Дўконда бирор яхши мато борлигини эшитдими, қандай қилиб бўлса ҳам, ундан ўзига бир кийимлик олмасдан кўнгли хотиржам бўлмайди. Шунинг учун эрининг топган ақчаси хотиннинг бузуқ орзуларига хизмат этмоқдан бошқа нарсага фойдаси тегмайди».

Ўзбекларимизда қиз бола таърифланганда «онаси ўпмаган», «қанд қоғозга ўралган» деган жуда ширин, нозик иборалар ишлатилади. Бунда унинг нафақат жисми-жони ёт, бегона нигоҳлардан сақланганига ишора, балки хулқ-атвори, одоби, ички гўзаллиги нуқсонсиз эканидан ҳам хабар берилади. Хўш, энди ўзингиз айтинг-чи, ярим яланғоч, ажи-бужи кийинган «замонамиз маликалари»ни «қанд қоғозга ўралган» деса бўладими?!

Рислиқхон Мажнунова,
«Фикрат» журналининг 2007 йил 1-сонидан олинди.

МУТАХАССИСЛАР ФИКРИ

Леонид Китаев-Смик – Россия Фанлар академияси маданиятшунослик институти катта илмий ходими:
– Аёлларнинг яланғочлашуви эркаклар учун ҳалокатлидир, чунки эркакларга хос касалликларнинг асосий қисми унинг шаҳватини қондирмасликдан келибчиқади. Мана, масалан, у кўчада, ишхонада киндигини очган, ярим яланғоч аёлга кўзи тушди, дейлик. Бу унинг шаҳватини қўзғайди, ҳирсини жунбушга келтиради, аммо уни қондиришнинг иложи йўқ. Ёз фаслида бу ҳолат кунига бир неча бор такрорланади. Қўзғолиш кўп, аммо қондириш йўқ. Ва шу тариқа жинсий безларнинг яллиғланиши, жинсий ожизлик (импотенсия) юзага келади. Фикримча, агар аёллар ҳаёлироқ бўлишганида муаммолар (шу жумладан, демографик ҳам) камроқ туғилар эди. Аёллар баданини ҳаммадан яшириб юрадиган мусулмон мамлакатларда эркаклар касалликка анча кам чалинишади. Мусулмон халқларда аёлнинг ҳатто қўлини очиб юриши ҳам уят саналади. Шунинг учун уларни беркитишга буюрилган. Шундай экан, оёқ ва қоринларни очиб юриш ҳақида гап бўлиши мумкинми?
(«АиФ», 27,2006)

Юлия Шигарёва, «АиФ» мухбири:
– Москвалик қизлар қандай кийинаётганини кўриб, бутун Россия ақл бовар қилмас жинсий хасталикка мубтало бўлган, деган хаёлга борасан, киши. Бу биринчи навбатда қизларнинг қорнини очиб юришида кўринади. Ваҳоланки, дунёнинг биронта ҳам мамлакатида бундай кийинишмайди.
(«АиФ», 28,2006)