Вола (тахаллуси; асл исми Эшонхўжа Мириноятулло ўғли) (1770 — Самарқанд вилояти Иштихон тумани — 1842) — ўзбек шоири. Возеҳнинг «Суҳбатдошлар таржимаи ҳолидан дўстларга туҳфа» тазкирасида келтирилишича, Вола туғма кўзи ожиз бўлган. Шунга қарамай у туркий ва форсий тилларда ижод қилган.

Вола 19-аср Каттақўрғон адабий муҳитига мансуб Шавқий, Нодим, Хиромийлар билан ижодий мулоқотда бўлган. Навоий, Ҳофиз шеърларига тазмин, мухаммаслар боғлаган. Шеърлари ижтимоий, фалсафий ва ишқий мавзуда. Уларда меҳнаткаш халқ ҳаёти, турмуш машаққатлари, ўз қашшоқлигидан норозилик, шу билан бирга эзгу орзулар ифода этилган.

Баъзи манбаларда шеърларидан 2 та девон тартиб бергани ва баёзлар тузгани ҳақида маълумот келтирилади, аммо улар ҳали топилмаган. Турли баёзларга кирган 3 минг мисрадан ортиқ шеърлари бизгача етиб келган.

ҒАЗАЛЛАР

* * *

Ёшурмиш оразин ул ой ниқобимушкфом ичра,
Ниҳон бўлғон киби кўздин қуёш рухсори шом ичра.

Бошингдин ўргулуб холингдин ўпсам, эътироз этма,
Қи, тақбили ҳажар суннат эмиш байтулҳаром ичра.

Кўрунур гарчи даврон гулшани, эй дўстлар, хуррам,
Вафо меҳрини сиз андин тамаъ этманг машом ичра,

Фиғон бул чархи золимдинки, доно қон ютар дойим,
Ичар нодон тараб жомини базми эҳтиром ичра.

Ададсиз захмлиғ тан ичра андоғ толпинур кўнглум,
Ҳаводис зулмидин тушган ўшал қушдекки дом ичра.

Жаҳон боғида умредурки бир гул васлини истаб,
Қилурмиш Вола булбулдек наволдр ҳар мақом ичра.

* * *

Чаман ичра қаю сарв ул сиҳи қад қошиға хам йўқ,
Жаҳон аҳли агар ишқида жон берса, анга ғам йўқ,

Нечук изҳор этай, эй дўстлар, ул сиймтан ишқин,
Кўнгул розини ифшо этгудек оламға маҳрам йўқ.

Кўруб кўнглумға ҳар ён захмлар ҳижрони тиғидин
Дедилар аҳли ҳикмат: ғайри васли анга марҳам йўқ.

Эшитиб раҳм қилмас ул қуёшсиймо фиғонимни,
Агарчи кўнглум аҳволи анга бир зарра мубҳам йўқ.

Париларга макондур гарчи гулзори Эрам, аммо
Манга ул ҳур пайкар кўйидек дилхоҳу хуррам йўқ.

Кўруб ул ой юзин мийносини гулгун арақ ичра,
Нечук дерсиз гули гулзори рухсориға шабнам йўқ.

Кўнгулни хуш тутуб доим, замоне бўлмангиз ғамгин,
Нединким кўк равоқидек тириклик қасри маҳкам йўқ.

Қиёмат ваҳмидин қон йиғлаганда, куйган эй ғофил,
Они ҳолиға йиғлангким, кўзиға қатраи нам -йўқ.

Агарчи Вола аъмолиғ ғамидин қон ютар, лекин
Они ботин кўзин ҳақ очса, зоҳир дийдадин кам йўқ.

* * *

Очма рухсорингни, жоно, мунча зеболанмасун,
То манингдек аҳли олам зору шайдоланмасун.

Гарчи ўлдум новаки нозингдин, эй абру камон,
Ўзгаларни қасдиға, ёраб, ул ўқ ёланмасун.

Кўз ёшим баҳрида ғарқ ўлдум юзунг ҳижронида,
Меҳр топғонда киши ул навъ дарёлйнмасун.

Оҳу ашкимдин таваҳҳум қилки, ҳажрингдин яна
Нуҳ тўфони жаҳон мулкиға пайдоланмасун.

Қадду рухсоринг таманносида айларман фиғон,
Булбулу қумри гулу сарв узра ғавғоланмасун.

Сунбули зулфингни тарқатма юз узра, гар десанг,
Атридин девоналардек халқ савдоланмасун.

Ноз ила ҳар сори кўз сол, айласанг сайри чаман,
Шармдин бодому наргис кўзи шаҳлоланмасун.

Лаъли жонбахшингдин этма нуктае дарёға фош,
То дури шаҳвор маржонидин изоланмасун.

Қувланиб кўюнг гулистонидин, эй номеҳрибон,
Ҳеч ошиқ Воладек ишқингга расволанмасун.

МУХАММАСЛАР

НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС

Зулфин, эй машшота, тарқаб ҳусни беҳамтоға соч,
Сунбулин гул узра, яъни орази зебоға соч,
Шом атрин субҳ янглиғ сафҳаи байзоға соч,
Турра марғулин очиб, рухсори маҳсиймоға соч,
Тун саводи анбарин меҳри жаҳонороға соч.

Юсуфистон байтул эҳзоиим бу ахшом, эй сипеҳр,
Мақдами осори имоним бу ахшом, эй сипеҳр,
Ҳусниға парвонадур жоним бу ахшом, эй сипеҳр,
Ердур шамъи шабистоним бу ахшом, эй сипеҳр,
Ахтарингнинг дурларин бу базми меҳросоға соч.

Ҳар сабоҳдек шўхлиғни қилма изҳор, эй насим,
Берма илкингдин адаб расмини зинҳор, эй насим,
Лек бу боғ ичра бўлғайсен хабардор, эй насим,
Сарви гулрўюм қилур гулгашти гулзор, эй насим,
Дам-бадам сориғ, қизил гул ул гули раъноға соч.

Меҳрибонлиғ муждасин еткурди ул номеҳрибон,
Ҳажр ўтиға куйма бир дам эмди, эй афсурда жон,
Васли даврони яқиндур чекма, эй кўнгул, фиғон,
Йиғлама, эй кўзки, ул ой бўлғусидур меҳмон,
Гар сочар сен юз гуҳар, ул гавҳари яктоға соч.

Дайр аро не ишва пайдо айладинг, эй муғбача,
Куфр элин кўнглини яғмо айладинг, эй муғбача,
Ҳар тараф юз фитна барпо айладинг, эй муғбача,
Зуҳд элин май бирла расво айладинг, эй муғбача,
Журъае етти-ю, раҳм айлаб мени расвоға соч.

Аҳли ислом ичра ар Бастомий бўлсун, в-ар Жунайд,
Олғуси кўнгулларин ул кофир айлаб макру қайд,
Эмди ким оламда қолди қилмай ул сайёд сайд,
Дин аро дин аҳлининг бўйниға зулфи бўлса қайд,
Булъажаб зуннордур ул дилбари тарсоға точ.

Ҳар неча қилсанг карам муҳтождин тутма дариғ,
Лутф мустағнийға қилмоқ суди йўқ, билгил аниғ,
Бир гияҳдек менки, ёмғур кўрмаган, ранги сариғ,
Ташнаға бер файз, эй абри карамким, не асиғ,
Гарчи сув юз қатла дарёдин олиб дарёға соч.

Қилмағайсан андин ўзга ёр васфин гуфтугў,
Истасанг икки жаҳон боғида гулдек обрў,
Воладек доим ул ой васлинн этгил жустужў,’
Эй Навоий, умри жовид айлар эрсанг орзу,
Бас, жаҳоннинг нақдини ул лаъли руҳафзоға соч.

* * *

На ўтлуғ ораз эркан шуъласи жисмимға жо қилмиш,
На ҳижрон тиғи эркан банд-бандимдин жудо қилмиш,
На кофир кўзлар эркан дину имондин жудо қилмиш,
На хам қошлар дурурким ҳасрати қаддимни ё қилмиш,
На киприклар ўқиким, рўзгоримни қаро қилмиш.

Ёзибдур қисматим рўзи азалда хомаи яздон,
Қутулмақлик бу ишдин қайда бўлғай заррае имкон,
Дединг: «Ишқингни тарк эт. Ваҳ, бу иш эрмас манга осон,
Қазодиндур манга ишқ ўйнамоқ, эй носиҳи нодон,
Кўрубсенму киши ҳаргизки тағйири қазо қилмиш?

Солибдур бошима гардун ҳавои дилраболарни,
Аларга ошно, бегона айлаб ошноларни,
Қилиб шаҳлар гадо-ю, подшоҳ айлаб” гадоларни,
Ажаб кўр ишқ ароким мўр этар, ваҳ, аждаҳоларни,
Фусундин мўр хатлар қайда зулфин аждаҳо қилмиш.

Тавофи Каъбаи кўюнгга токим боғладим эҳром,
Қуюндек пўя айлаб, тутмайин бир ерга ҳеч ором,
Етиб кўйига, шайлиллаҳ тортиб айлагач ибром,
Не нозикхў эрурким, айламиш ўтруда юз дашном,
Гадоеким, ани қошу кўзу қаддин дуо қилмиш.

Оғиз очмам ул ойнинг ғайр жоми васл шукридин,
Тилимға ўзга сўз мазкур эмасдур лаъли зикридин,
Эмасдур Вола фориғ бир замоне они фикридин,
Навоийнинг халоси йўқ эди ул ғамза куфридин,
Хусусан зулфи зуннори дағи бўйнумға тоқилмйш.

* * *

Сандек қачон маҳбублар, эй шўх, жобир бўлғуси,
Ушшоқ хайли мен каби ҳар неча собир бўлғуси,
Умрим фироқинг зулмидин албатта охир бўлғуси,
Ишқ аҳли гўристонида қабрим чу зоҳир бўлғуси,
Фарҳод онинг тошин йўниб, Мажнун мужовир бўлғуси.

Нетсун жамолинг ҳажрида ой ламъасин гар юз будур,
Ҳай қатрасидин анда кўп кўргач, дедим юлдуз будур,
Жону таним куйса не тонг, ишқинг ўтида сўз будур,
Дерсен, юзум сори кўзунг кўп боқмасун, гар кўз будур,
Ул меҳр тобидин эриб оққунча нозир бўлғуси.

Ҳар нечаким эл қатлиға фаттон кўзунг айлар жадал,
Жон бергусидур лабларинг даҳр аҳлиға сўз дер маҳал,
Лутфинг қошида заҳрдур ҳайвон суйи гар филмасал,
Ғамзангдин ўлтурмак ишин таълим ола келмиш ажал,
Бу навъ устоз ўлса, ул тез чоғда моҳир бўлғуси.

Оҳимни дуди бўлмади кўнглум ўтининг рофеи,
Зулфунг саводи не ажаб бўлса жамолинг ломеи,
Зулмат аро қолмас ниҳон меҳри тажаллий толеи,
Хатти ғубори демаким, бўлғуси ул юз монеи,
Тун пардаси ой нуриға не навъ сотир бўлғуси.

Субҳимни, жоно, айламиш ҳажринг мубаддал шомға,
Лекин тараҳҳум қилмадинг ҳаргиз мени нокомға,
Ишқинг мени зор айлади тушган киби қуш домға,
Ул ғамза куфридин кўнгул навъе келур исломға,
Ким тарки ислом айлабон гўёки кофир бўлғуси.,

Ишқинг ўти туғёнидур жисмим аро муғ дайридек,
Жон булбули анда, не тонг, талпинса кўнглум тайридек,
Билмай менга қилдинг жафо аҳли муҳаббат ғайридек,
Бўлғуси мутлақ шуълалар ичра самандар сайридек,
Сенсиз кўнгул гулзор аро ул дамки сойир ўлғуси.

Ботин сафо топсун десанг, афъоли зоҳир дафъин эт,
Албатта кўнгул лавҳидин нақши мазоҳир дафъин эт,
Гар мақсадинг дийдор эрур, ул навъ сотир-дафъин эт,
Хотирни жамъ истар эсанг, аввал хавотир дафъин эт,
Кимки хавотир бўлмаса, осуда хотир бўлғуси.

Марғуб зотингни киши гар англаса танзиҳини,
Юз йил қилолмас фикр этиб мингдин бири тавжиҳини,
Гар Воладек берсанг не тонг ул чўп ила танбиҳини,
Қилди Навоий қаддингга сарви сиҳи ташбиҳини,
Бу табъи номавзун била бечора шоир бўлғуси.

МАҲЗУН ҒАЗАЛИГА МУХАММАС

Сени маҳбублик мулкида улким аржуманд этти,
Мани ҳам ишқ водисида зору мустаманд этти,
Юзунгни, эй париваш, гул каби хотир писанд этти,
Азал деҳқони қаддинг нахлини то сарбаланд этти,
Муҳаббат риштаси кўнглум қуши бўйниға банд этти,

Муродим бўлмади ўл шўхдин ҳосил чиқиб, ваҳким,
Мани ўлдурди бўлғач ўзгага мойил чиқиб, ваҳким,
Деманг, ишқ аҳлини қатлиға ул қойил чиқиб, ваҳким,
Бути.номеҳрибоним масти лояъқил чиқиб, ваҳким,
Бошимға секратиб, хоки таним гарди саманд этти.

Қуёшга ўхшатур аввал жамолин ақли кўтоҳи,
Нединким анга етмас ишқ элининг нолау оҳи,
Боқиб ўз жилвасиға ноз ила товус каби гоҳи,
Ямон кўз тегмасун ҳуснумға деб ул хўблар шоҳи,
Жамоли оташиға донаи холин сипанд этти.

Кўнгул бердим кўзу қошингга, жоно, асру дилкаш деб,
Тараҳҳум қилмадинг ҳаргиз, бу бир зори балокаш, деб,
Жамииъ дилраболардкн сени мумтоз маҳваш деб,
Малоик шаҳнаси хуршидни ҳусниға саркаш деб,
Эшиб, айлантуруб, таъзир учун гардунға банд этти.

Янги ойдекқоши фикрлда қаддим турфа зор эрди,
Лабини ҳасратидин ҳам ҳазин жоним фигор эрди,
Висоли бодасидин Вола кўп уммидвор эрди,
Қиё боқғайму деб, Маҳзун, кўнгул кўп интизор эрди,
Биҳамдиллаҳки, мижгон новакидин баҳраманд этти.

ҲОФИЗ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС

Маро рўзеки, эй гардун, аз он маҳ дур афканди, _
Ба олам з-он сабаб ҳаргиз надидам рўи хурсанди,
Шабе ногаҳ дар он ҳолат ба уммеди барум анди,
Саҳар бар бод мегуфтам ҳадиси орзуманди,
Хитоб омад, ки восиқ шав ба алтофи худованди.

Намедонам чи кайфият бувад дар ишқи афсунсоз,
Набошад дар раҳаш аз якдигар шоҳу гадо мумтоз,
Касе огаҳ нашуд аз кори ў сеҳр аст ё эъжоз,
Қаламро он заббн набвад ки сирри ишқ гўянд боз,
Бурун аз ҳадди тақрир аст шарҳи орзуманди.

Сабаб аз ашки сурхам, носеҳо, з-он рўи гулгун пурс,
Зи хубони жафожў ҳолимаҳжурони дилхун пурс,
Бирав аз жилваи Ширйн, ғами Фарҳоди маҳзун пурс,
Дил андар зулфи Лайли банду кори ишқи Мажнун пурс,
Ки ошиқро зиён дорад мақолоти хирадманди.

Лаби лаъли дурахшонат равонбахш асту шўрангез,
Суханҳоя итоболудаат шаҳд асту сўзангез,
Ба нози ғамза чашмонат нишотафзоу ҳам хунрез,
Ба сеҳри ғамзаи фаттон давобахш асту дардангез,
Ба чини зулфи мушкафшон дилоромеву дилбанди.

Бақои давлати Қайсар бинои ҳашмати Фағфур,
1’изои табъй дарвешон кунад пояндау масрур,
Бувад оинаи чоҳ аз дуои ожизон пурнур,
Ало, эй Юсуфи Мисри, ки кардад салтанат мағрур,
Падарро боз пурс охир, кучо шуд меҳри фарзанди?

Бу олифитрати аз баски бо дунон мажў пайванд,
Бу меҳр аз хоки зулмоти ба сўҳбат сифларо мебанд,
Зи нопокон кашад албатта доман ҳар саодатманд,
Ҳумои чун ту олиқадр ҳирси устухоне чанд?
Дареғ он сояи давлат, ки бар ноаҳл афканди.

Ба ёди дўст ҳар жо чашми ошиқ гиряолуд аст,
Ки файзи он гуҳарҳо ҳамчу кавкабҳои масъуд аст,
Шикаста хотиру сўзи дил инжо боисй суд аст,
Дуои субҳу шоми ту калиди ганжи мақсуд аст,
Ба ин роҳу равиш мерав, ки бо дилдор пайванди.

Бувад ин Вола камтар аз сагони орифон ҳарчанд,
Ба амри шаҳ ба рўҳи Хожа шуд, лекин таважжуҳманд,
Чи мумкин в-арна дар абёти у ҳарфе кунад пайванд,
Ба шеъри Ҳофизи Шероз мехонанду мерақсанд,
Сияҳчашмони кашмирию аркони самарқанди.