Eru xotin ijodkor bo‘lsa…
Yaxshi jihati – bir-birini tushunishadi.
Yomoni ham shu – bir-birini tushunadilar.
Albatta, ular bitta uyda yashashadi.
Biroq, har qaysining xayolida o‘z adabiy qo‘rg‘oni bo‘ladi; bir-birini kiritmasliklari ham mumkin.
Keyingi paytlar adibning omadi chopdi. Rus va ingliz tiliga o‘girilgan asarlarini ayolining maslahati bilan horijiy davlatlar nashriyotlariga jo‘natib ko‘rdi; birato‘la uchta kitobiga xaridor bo‘lishdi.
Adib xursand. Adiba shod. Ikkita dramasi qardosh o‘lkalar teatri sahnasiga chiqdi.
Adib shod. Adiba xursand.
Keyin… Keyin allaqayerdan Qudrat Imkon degan muhibu muxlis paydo bo‘ldi-da, adib ijodining ashaddiy targ‘ibotchisiga aylandi.
Adib hayron. Adiba jilmayadi:
– U sizni mendan tortib oldi. Tinimsiz bong uryapti, sizni maqtayapti.
Chindan shunday; internetda ham adib ijodi haqida ketma-ket maqolalar e’lon qildi;
Qudrat Imkon… Qudrat Imkon… Kim u?
Ixcham, aniq-tiniq bu chiqishlarning izi uzilmadi. Hatto chet ellar adabiy saytlarida ham Qudrat Imkon imzosi qanot qoqdi – adib kitoblaridan keltirilgan iqtiboslar parvoz qila boshladi. Rusiyaning yana bir mashhur nashri Qudrat Imkon so‘zboshisi bilan adib hikoyalarini chop etdi.
Adib xonasida edi. Qo‘ltelefoni jiringladi.
– Tabriklayman. Ijoding haqida tahririyatga zo‘r maqola kelib tushdi, navbatdagi sonimizga joyladik. Yaxshi tahlil. Temirni jizg‘anak etar darajada yozibdi.
Xalqaro badiiy jurnalda ishlaydigan shoir do‘stining “suyunchi”sidan ko‘ngli charog‘on tortdi.
Yozuv stolida jimirlab turgan kompyuter qoshiga kelib o‘tirdi. Chala qolgan hikoyasi davomini yozishga kirishdi. Jumlalar shamolday shiddatli tus olib, so‘zlar yomg‘irday to‘kilib turgan avji-zarb payti urib qolish kerak. Shunda o‘quvchi ham bir nafasda o‘qiydi.
U hikoya qa’riga singib ketdi. Asar o‘zi ham kutmagan, xayoliga kelmagan yechim bilan yakun topdi. U ba’zida hikoyaning ham o‘z ruhi bo‘lishi, yozuvchini shu ruh gohida ergashtirib ketishini ich-ichidan his qilgan. Bu gal ham shunday bo‘ldi – hikoya “boshqa yo‘ldan yurdi”. Nihoyasi esa go‘zal!
Kayfiyati yorug‘ holda deraza raxiga suyandi.
Osmon tund. Ko‘z yoray deb turibdi. Qilt etgan yaproq sukunati titratib, bulutlarni to‘zg‘itadiganday… Kech kuzak havosidan yomg‘ir hidi keladi. Tuyqus shamol turdi. Qunishgan kuzgi bog‘ yomg‘ir hamlasi ichra qoldi. Xazonlar yer so‘qqanday bo‘ldi. Bu manzarani kuzatgan adib: “Tabiatning o‘zi buyuk ijodkor, ulug‘ musavvir… Bizlar undan ko‘chiramiz…”, degan xayolga bordi.
Kechqurun xotini ishdan keldi.
– Ta’til payti juda yaxshi ijod qilayapsiz, – dedi u jilmayib. – Havasim kelayapti. Aytmoqchi, sizning asaringiz haqida yana o‘sha Qudrat Imkon deganlari zo‘r maqola e’lon qilayaptiykin. Gazetada ishlaydigan dugonam qo‘ng‘iroq qildi.
– Ha-ya. Chiqsa o‘qiymiz-da… – negadir xijolat tortdi.
– Elektron pochtamga Londondan xat keldi, – davom etdi ayoli. – Adabiy tanlovda ishtirok etish uchun boshqa yozuvchini tanlashibdi. Har bir mamlakatdan bir nafar shoir yo yozuvchi qatnashishi lozim ekan. Tanlov hay’ati uning asarlariga to‘xtaldi, deyishibdi. Men qoldim. Umid qilib turuvdim-a…
– Kim ekan u yozuvchi?
– Bilmadim…
Ertasiga adib Londondan xat oldi. Xalqaro adabiy tanlovda ishtirok etadigan bo‘libdi. U dovdirab qoldi; axir, hech qanaqa London yo undan narisiga asarlarini yubormagan edi.
– Yaxshi bo‘pti, tabriklayman, – dedi xotini yana jilmayib.
Adib xotini qarshisida mulzam tortdi. Xijolat chekdi. Xuddi uni aldaganday, toptaganday his qildi o‘zini.
– Axir, men hech qanday tanlov-panlovga asar yubormaganman. Sening ham o‘sha tanlovda qatnashganingdan bexabar edim. Kecha o‘zing aytding, bildim.
– E-e-ey, qo‘yavering. Qaytamga yaxshi-ku. Sizning yutug‘ingizdan xursand bo‘laman. Xudo xohlasa, g‘olib bo‘lasiz. Men surishtirdim. Asaringizni o‘sha Qudrat Imkon degan shaxsiy munaqqidu mirzongiz jo‘natgan ekan.
Adibga xotinining keyingi gapi og‘ir botdi. U endi Qudrat Imkonni yomon ko‘rib qoldi. Uning “izidan” tushdi; koshki topolsa. Astoydil qidirdi. Ijtimoiy tarmoqlardagi boshqa elektron chiqishlarida ham o‘zi haqda biror ma’lumot qoldirmagan.
Feysbuk tarmog‘ida bor ekan, biroq hech qanday bildirgi yo‘q. Rasmi o‘rnida bir quchoq oq atirgul turibdi. Ha, bir quchoq oq atirgul! Na kimligi, na tug‘ilgan yili-yu shahri, na manzil-makoni-yu yoshi, na kasbi-kori haqida yozilmagan. Faqat o‘sha: bir quchoq oq atirgul suvrati o‘rnida porlab turibdi. Telegram kanalida ham shu. Rasmi joyida o‘sha bir quchoq oq atirgul! Na telefon raqami bor…
Qo‘ltelefonining telegram kanali orqali Qudrat Imkonga oxiri xat yozdi. O‘z ijodiga nisbatan e’tibor va e’tirof uchun tashakkur bildirib, tanishmoqchi ekanligi, kimligini bilishga judayam qiziqayotganini, undan minnatdorligini izhor etdi. Qayoqda, javob yo‘q. Qudrat Imkon jim. Kunlar o‘taverdi, internet tarmoqlarida adib ulug‘langan qisqa tahlillar, uning yutuqlari haqidagi xabarlar Qudrat Imkon tomonidan muntazam e’lon qilinaveradi. Bu do‘stu dastyorlarning beminnat xizmatlari adibga erish tuyular, ayniqsa, feysbuk tarmog‘ining, “Bir quchoq oq atirgul” aks etgan maydon – Qudrat Imkonga tegishli profilda ko‘zi tushishi hamono qalbini negadir xijolat hissi egallardi.
Bir kuni serbiyalik tanish noshirdan xat oldi. Adibning Rossiyada chop etilgan yana bir kitobini ruschadan serb tiliga tarjima qilayaptiykan. “Men internet tarmoqlarini kuzatib borayapman. Sizning ijodingizni keng miqyosda targ‘ib qilishmoqda. Yaqinda “Rus qo‘ng‘irog‘i” nashrida ijodingiz haqida yaxshi maqola e’lon qilinibdi. Kitobga shuni so‘zboshi qilsak, nima deysiz? Muallifdan rozilik olib bering. Asaringizni chindan ham Qudrat Imkon mukammal o‘rgangan. Yaxshi his qiladi. Unga mening nomimdan salom ayting. Siz baxtli adibsiz, shunday targ‘ibchilaringiz bor.
Xayr, omon bo‘ling. Hurmat bilan, L.I…”
Adib “Rus qo‘ng‘irog‘i” gazetasida chop etilgan maqoladan bexabar edi. Qudrat Imkonning bu galgi marhamatidan dilida yoqimli bir xijillik tuydi.
Yil baribir omad va zafarlar og‘ushida o‘tayotgandi. Qudrat Imkonning beminnat adabiy xizmatlari besamar ketmagandi. Xalqaro adabiy maydonda bo‘y ko‘rsatish uchun asar yaxshi bo‘lishi bilan birga, uning targ‘iboti ham juda yuksak darajaga yetishi shart, degan tamoyil zamirida ayni haqiqat mavjudligini adib his qildi.
Surunkali ijodiy ish, yozib chizish baribir insonni toliqtirib qo‘yadi. Kuzning so‘nggi kunlarida tobi qochdi. Adib biroz davolanish va kuch to‘plash uchun shifoxonaga yotdi.
Tushlik mahalidan so‘ng xotini yana ko‘rgani keldi.
– Ertalab ham kelib ketganding-ku. Seni ham rosa tashvishga qo‘ydim, – dedi mehri tovlanib. – Bolalarga ham ayt, ovora bo‘lmanglar. Hamma narsa yetarli. Men faqat dam olayapman.
– Biz sizni sog‘inib qolayapmiz, – jilmaydi xotini. – Kechqurun nevarangiz ham kelmoqchi.
Adib karavoti yonidagi kursiga kelib cho‘kkan ko‘yi qo‘lidagi yelim xaltadagi meva-chevalarni tumba ustiga taxlayotgan mehribon va munis ayolga zavq bilan termildi. Jontomirlari shu xilqat qalbiga bog‘langani, yozig‘iga shunday mushtipar jufti halol bitilganidan Yaratganga shukrona aytdi. Ayni dam qarshisidagi oila chirog‘i, suyangan tog‘i, oqila va ojiza zot, ulkan adiblik rutbalari uyg‘unlashgan go‘zal ayol qoshida tuyqus xijolat torta boshladi va negadir o‘z yelkasida qaytarib bo‘lmas qarz yukini his qildi. Xayoliga kelgan gapni tilga ko‘chirdi:
– Nasibam, o‘zimning adibam! Sen juda ham kuchlisan, men shunday o‘ylayman…
Ayol jilmaydi. O‘rnidan turib xayr-xo‘shlashdi. Xona eshigiga yetkach, nimadir yodiga tushdi chog‘i, to‘xtab eriga yuzlandi:
– Adabiyot institutidan qo‘ng‘iroq qilishdi. Telefoningiz o‘chiq ekan. Men shifoxonadalar dedim. Haligi, ijodingiz haqida ilmiy ish qilayotgan tadqiqotchi qiz Qudrat Imkonning maqolalaridan ham foydalanmoqchi ekan. Uni topolmabdi. Endi siz bilan uchrashmoqchi… Men telefon raqamingizni berdim.
Adib ko‘zlarini yumib bosh irg‘adi. Anchagacha xayol og‘ushida yotdi. U Qudrat Imkon bilan ko‘rishish istagi anchadan beri o‘zining ham qalbida alanga olayotganini, bu xohish tobora og‘riqqa aylanayotganini xotini ham his qilishini bilardi. Shuning uchun Qudrat Imkon haqida gap ketsa ayoli oldida ko‘ngli xijil bo‘lar, o‘zini qo‘yarga joy topolmasdi.
Xotini chiqib ketgach, qo‘ltelefonini yoqdi-da, Qudrat Imkonning telegramdagi manziliga kirdi va unga yoza boshladi.
“Men shifoxonadaman. Siz bilan ko‘rishishim shart”.
Yo qudratingdan! Javob keldi. Ha, undan javob keldi.
“Xabarim bor”, deb yozdi u.
Adib shoshib qoldi. O‘rnidan shahd bilan turib ketdi. Hayajon va entikish zo‘ridan vujudga titroq kirdi.
“Menga qilgan barcha yaxshiliklaringiz uchun tashakkur”, deya shoshib yozdi u.
“Hechqisi yo‘q!”
Endi adibning g‘azabi tosha boshladi.
“Biroq ko‘p hollarda erkakning ishini qilmadingiz”, deb yozdi.
“O‘zim bilmagan holda xotinimning yo‘liga to‘g‘anoq bo‘lib qoldim. Bu siz tufayli… Ha, siz tufayli. Uning ko‘ngli cho‘kdi, lekin menga sezdirmadi…”
“Tushunarli. Mayli, ertaga sizning yoningizga, shifoxonaga o‘taman. Gaplashib olamiz…”
Tunda uxlay olmadi.
…Ertasiga nonushtadan so‘ng ko‘zi ilindi. Hushimi, tushimi, anglay olmaydi; ulkan daryo bo‘yida turibdi. Daryo sathi oppoq atirgulga liq to‘la. Suv o‘rnida oppoq atirgullar oqayapti. Birpasdan so‘ng osmondan ham oppoq atirgullar yog‘a boshladi. Narigi qirg‘oqda nimadir taraqlagan ovoz berdi, ayoli Nasibaning jilmayib turishini ko‘rdi. Yana nimadir taraqladi. Uyg‘onib ketdi.
Farrosh xonani yig‘ishtirayotgan ekan. Hozirgina ko‘rgan g‘aroyib tush ta’sirida derazaga yuzlandi, osmonga tikildi. Bir uyum oppoq bulut suzib yuribdi, xuddi bir quchoq oppoq atirgulga ham o‘xshab ketadi. Shu mahal adibning qo‘ltelefoni chingillab ovoz berdi – xabar keldi. U telefon ekraniga qaradi. Ko‘zi tinib ketdi, hayajonlandi. Qudrat Imkon xabar yubordi:
“Men keldim. Eshigingiz oldida turibman…”
Adib o‘rnidan shahd bilan turib, xona eshigiga o‘girildi. Ostonada… Ostonada esa eshikka suyangan ko‘yi bir quchoq oppoq atirgul ko‘targan ayoli jilmayib turardi.
“O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasi, 2023 yil 15-son