Геннадий Николаевич Айги (Геннадий Айхи) 1934 йили Чувашистоннинг Шаймурзино қишлоғида таваллуд топган. Айги тахаллуси чувашча “хайхи” сўзидан олинган бўлиб “ана у” деган маънони англатади.
Айгининг дастлабки чуваш тилида ёзган шеърлари 1949 йилдан бошлаб эълон қилина бошлайди.
1953 йили А.М.Горький номидаги Адабиёт институтига ўқишга киради. 1958 йили унинг чуваш тилида илк китоби чоп этилади ва ўша йили “социалистик реализм методи негизига путур етказувчи ижоди” туфайли институтдан ҳайдалади.
Б.Пастернак билан учрашув ёш шоир ижодида катта бурилиш ясайди, у Айгига рус тилида ижод қилишни маслаҳат беради.
Айгининг рус тилида битган шеърлари узоқ йиллар давомида фақат чет элларда эълон қилинади. Унинг шеърий тўпламлари немис, чех, француз, инглиз тилларига ўгирилиб қатор хорижий мамлакатларда чоп этилади.
Унинг Россияда илк китоби 1991 йили эълон қилинган.
Айги шеърларидаги мазмунни илғаб олиш дафъатан қийин. Бу шеърларга калитни сокинлик бағридан топишингиз мумкин. Зеро, бу ажиб поэзия қалбингизга сукунат фазоларидан бокиралик инган дамларда мусаффо хаёлларингиз ва нур янглиғ туйғуларингиз жилвасини ўзида мужассам қилади.
Айги ўзининг бетакрор шеърияти билан кўплаб мамлакатларнинг нуфузли мукофотларига сазовор бўлган. Айги ижоди бугунги кунда катта қизиқиш билан ўрганилмоқда. 1997 йили Чебоксарида бутун дунё “айгичи”ларининг ўзига хос анжумани ўтказилди.
Шоир 2005 йили Москвада вафот этди ва у ўз туғилган қишлоғи Шаймурзинога дафн этилган.
СЕВГИЛИМ ҚОШИДА
Бу нозик рафтор оғушидаги
тушларда нени унутибди Тангри?
Илк бор бунда ҳайратланди У
ва бу маъво шу боис шаффоф.
Тўлқинлар оҳиста елади бунда,
бундадир энг олис қирғоқлар.
Мен-чи, қаердаман?
Очилар киприклар, ахир, мен томон,
турибман уларнинг рўпарасида –
мен мавжудман мавжудсизликда.
Саслардан чўчийман,
нурдан чўчийман
бу рафтор ҳаққи,
бироқ ўтмоқдадир умр,
барчасига тоқат қиламиз тағин.
* * *
дарё – энди ўзга – ўраб олар
йўғиради бизни ҳам
ўзининг янги тўлқинларига
бирам совуқ
тиниқ ва яхлит
“биз у ердамиз” демоқликка кеч
Ёлғиз, ёлғиз, ёлғиз
Холи – Софликдан
БОҒДАГИ ҚОР
тоза содда
теран тиғиз
ҳам сокин ҳам сассиз
оппоқ ададсиз
уйқу босар
у – ёғади
ялтираб нигоҳга илашар
у ёғар
моҳияти шу
ЭРМАН МЕҲРИ
дала: нақ касалхона!
гўё бир бурчакда –
эрман шохчаси:
гўё қиш кунида
бармоқлари
алоҳида –
унга ботирилган
ТУН. МОСКВА ТАБОРГА ЎХШАЙДИ
ухларлар – худди тахталар сингари
чанг босган, нуқрали, ҳашамдор
ташлаб қўйилган эшкаклар каби
ухларлар: бир-бирларига урилиб
тўкилиб: ухларлар
ЖУДОЛИКЛАРДАН БИРИНИ ХОТИРЛАШ
арғимчоқда ўтирибсан, юрагингда
адоқсиз ғусса!
тебратасан ўзингни ўзинг,
ўзингга она излайсан ўйларингда… –
энди Коинот она сенга…
* * *
ким – муносиб сукунат
ҳақида гапиради – парвардигор
олдидаги – бу қизғиш
сўнаётган дақиқалар –
наъматакларни ҳам ўйларга
мойил қилар: биз ҳам
йўғрилишимиз мумкин
сукунатга: лекин
бу сукунат ўзгача:
биз йўқлик чоҳига чўкамиз:
фикрлар жавоб тополмайдиган
чоҳга
ва яна қайтамиз
ўз сукунатимизга
асл Сўзга қайтган сингари
ЧОШГОҲ
Атиргуллар
яллиғланар –
кўз ёшингни узоқ
артганинг каби.
БАҲОРДА – ДАЛА
Мўъжизалар кўмиб ташлар унда ақлни
ҚИЗИМ БИЛАН САЙР: ШАҲАР
сен-ла кезсам – бамисоли тўйиб ухлайман!
ёнимда
баргларни ўйнайсан – оқ нур таралар:
ким у – нима у? Қизил четан
бамисоли қоним – сассиз: меҳрга лим-лим:
табиат бирам мунис –
коинот тўла нур:
сайр давомида яшнагайсан сен!
мен бу онлар бамисоли тўйиб ухлайман
ширин тушлар кўраман
энг бокира ҳисларга тўламан:
бахтни ҳис этаман
бутун вужудим-ла
ГУЛ ВА ГЎДАК
нақ
гўдакнинг ўзи
(ташқарида – боғ эшик ортида
кўл эпкинидан
тебранаётган гул)
нақ
ғунчанинг ўзи
(қўшни хонада
энди атак-чечак
қилаётган гўдак)
ЭРМАК
Рангпар чеҳра –
сукунатнинг нақшин рафтори!..
қайлардадир тушлар
қўзғалар,
енгил қанот қоқар –
бу рафтор ботинида
худо ўз-ўзи-ла банд
унда ўзга
ҳеч нарса йўқ.
Инсон ибтидоси қадар –
бу ўйиндан
менга соғинч туйғуси
қолади холос.
СОКИНЛИК
ойнаванд айвонларга
қора қушлар яширинган бу ерда
юлдуздек ялтирайди қорнинг парчаси!
зулматнинг тумшуғидан
бу ердаги жимжит ҳовлига
уйларнинг нурли соялари тушар
шохларнинг бужурлиги
ёқар дарахтларга
шуълалар ярашар тун либосига
ойнадан
бўғотдаги қор ёғдуси тушиб турган
китоб саҳифасига
нурлар тори
ёрқинроқ тизилсами эди
ҚОР ТУШГАН КУН
у яна
шу ерда
қайтди шохчаларнинг
маъюс-маҳзун
саслари қанотида
узоқ вақтдан сўнг
(кун кунга ўхшамас
қишлоқлар шаҳарлар
бир хил
сукунатда)
у яқинлаб келар
(тобора)
кўринар деворларда қоғозларда
печнинг оқлигида –
бамисоли болаликда унутилган
тортиб олинган ва
қоронғи далалар қўйнидан
қайтариб келтирилган
турар оппоқ ҳадикли чеҳраси билан
ШАҲАРДАГИ АТИРГУЛЛАР
о бу ранг уларнинг дарди: бирам шуълаланар!
унда – уларнинг изтироблари…
шаҳарда ҳам – далалардагидек
эмин-эркин
қалблари очиқ ҳаммага
улар кўзга тушарлар осон
изтироб – юзда акс этганидек
нигоҳлар – гўзалликка қадалганидек
шунда иккита қалбда
дард уйғунлашар:
чинакам хайрихоҳлик бу… –
бизнинг дардимиздан ташқаридаги дард
намоёнимиздир бизнинг!..–
бамисоли қайғули замин тушидаги
қизғиш шафақдек
(шарпалар серҳадик!..
сиз ва биз ҳақимизда
сўйлашар улар! –
ўзимиз ўзимиз билан
сўйлашсак бўлмасмиди)
ЎЙИНҚАРОҚ ЛЮДА
Ўтлоқ.
(Эсингизда турсин. Эсингизда турсин.)
Қизча-капалак.
Ибодатхона.
Қизча-капалак.
Ўтлоқ.
ЯРИМ ТУНДА УЙҒОНГАНДА
идрокда – ёрқинлик (бамисоли
тиғ тиғга урилгандек
ўртадаги ялтиллаган кўлмакдек):
ҳар ким ўз жойида! – ялангликдагидек
қиш чилласин кечасидаги
ёлғизсан: аниқ (эслаб қолдим лавҳани)
ўз қабримга кирар маҳалим –
ер остига кўникдим –
шундоқ қилиб: тиғдек ёлғизман мен
(гўё иккитаки – алоҳида-алоҳида ерда).
тириклар билан биргаман! –
кечаги кун – мени кўмишган
АТИРГУЛ – БОЛАКАЙ
Ўғлим Алёшага
кўз олдимда – изтироб-ла ўйлайман – ўйларим сўнгида ҳам
кўз олдимда –
яна изтироб-ла ўйлайман – ва яна кўз олдимда…
изтиробли меҳр –
бутун умрингга етгайдир! –
бу – кўрганларинг ва фикрлаганларинг доираси… –
бу – изтиробдан ёнган қуёш:
оташ ўрнига чексиз-туганмас
дард тўлгайдир –
менинг ҳаётимнинг меҳвари ушбу:
сукунатда ҳаммаси мавжуд:
жой топилар Эркка ҳам, Зафарга ҳам;
Муҳаббатга ҳам! –
сукунат ва ўғлимнинг гулгун чеҳраси… –
сўнгги атиргул:
фарзандим… –
(ҳаммаси кўз олдимда: юрак қадар маъсум тишчалари ҳам!.. –
кўзларининг ёниши – бамисоли қўшиқ
бокира юз узра яшнаган чексиз)
ОЗРОҚ
бахтдан – “Озроқ”
эзгуликдан – “Озроқ”:
шивирлаш: қуёшдан эсган шабада:
ризқдан – озроқ… кундуз шуъласидан ҳам… –
озроқ одамлар шовқинидан –
ўлимга шай одам таоми янглиғ… –
токи биз уни осойишта қаршилайлик
ҳар қандай остонада –
биродарона хайрихоҳлик ила… –
о бизнинг эркимиз! – қалбимиз шуъласидир:
жўн, содда:
“Озроқ”
ШАҲАР ТАШҚАРИСИДАГИ УЙ
Ўғлим Константинга
шабнамлар-ла муҳрланган
Ҳаёт аталмиш
Ватандан –
ойна
чорқирраси ичра
қалб нуқраланар:
самбит
гулламоқда
гўдак
чулдирар!–
сирли мулоқот (гул ва илк калом)
доғ тушмаган – ўша Ватанда
БАЙРАМ ТИМСОЛИ
К.С.Малевич таваллудининг юз йиллигига
олисда
оқликни англаган одам
оппоқ қор устида
борар
кўринмас байроғи билан
* * *
Ёддан ўчар баҳслар,
ҳижронлар, хатлар.
Биз кетамиз
қолар фақат соғинч –
одамларнинг тушлари,
овозлари,
чарчоғининг сассиз, мубҳам
тўлқини изидан.
Қолар
қачонлардир биз деб аталганларнинг
изидан соғинч.
Шундоқ экан,
нечун ранжимоқ керак
ҳаётдан, одамлардан, ўзингдан, мендан…
Ахир,
бир тўлқин бўлиб кетгаймиз-ку
бу издиҳомдан;
ахир,
қабрларимиз аро чўккан кенгликни
қорлар эмас, темир излар эмас,
ўлчар-ку мусиқа.
Русчадан Мирпўлат Мирзо таржималари