Бу одам 1877 йил қиш тонгларидан бирида Жанубий Англиядан ташриф буюрди. Қизил юзли, бақувват гавдаси келишган бу одамни кўплар чиндан ҳам Жон Булнинг ватандоши деб ўйлади. Унинг бошини баланд тоқли шляпа безаган, эгнига эса ғалати ёпинчиқ ташланган эди. Уни бир тўда эркак, аёл ва ёш болалар сабрсизлик билан кутишаётган, кутувдагилар баъзиларининг бўйнида қонталаш чандиқ кўринар, бошқа бирлари эса бошсиз бўлиб, улар чайқалган кўйи эҳтиёткорлик билан қадам ташлар эди.
Тўдадагилар бегонани ўраб олишди, кимдир бўралаб сўкди, аммо қўрқув исканжасидаги оломон бундан ортиғига журъат қилмади.
Шу дам юзлари кўкимтир, кўзлари эса чаноқлар қаърида базўр йилтираётган бир одам ҳарбийларга хос қадам билан олдинга чиқди; пахмоқ сочлари-ю анчадан буён парвариш кўрмаган соқоли юзларини еб битиргандек эди. Саноқсиз шамшир излари денгизга қуйилаётган ирмоқлар каби вужудини шудгорлаган бу одам қаршисида бегона кимса бир муддат тараддудда қолди, аммо бу ҳолатини сездирмаслик учунми, дарҳол қўл узатди.
— Хоинлар шамширидан завол топган жасорат тимсолини бу ҳолда кўриш нақадар аянчли! – деди у. – Аммо қотиллар сенинг буйруғингга биноан улушини олиб, Музаффарият майдонида сиртмоққа тортилганларини эшитиш эса кўнгилга ором бахш этади.
— Мабодо сен Сантос Перес ва ака-ука Рейнафлар ҳақида гапираётган бўлсанг, билгинки, шунча йиллар ўтиб, мен энди улардан миннатдор бўляпман. – Шубҳага ўрин қолдирмас салмоқ билан жавоб қилди ярадор одам.
Суҳбатдоши унинг сўзлари чинлигига ишонқирамай қараб қўйди. Кирога сўзларига ойдинлик киритишни лозим топди:
— Сен мени ҳеч вақт тушунмагансан, Росас. Ахир иккимизнинг пешонамизга бутунлай терс қисматлар битилган бўлса, қайдан ҳам тушунардинг. Оврўпага қучоқ очган, эндиликда жаҳондаги энг номдор шаҳарга ҳукмронлик қилиш сенинг чекингга тушган, мен эсам Американинг бир тупкасида қашшоқ гаучолар билан бирга улардан-да қашшоқ тупроқ учун жанг қилиб умримни ўтказдим. Найза ва ҳайқириқлар, саҳро ва чекка ўлкаларда эришилган қарийб унутилаёзган ғалабалар – менинг мулким.
Барранко Яко деб аталган ҳоли жойда тиш-тирноғигача қуролланган одамлар тасодифан ташланиб, танамни шамширларига ем қилганлари учун ҳам мен одамлар хотирасида ҳали узоқ яшайман. Бу ғаройиб ўлим учун сендан миннатдорман. Ўшанда мен лутфан таклиф этган бу туҳфангни қадрига яраша баҳолай олмагандим, аммо авлодлар буни хотирларидан фаромуш қилганлари йўқ. Ёки сен ўша давр тараннум этилган гўзал суратлар ва Сан-Хуандан чиққан бир машҳур одам қаламига мансуб қизиқарли рисоладан бехабармисан?
Ўзини ўнглаб олган Росас суҳбатдошига нафрат билан тикилди.
— Хаёлпараст, – деди у.- Авлодлар мақтови аслида замондошлар олқишига баробар. Кейингисининг қадри бир тийин, чунки бу олқишни пулга ҳам сотиб олиш мумкин.
— Кўнглингда нималар борлигини яхши биламан, – эътироз билдирди Кирога. – 1852 йилда тақдир шафқат юзасидан ва ё сени охирига қадар синовдан ўтказиш учунми, эркак кишига муносиб ажални юборган эди. Қисматингни тасдиқлаш учун сен жангда ҳалок бўлишинг лозим эди, аммо сен қўрқоқлик қилдинг ва бу туҳфага муносиб эмаслигингни кўрсатдинг.
— Нималар деяпсан? -Росас бўш келишни истамасди.- Жанубда бир умр асов отларни, сўнг эса бутун мамлакатни жиловлаган одамни қўрқоқ, деяпсанми?
Кирога кулиб юборди.
— Ҳа-да, – деди у, – иш бошқарувчиларинг берган гувоҳликларига ишонадиган бўлсак, сен чиндан ҳам эгарда мўъжизалар яратгансан, аммо у маҳаллар бутун Америка бўйлаб – буниси ҳам эгарда – бошқа мўъжизалар ҳам яратилаётган, уларнинг номлари эса Чакабуко ва Хунин, Пальма Редонда ва Касерос эди.
Росас охиригача тинглаб бўлгач, жавоб қилди:
— Менинг жасорат кўрсатишимга ҳожат йўқ эди. Сен айтаётган мўъжизалар аслида муҳораба маҳали мендан ҳам жасоратлироқ жанг қилган ва менинг омонлигим ҳаққи жон таслим қилган одамларим эди. Сени ҳалок қилган Сантос Перес ҳам шуларнинг бири. Жасорат – сабр ва бардош демак; кимдир узоқроқ бардош беради, бошқаси – камроқ, аммо эртами-кеч ҳар қандай одамнинг қудратига путур етади.
– Бўлиши мумкин, -деди Кирога, – аммо мен тегишли умримни яшаб, ажалимни ҳадиксиз қарши олдим. Бугун ҳам мени бутунлай яксон этиб, қайта пайдо қилувчилар томон пешвоз чиқарканман, менга бошқа қиёфа ва бошқа тақдир ҳозирланганини биламан, чунки зўравонликлар тарих баъдига уриб бўлган. Бошқа қиёфам ким бўлиши ва менинг ўзим яна қандай эврилишларга дучор бўлишим менга қоронғу, аммо шу нарсани аниқ биламан – менинг ворисим ҳам худди ўзим каби жасурлик майини сипқоради.
– Мен эсам ортиқча нарса талаб қилмайман, – деди Росас, – ўзлигимча қолиш менга кифоя.
— Тошлар ҳам ҳамиша тош бўлиб қолишни истайди, -деди Кирога, -емирилиб адо бўлгунига қадар улар тошлигича қолиши муқаррар. Ажалга қадам қўяр эканман, мен ҳам сен каби ўйлардим, аммо бу ерда кўп нарсага ўрганар экансан. Яхшилаб эътибор қил – иккимиз ҳам энди бошқачамиз.
Аммо Росас уни эшитмас, овоз чиқариб ўй сурарди:
— Мен мурда бўлиш учун яратилмаган бўлсам керак, йўқса мана бу жойлар ва бу суҳбат нима учун менга туш бўлиб, мен эмас, балки бошқа – ҳали туғилмаган бошқа одам кўраётган туш бўлиб туйилаётир?..
Улар бошқа бир оғиз сўз айтишмади, илло бу маҳал уларни Кимдир ўзига чорлаётганди.

Шарифжон Аҳмедов таржимаси
________________________________
Кирога – Хуан Факундо Кирога (1790–1835), аргентиналик ҳарбий ва сиёсий арбоб, Хосе Мануэл де Росас ёллаган қотиллар томонидан ўлдирилган.
Росас – Хосе Мануэль де Росас (1793–1877), сиёсий арбоб, саркарда ва Аргентинани қаттиққўллик билан бошқарган мустабид (1835–1852). Иқтидордан ағдарилгач, мамлакатдан қочган ва Англияда қувғинликда қазо қилган. Борхеснинг узоқ қариндоши.