Гаспринский (Ғаспрали) Исмоилбек (1851.21.3, Боқчасарой яқинидаги Ажикўй қишлоғи — 1914.11.9, Боқчасарой) — жадидчилик ҳаракатининг асосчиси, ёзувчи ва публицист. Гаспринскийнинг отаси Мустафо Гаспринский Россия ҳарбий дворяни (прапоршчик) бўлиб, Ялта шаҳри яқинидаги Гаспра қишлоғидан эди. Гаспринский қишлоқ мусулмон мактаби, Оқмачит (ҳозирги Симферополь) гимназияси ва Воронежда, Москва кадетлик корпусида ўқиди (1864—67). Қримга қайтгач, рус тили ўқитувчиси бўлиб ишлади (1867—70). Истанбул ва Сорбонна (Париж) университетларида ўқиди (1871—75). Жазоир, Тунис, Миср, Грецияда бўлди. Парижда француз социалистлари ва либералларига яқинлашди. Туркияда Ёш турклар ҳаракати раҳбарлари билан танишди (1875—77). Боқчасарой шаҳри мэри қилиб сайланди (1877). Гаспринский туркий халқлар тарихи ва адабиётини ўрганиб, Шарқ билан Ғарб оламини таққослаш имкониятига эга бўлди. Гаспринский «Русия мусулмонлиги» (Симферополь, 1881) илк рисоласида Европа цивилизациясидан кўр-кўрона андоза олишга қарши чиқиб, уни танқидий қабул қилишга, мусулмонларни илм-фанни эгаллашга, техника ютуқларидан фойдаланишга даъват этди. «Оврупо маданиятига бир назар мувозини» (Истанбул, 1885) асарида эса социализм ғоялари билан баҳсга киришиб, унинг асосий тамойилларини шубҳа остига олди. Гаспринский Россия мустамлакасидаги барча мусулмон халқлар маорифини тубдан ислоҳ қилиш, дунёвий фанларни ўқитиш масаласига алоҳида эътибор берди. Боқчасаройда дастлабки «усули жадид» (янги усул) мактабини очди (1884). Туркистон генерал-губернатори Н. О. Розенбахга мусулмон мактабларини ислоҳ қилишга доир лойиҳасини юборди. Рад жавобини олгач, 1893 йили Туркистонга ўзи келди, Бухоро, Самарқанд, Тошкентда бўлиб, тараққийпарвар зиёлилар билан учрашувлар ўтказди.Гаспринский жадидчилик ғояларини кенгроқ ёйиш учун «Таржимон» (1883 йил 10 апрелдан), «Миллат» (1908), «Болалар олами» (1908—15), «Уйғониш» (Қоҳира, 1908, араб тилида) газеталари, «Аёллар олами» журнали (1908—10), «Ха-ха-ха!» ҳажвий ҳафтаномасини чиқарди. Жадид мактаблари учун «Хўжаи сибён» («Болалар муаллими») дарслигини, «Раҳбари муаллимин ёки муаллимларга йўлдош» (1898) китобини ёзди.Гаспринский мусулмон миллий озодлик ҳаракатининг йўлбошчиси сифатида танилди. У Кавказ, Волгабўйи, Миср ва Ҳиндистонга бориб, умуммусулмонлар қурултойини чақиришга ҳаракат қилди. Бутун Россия мусулмонлари 3 та конгресси ишида фаол қатнашди (1905—06). Дастлабки умуммусулмон сиёсий партияси «Иттифоқ ул-муслимин»ни тузиш ташаббускорларидан бири бўлди (1906). «Дор ул-роҳат мусулмонлари» илмий-фантастик асари, «Юз йилдан сўнг. 2000-сана» бадиий-публицистик романи, «Туркистон уламоси» китобининг муаллифи. (Қаҳрамон Ражабов)Ад.: Қосимов Б.. Исмоилбек Гаспрали, Т., 1992.