– Bu sen ketadigan poyezdmi?
– Ha, men ketadigan poyezd.
Perronning chirk bosib ketgan bostirmasi ostida qo‘zg‘alishini kutib turgan parovoz go‘yo quturgan buqadek kishini vahimaga solardi.
– Sen shu poyezdda ketasanmi? – deb so‘rashdi mendan.
Parovozdan shovqin bilan chiqayotgan bug‘ odamni dahshatga solardi.
– Ha, shu poyezdda ketaman, – deya javob berdim men.
– Qayerga ketyapsan?
Men borar manzilimni aytdim. Avvallari do‘stlarim bilan bo‘lgan suhbatda so‘rashganda ham bu manzilning nomini aytmagan edim. Hoynahoy, bu kamtarligimdan bo‘lsa kerak. Negadir shu manzilning nomi odamlarning qiziqishini uyg‘otadi. Uning nomini yozishga hozir ham jur’atim yetmaydi.
O‘sha paytda menga, xuddi surbetga qaragandek g‘azab bilan, kimdir tentakka qaraganday shubha bilan, kimdir xomxayol bilan yashovchi odamga qaragandek achinish bilan menga qarardi. Kimdir ustimdan kulardi. Men vagonga sakrab chiqdim, oynani ochib tashqaridan tanishlarimni qidira boshladim. Ammo bironta tanish chehra ko‘ringani yo‘q.
– Qani, uchar poyezdim, yo‘lga tush. Vaqtni yo‘qotmaylik, shamoldek yel! Hurmatli mashinist, ko‘mirni ayamay yoq! Uchar ajdaringizga qamchi bosing!
O‘rnidan qo‘zg‘algan parovozning pishqirgan ovozi eshitildi. Vagonlar asta-sekin o‘rnidan siljidi, bostirma ustunlari birin-ketin ortda qola boshladi. So‘ng uylar va yana uylar, fabrikalar, tomlar, uylar, yana uylar, ko‘rinib turgan zavod mo‘rilari, darvozalar va yana uylar, daraxtlar, tomorqalar, yana uylar, yaylovlar, dalalar, osmonda suzib yurgan pag‘a-pag‘a bulutlar birin-sirin ko‘zga tashlanib orqada qolardi. Qani, olg‘a mashinist! Bor kuching bilan tezlikni oshir!
Yo tavba, biz qanday uchib borar edik-a! Bu tezlikda birinchi raqamli stantsiyaga, so‘ngra ikkinchisiga, uchinchi, to‘rtinchi va beshinchisiga yetib borish hech gap emas, deb o‘ylardim. Mamnun holda tash-qaridagi telegraf simlarininng dam pasayib borishi, so‘ngra yana ko‘tarilib pastga tushishini tomosha qilib ketardim. Poyezdning tezligi borgan sari oshib borardi. Ro‘paramda qizil duxobali o‘rindiqda ikki janob o‘tirardi, aftidan ularning poyezdda ko‘p yurganliklari ko‘rinib turardi; ular negadir dam-badam soatlariga qarab qo‘yardilar va boshlarini chayqagancha ming‘irlab, nimadandir norozi bo‘lib so‘zlashardilar.
Aslida tortinchoq bo‘lsam-da, shu tobda jur’at etib:
– Uzr, savolim o‘rinsiz bo‘lsa-da, janoblar, ayting-chi, sizlar nimadan norozisizlar? – deb so‘radim.
– Ha, juda ahvolimiz tang, – dedi yoshi kattaroq janob. – Chunki, poyezd imillab yuryapti. Ha, imillab… Shu yurishda davom etsak, manzilimizga kechikib boramiz, birodar.
Men ularning gapiga qo‘shilmasam-da, lekin o‘ylanib qoldim. Odamlarning ko‘nglini olish qiyin; axir biz tushgan poyezd o‘zining quvvatiga yarasha shitob bilan ketyapti-ku. U yo‘lbars kabi baquvvat, axir. Shu vaqtgacha boshqa poyezdlar yurolmagan katta tezlikda borayapti-ku, axir. Eh, norozi yo‘lovchilar-ey.
Poyezd tez yurganidan temir yo‘lning ikki yonidagi dalalar lip-lip etib ortda qolmoqda edi. Nazarimda birinchi stantsiyaga poyezd mo‘ljaldan avvalroq yetib kelgandi. Soatga qaragach, biz jadval bo‘yicha aniq yurayotganimizga ishonch hosil qildim. Rejaga ko‘ra. Bu yerda men muhim masala bo‘yicha, muhandis Moffin bilan uchrashishim kerak. Vagondan tushgach, kelishuvga binoan meni Moffin kutib turgan qahvaxona tomon oshiqdim. U endi tushlik qilib bo‘lgan ekan.
Men muhandis Moffin bilan salomlashgach, uning yoniga o‘tirdim, lekin u kelishuvimiz haqida lom-mim demay, go‘yo vaqtimiz ko‘pdek, ob-havo va mayda-chuyda arzimas narsalar haqida gapirardi. Oradan o‘n daqiqa o‘tdi (poyezdning jo‘nashiga bor-yo‘g‘i yetti daqiqa qolgandi), nihoyat u charm sumkasidan kerakli qog‘ozlarni chiqardi. Shu orada bezovtalanib, soatga qarayotganimni sezib qoldi.
– Yigitcha, aftidan shoshyapsiz shekilli, – dedi kesatib. – Ochig‘ini aytsam, shoshirib turganlar menga yoqmaydi…
– Siz mutlaqo haqsiz, janob muhandis, – e’tiroz bildirishga jur’at etdim men, – lekin bir necha daqiqadan so‘ng, poyezdim jo‘nab ketadi va…
– Unday bo‘lsa, – dedi u shosha-pisha hujjatlarni yig‘ishtirar ekan, – kechirasiz, men juda afsusdaman, bu ish haqida boshqa safar, sizning vaqtingiz bemalolroq bo‘lgan paytda gaplasharmiz, aziz birodar, – deya joyidan qo‘zg‘aldi.
– Kechirasiz, – deya g‘o‘ldiradim men, – ayb menda emas, bilasizmi, bu poyezd…
– Buni menga ahamiyati yo‘q, ha, ahamiyati yo‘q, – dedi u va bir so‘zlik ekanligini namoyish etarkan, kulimsirab qo‘ydi.
O‘rnidan siljigan vagonning zinasiga zo‘rg‘a chiqib oldim. “Nimayam qilardim! – dedim o‘zimga-o‘zim. – Mayli, uchrashuvni keyingi safarga qoldirsak-qoldiribmiz-da. Muhimi, yo‘ldan adashmasak bo‘lgani”.
Biz dalalarni ortda qoldirib borardik. Telegraf simlari dam yuqoriga ko‘tarilib, dam pastga tushib borardi, bepoyon yaylovlar bo‘ylab keta boshladik. Uylar tobora kamroq ko‘zga tashlanardi, chunki biz shimol tomon ketmoqda edik. Ma’lum bo‘lishicha, bu yerlarda odamlar kam yashardilar, ha, bu yerlar ovloq joylar edi.
Avvalgi hamrohlarim joylarida ko‘rinmadilar. Men joylashgan kupeda yuzidan nur yog‘ilib turgan rohib o‘tirardi. U tinmay yo‘talardi. Oyna ortidan esa yana yaylovlar, o‘rmonlar, botqoqliklar birin-sirin o‘tib boardi. Bekorchilikdan soatimga qarab qo‘ydim. Yo‘talib turgan protestant rohibi ham soatiga qarab qo‘ydi-da, boshini chayqadi. Bu safar men undan nega boshini chayqaganini so‘rab o‘tirmadim, chunki sababi besh qo‘ldek ravshan. Soat o‘n oltiyu o‘ttiz besh daqiqa o‘tganini ko‘rsatib turardi. Demak, o‘n besh daqiqa avval biz ikkinchi stantsiyaga yetib kelishimiz kerak edi, vaholanki, stantsiya uzoqdan ham ko‘zga tashlanmas edi.
Ikkinchi stantsiyada meni sevgilim Rozanna kutib olishi kerak edi. Poyezd manzilga yetib kelganda, kutib turgan odamlar ko‘p edi. Ular orasida Rozanna ko‘rinmasdi. Poyezdimiz yarim soatga kechikib kelgandi. Men stantsiyaga sakrab tushdim va vokzal binosidan o‘tib, vokzal oldi maydoniga yugurib chiqdim. Shu onda xiyobon bo‘ylab ketayotgan Rozannani ko‘rib qoldim: u boshini quyi solgancha tobora mendan uzoqlashib ketmoqda edi.
– Rozanna! Rozanna! – deya qichqirdim ovozim boricha.
Ammo sevgilim ancha uzoqlashib ketgandi. Tavba, u hatto biron marotaba bo‘lsa-da, ortiga o‘girilib qaragani yo‘q. O‘zingiz insof yuzasidan ayting-chi, men uning ketidan yugurishim, poyezdimdan qolib ketishim va umuman, hammasidan voz kechishim mumkinmidi?
Rozanna yolg‘izoyoq yo‘ldan ketib borarkan, oxiri ko‘zga ko‘rinmay qoldi. Men esam, yana bir uchrashuvdan mahrum bo‘lganimni anglab, tarvuzim qo‘ltig‘imdan tushgancha, poyezdim tomon qaytib keldim. Mana endi shimolning pasttekisliklari bo‘ylab, odamlar taqdir deb atagan hayot ichiga sho‘ng‘ib ketib borardim. Muhabbat deganlari shumi, axir?
Yo‘lda davom etardik. Kunlar ketidan kunlar o‘tib borardi, temir yo‘l bo‘ylab tortilgan telegraf simlari asabga teguvchi raqsga tushishda davom etardilar. Negadir g‘ildiraklarining gumbirlashida avvalgi shijoat sezilmasdi. Negadir uzoqdan ko‘rinayotgan daraxtlar, cho‘chigan quyonlar kabi ko‘z o‘ngimizdan zumda o‘tmay, ma’yus holda biz tomon sudralib kelayotgandek ko‘rinardi.
Uchinchi stantsiyaga chamasi yigirma kishilar atrofida odam yig‘ilgan edi. Ular orasida meni kutib olishi kerak bo‘lgan qo‘mita odami ko‘rnmasdi. Perronga tushgach, uni surishtira ketdim. “Mabodo, siz bu yerda qo‘mitadan orkestr va bayroqlar bilan kutib olishga kelgan xonimlar va janoblarni ko‘rmadingizmi?” – deya so‘ray boshladim.
– Ha, ha, ular kelishgan edi. Uzoq vaqt kutishdi ham. So‘ng kutish befoyda, deb hammalari tarqab ketishdi.
– Qachon?
– Uch-to‘rt oy avval, – dedilar kulib.
Shu tobda paravozning qo‘zg‘alishini bildiruvchi hushtak ovozi eshitildi.
Poyezd o‘rnidan jildi. Qani, olg‘a, dadilroq! Garchi bizning tezyurar poyezdimiz iloji boricha tez yurishga harakat qilsa-da, biroq avvalgidek shitob bilan yurolmayotgan edi. Kim biladi deysiz, ko‘mir sifatsizmi? Yo havo yetishmayaptimi? Yo sovuq xalaqit beryaptimi? Balki mashinist charchagandir. Ortdagi kengliklar go‘yo jarlikday tuyulardi: unga qaragan odamning boshi aylanardi.
To‘rtinchi stantsiyada meni onajonim kutib olishi kerak. Poyezd to‘xtadi, perrondagi xarrakda hech kim ko‘rinmas edi. Erinmay qor yog‘moqda.
Men boshimni derazadan iloji boricha chiqarib, atrofni ko‘zdan kechira boshladim. Hafsalam pir bo‘lib endi oynani yopmoqchi bo‘lib turganimda, onajonim meni kutish zalida poylab o‘tirganini ko‘rib qoldim. Onajonim sholro‘molga o‘ralib xarrakning bir burchagida mudragancha g‘ujanak bo‘lib o‘tirardi. Yo tavba, munis onajonim kichrayib ketibdi-ya!
Poyezddan sakrab tushdim-u, onajonimning istiqboliga yugurdim. Quchganimda, qoqsuyak bo‘lib qolganini his etdim va sovuqdan dildirayotganini sezdim.
– Onajon, uzoq vaqt kutib qoldingizmi?
– Yo‘q, yo‘q, o‘g‘lim, – dedi u suyungancha jilmayib. – Bor-yo‘g‘i to‘rt yildan buyon kutaman seni.
Onam so‘zlarkan, ko‘zimga tik qaramas, go‘yo nimanidir qidirayotganday yerga qaradi.
– Oyijon, nimani qidiryapsiz?
– Hech narsani. Jomadonlaring qani? Ularni perronda qoldirdingmi?
– Ular poyezdda, – dedim men.
– Poyezdda? – onaning yuzida umidsizlik paydo bo‘ldi. – Sen ularni o‘zing bilan olib tushmadingmi?
– Bilasizmi, menga… – onajonimga qanday qilib tushuntirishni bilolmasdim.
– Hozir ketaman demoqchimisan, o‘g‘lim. Hatto bir kunga ham qolmaysanmi?
Onajonim jim bo‘lib qoldi, qo‘rquv aralash menga tikilib turardi.
Men xo‘rsindim.
– Eh, mayli! Poyezd ketaversin! Hozir yugurib borib jomadonlarimni olib tushaman. Oyijon, siz bilan qolishga qaror qildim. Axir siz mening kelishimni to‘rt yildan buyon kutasiz-a!
Bu gaplarni eshitgan onajonimning suyunganidan yuziga qon yugurdi: u juda xursand edi, yuzida jilmayish paydo bo‘ldi.
– Yo‘q, yo‘q, jomadoningni olib tushma. Sen meni tushunmading, o‘g‘lim, – yolvordi u. – Men hazillashdim, to‘g‘ri, sen bu ovloq joyda qololmaysan. Meni o‘ylama, o‘g‘lim. Meni deb umringni bu yerlarda o‘tkazmasliging kerak. Agar sen hoziroq ketsang, hammasi yaxshi bo‘ladi. Ikkilanib o‘tirma. Bu sening burching… Men faqat bir narsani – seni ko‘rishni niyat qilgandim, xolos. Mana, nihoyat, niyatimga yetdim, biz ko‘rishdik. Endi menga boshqa hech narsa kerak emas, o‘g‘lim!
– Tashkachi, hoy, tashkachi, – deya qichqirdim men. Yuk tashuvchi bir zumda ro‘paramda paydo bo‘ldi. – Uchta jomadonni poyezddan tushirish kerak!
– Bunga men ruxsat bermayman! – takrorladi onam. – Bunday imkoniyat senda boshqa bo‘lmaydi. Yoshsan, o‘g‘lim, o‘z yo‘lingdan qolmasliging kerak! Qani, tezroq vagonga chiqib ol! Bo‘laqol o‘g‘lim, bo‘laqol! – onajonim o‘zini kulishga majbur etib meni vagon sari itarardi. – Xudo xayringni bersin, shoshil o‘g‘lim, eshiklar hozir yopiladi.
Men baxti qaro, xudbin o‘g‘il garangsib, qanday qilib poyezdga chiqib olganimni bilmay qoldim. Oynadan boshimni chiqargancha, onajonimga qo‘l silkitib xayrlasha boshladim.
Poyezd o‘rnidan qo‘zg‘aldi. Tez orada onam ortda qoldi. U tobora ko‘zimga kichrayib ko‘rinib borardi. Munis onajonim g‘amgin boqqancha, yog‘ayotgan qor ostida perronda yolg‘iz o‘zi turardi. So‘ng, borgan sari onamning jussasi kichrayib, nihoyat, bir nuqtaga aylandi-yu, tez orada ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Alvido, onajon!
Yillar-la o‘lchanadigan kechikish bilan biz shoshgandan-shoshamiz. Ammo qayerga?
Kech kira boshladi. Sovub qolgan vagonlarda deyarli hech kim qolmagandi. U yer-bu yerda qorong‘i kupelarning burchaklarida sabrli notanish yo‘lovchilarni uchratish mumkin edi, xolos: sovqotayotgan bo‘lsalar-da, nolimasdilar.
Biz qayerga ketayapmiz? So‘nggi stantsiyaga hali qancha bor? Biz u yerga yetib bora olamizmi? Tug‘ilib o‘sgan joylardan, o‘zing yoqtirgan odamlardan shu darajada shoshib jo‘nab ketish shartmidi? Sigaretalarimni qayerga qo‘ydim ekan-a? Eh-a, ular kamzulimning cho‘ntagida-ku! Orqaga yo‘l yo‘q, bu aniq!
Qani, mashinist, poyezdingning tezligini oshir! Aft-angoring qanday ekan seni? Isming nima? Seni tanimayman, hech qachon ko‘rgan ham emasman. Agar sen menga yordam bermasang, holimga voy! Mashinist, bardam bo‘l, o‘txonaga oxirgi ko‘mirlarni tashla, iltimos, bu shaldiroq arava yana avvalgi parovozdek uchib yursin-da, tim qorong‘ulikni yorib, kirib borsin! Xudo haqqi, bo‘shashma mashinist, uxlab qolma. Balki biz ko‘zlagan manzilimizga ertaga yetib borarmiz.

Rus tilidan Nazira Jo‘rayeva tarjimasi
“Jahon adabiyoti” jurnali, 2011 yil, 6-son.