Низор Қаббоний (1923-1998)

Араб дунёсининг энг буюк адабий сиймоларидан бири, шоир, адиб ва сиёсий арбоб Низор Қаббоний (نزار توفيق قباني) Суриянинг Шом вилоятида, ўртаҳол тужжор оиласида туғилди (1923). Илк китоби “Чекиниш китоби учун эслатмалар” ўн етти ёшида чоп этилган ва у шу китоби билан адабий жамоатчилик ҳурматига сазовор бўлди. Дамашқ Миллий Билим юртида таҳсил олган. Бир қанча вақт Оврўпо ва Осиёда дипломатлик қилган. Араб-Исроил урушига қадар романтик шоир сифатида танилган, урушдан сўнг дунёнинг таниқли ижтимоий шоирларидан бирига айланди. Шоир 1998 йилда вафот этган.

ҚАСИДА

Биродарлар,
Кўҳна сўзлар айрилмиш жондан.
Ўлик эрур кўҳна китоблар бешак.
Эски пойафзалдек йиртиқ тилимиз — бежон.
Бизни ғалабага етаклаган
Фикр мурдадир.

Аччиқлашиб кетган бизнинг назмимиз
Аёлларнинг сочлари, тунлар, дарпардалар ва ўриндиқлар
Аччиқлашмиш.
Аччиқлашмиш ҳар бир яратиқ.

Алангалар ичра қолган
Аламбардор Ватаним менинг.
Сен мени
Ишқий шеърлар ёзиб юрган
Оддий шоирдан
Айлантирдинг ханжар-ла шеър ёзгувчи
ШОИРга.

Сўзлардан сўнг шу маълум бўлар:
Уялмоғимиз шарт ўз шеърларимиздан.

Шарқий бомбардимонлардан,
Юксалмоқдан чекинмаган ғурурдан,
Ғижжак ва дўмбира оҳангларидан
Жунбушга келиб,
Отландик биз жангга
Ва йўқолдик мангу.

Жаҳдимиздан баланд эрур ҳайқириғимиз,
Бўйимиздан узунроқдир
Шамширларимиз.
Не дардки, бу бизнинг фожеамиздир.

Тамаддун либосин киймоғимизга
Қисқагина вақт ҳам етарли
Лек
Қалбимиз ҳамон яшар
Тош эрасида.

Ғолиб бўла билмассан жангда
Қамиш найнинг наволари-ла.

Ўз сабрсизлигимиз
Сотдики бизни
Беш минг чодир эвазига.

Аршни таҳқирлама
Агарки ёдига олмаса сени.
Лаънатлама вазиятларни,
Тангри ғолибликни берар бегумон
Аллоҳига ишонганларга.
Зеро,
Ҳақ темирчи эмасдир –
Қиличингни тоблаб бергувчи.

Бу тонгги янгиликни тингламоқ оғир,
Оғирдир итларнинг тонгги акиллашини
Қулоқ бериб эшитмоқлик ҳам.

Сарҳадларимиздан ўтмади ағёр
У шунчаки ўрмалади
Заифлигимиздан чумолисимон.

Беш минг йилки,
Ўраларда соқол.
Мавҳумдир ҳаттоки пул муомаламиз.
Кўзларимиз осмондир учмоқлик учун.
Дўстлар,
Парчалангиз бу эшикларни,
Поклансин онгингиз,
Поклансин либосингиз.
Қадрдонлар,
Китоб ўқинг,
Китоб ёзинг,
Ўстиринг сўзларни анор ва узумлар янглиғ.
Юзинг туман ва қор ўлкаларида…
Каваклардан чиққанингиз билмасин ҳеч ким,
Фақат сезсин сизнинг буюк насл эканингизни

Биз шундайин халқмиз:
Теримиз қалин,
Қалбимиз бўм-бўш.
Бемаъни жодуларга кўникмоққа,
Ухламоққа ва шатранж ўйнамоққа
Сарфлаймиз кунларимизни.
Биз шундайин халқмиз:
Аллоҳ лаънатлаган бизларни мангу…
Сарфлаймиз кунларимизни.

Саҳройи ёғ айланмоғи мумкиндир
Оловнинг ўткиртиғ ханжарларига.
Ки шарманда бўлдик улуғвор
Боболарнинг олдида бу кун:
Биз бу ёғни олдик
Фоҳишалар пойидан.

Кўчаларда югурамиз ёввойисимон
Халқни судраганча арқонлар ила,
Қулфлар ва ойналарни синдирганча боз.
Улуғлаймиз ботқоқ бақаларидек,
Жирканч ҳамд айтганча қаҳрамонларга.
Ва қаҳрамонлар сўйлар кўпикларгаки,
Биз ҳеч қачон тўхтамасмиз
Ва ўйламасмиз.
Масжидларда
Чўккалаймиз беҳуда,
Шеър ёзамиз,
Тўқиймиз мақол
Тиланиб Худодан Ғалаба
Душманимиз устидан.
Масжидларда чўккалармиз —
Бари беҳуда…
Шеър битамиз,
Ўзимизча тўқиймиз мақол.
Тилармиз Тангридан самовий қудрат,
Қуритмоқ-чун бани душман уруғин.

Эҳ, билганимда-ку ранжимас эдим,
Кўрмоғим мумкин эди Султонни.
Уни кўргач, мана, мен нима дердим:
Аё Султон,
Сенинг кўппакларинг йиртди либосларимни,
Жосусларинг пойлади мени,
Аларнинг Кўзлари пойлади мени,
Аларнинг димоғлари пойлади мени,
Узун оёқлари пойлади мени —
Мени пойладилар Қисмат мисоли.
Аёлимни сўроқ қила қол
Ва ёзиб ол дўстларимнинг исмларини.
Султон,
Келганимда тош деворларинг пойига
Ва сўйлаган оним сенга дарду-ҳасратим,
Сипоҳларинг тепдилар-ку нағал этиклари-ла,
Мажбурладилар ўз кавушимни емоққа ҳатто.
Султон,
Халқимизнинг тенг ярми
Тузоққа тушмишдир чумоли ва каламушлардай.
Деворларинг баландлигин
Билганимда ҳам
Алам қилмас эди бунчалар.
Айтмоқни истайман унга
Сен бой бердинг, дея икки урушни,
Сен йўқотдинг қудратингни авлодлар ила.

Дафн қилмасайдик, бирлигимизни,
Улғайтирмасайдик бу жанговар вужудларни
Турганида бу вужудлар кўз олдимизда
Итлар топтамасди бизнинг лошимиз.

Ғазабланган авлод бизга керакмас,
Керакмас осмонни омоч ила ҳайдовчи
Ва тарихин қўлдан бой бергувчиларга
Эмасмиз муҳтож!
Истардикки,
Шундай бир авлод келса,
Кечирмаса бирор хатони,
Тиз чўкмаса ҳеч кимга ҳеч вақт.
Истардикки,
У бўлса девларнинг насли!

Араб болалари
Келажакнинг илк япроқлари — сиз
Сиз занжирларимизни узасиз ҳали,
Йўқ қиларсиз онгимизда ўсган афюнни,
Ўлдирарсиз жами пуч хаёлларни.
Араб болалари,
Ўқиманг,
Бўғиб ўлдирилган насллар ҳақида
Ёзилган китобларни.
Ки чалиндик умидсизлик касаллигига.
Бизлар қадрсизмиз тарвуз пўчоғи мисол,
Ўқиманг биз ҳақимиздаги китобларни,
Бизга тақлид қилманг,
Маъқулламанг бизнинг ишларимизни.
Қўшилманг,
Қўшилманг бу ғояларга.
Тушунинг,
Биз тобе ва ёлғончи халқмиз…
Араб болалари,
Баҳорги ёмғирлар
Ва келажакнинг илк япроқлари.
Сиз ожизликни
Бўйсундиргувчи
Ғолиб насл эрурсиз.

МЕН ДУНЁНИ ЗАБТ АЙЛАГУМ

Мен дунёни забт айлагум сўзлар ила,
она тилим оҳанглари садоси ҳамда
феълларнинг отларнинг афсуни бирла
пок айлагум жами нарса ибтидосини
оловнинг сув томон йўллаган
хабарининг наволари чайқалгувчи бир
янги тил билан
мен ёритгум келаётган замоналарни
ва тўхтатгум ушбу вақтни кўзларинг ичра
софлайдирман ки бул ёлғиз лаҳзани
вақтдан ажратгувчи йўлларни ўзим.

ДЕНГИЗ ТУБИДАН МАКТУБ

Дўстим бўлсанг,
нажот бергил…бормоқлигим учун ёнингга
ё бўлсанг гар маним севгилим…
аямагил ёрдамингни…
тирик қолай фақат сен боис…
Билсайдим…
билсайдим денгизнинг қайдан бошланиб
қайда топмоқлигин буткул ниҳоя.

Сенга шундай интиляпманки…
ўргат менга интилмаслик, севмасликни, ёр…
ўргат ернинг қаъридаги ишқнинг илдизин
қай йўл ила буткул қуритмоқликни…
ашклар кўздан оқиб қандай ўлмоқлигин
ва муҳаббат ўлдирмоғин ўзин қай йўллар ила —
ўргатақол…

Гар пайғамбар бўлсанг,
покла мени жами жодудан,
худосизлик даштларидан олиб кет мени…
сенинг севгинг муртадликка кетади менгзаб…
тозалагил қалбимни сен осийликлардан.

Магарки, билмаса қудратинг сарҳад
қутқар мени баҳр домидан
сузмоқликни билмайман
тушун
зангори долғалар… итариб юборар
мени кўзларингнинг туби-тубига…
зангори…
зангори…
лек ҳеч нени англатмас бу ранг
ва менда йўқ Ишқдан бирорта
ёлқин ё ифор…
қайиғим ҳам йўқдир бунинг устига…
Олдингда бўлса гар заррача қадрим
қўлимдан ушла
мен ила чўкмоқлик учун денгизга…
ушла қўлимдан

Мен нафас оляпман сувнинг остида!
Мен чўкиб боряпман…
Чўкиб…
Боряпман…

НУР МУҲИМРОҚ ФОНУСДАН КЎРА

Нур муҳимроқ фонусдан кўра.
Шеър муҳимроқ эрур дафтардан
Ва лаблардан муҳимроқдир қайноқ бўсалар.
Менинг сенга ёзган хатларим
Улканроқ ва муҳимроқдир бизнинг иккимиздан ҳам.
Улар фақат одамлар кашф
Айлаган ҳужжат —
Сенинг гўзаллигинг
Ва менинг телбалигимнинг ҳосиласидир.

СЕВГИЛИМ СЎРАР МЕНДАН

Севгилим сўрар мендан:
“Не фарқ бордир само ила менинг орамда?”
Фарқ бу менинг муҳаббатимдир,
Ки сен кулган пайт
Унутаман мен самовотни.

ДЕНГИЗГА ТАШРИФ

Рўй берди ўртада севги сўнги бор
Ва биз кирдик Ҳақ жаннатига,
Сирғанибон
Сув остида балиқдай пинҳон.
Кўрдик биз денгизнинг асл дурларин
Ва ҳайрат юртига айладик сафар.
Рўй берди ўртада севги сўнги бор
Ҳеч қандай қўрқувсиз…
Хоҳиш шакли-ла.
Шунингдек бергандим… сен ҳам бергандинг
Ўзимизни қонун қўлларига жим.
У рўй берди ғаройиб бир енгиллик ила,
Ҳуддики жасминнинг суви-ла ёзгандек
Ёки
Яшнаётган яшил кўклам мисоли.

Инглиз тилидан Мирзоҳид Музаффар таржимаси