Оврупо бойлари, Ғарб жаҳонгирлари Шарқ элларига чанг солған вақтларида «Маданият киргизамиз!» деган шиор билан майдонга чиқарлар эди.
Жаҳонгирлар қўлиға ўтган Шарқ ўлкаларининг ҳаммаси, аслида, шу баҳона билан қўлга киргизилган. Олайлиқ Ҳиндис­тонни, олайлиқ Мисрни, олайлиқ Тунис, Ал-Жазойир, Фос, Судан, Тараблисни олайлиқ – ниҳоят, манави – Жаҳон урушидан сўнг бўлиниб олинған Арабистон (Ал-Жазира, Фаластин, Сурия)ни.
Бизнинг Туркистон ҳам подшоҳлар, генераллар, оқсуяклар Русияси томонидан олинғанда шу баҳона ўртаға ташланған эди.
Бу даъвони Ғарб жаҳонгирлари ҳали ҳам жуда жиддият ва оқлаш билан татбиқ қилиб туралар.
«Мандат» билан идора этилган ўлкалар (Ал-Жазира, Фа­лас­тин, Сурия) «маданият ташиғувчи» бўлуб келган меҳмонларни қандай қилиб ҳайдашни билмайдилар.
Газетамизнинг бу сонида Ал-Жазира (Ироқ)дан Эронға қо­чиб келган араб мужоҳидларининг учинчи байналмилалга ёзған хатлари ва ул хатга байналмилал раисининг қайтарған жавоби босиладир.
Ул хат билан учинчи байналмилалдан кўмак сўраған араб вакиллари «маданият киргизгучи» инглизларнинг зулм ва жабридан қочиб юрган халқ вакилларидир. Асл халқ вакиллари, туб юрт эгалари бошқа юртларда қочиб юрмоққа мажбур бўлунған вақтларда инглиз бойлари муҳташам зиёфатларда Шарқда ўрнаштириб ёткан «маданиятлари»дан мақтаниб, баҳс этмайларми экан?
Эталар: ҳар кун ҳар жойда, ҳар бир ўнгғай жойи келганда айталар, мақтаналар.
Ишчи-деҳқон манфаатига қарши қўзғалған тескаричи бир пўпни шўролар маҳкамаси ўлим жазосига ҳукм қилиб эди. «Лондондан: «Бу қандай гап? Ёввойилиқ-ку! Маданиятга қарши ҳаракат-ку!» – деган қаттиғ фарёдлар эшитилди.
Ҳолбуки, юртларига истиқлол, ҳуқуқ ва эрк истаган минг­ларча инқилобчилар Миср зиндонларига тўлдурилған чоқда бу тўғрида на Лондон, на Париждан бир товуш, бир шарпа йўқ.
Ҳиндистон зиндонларида ёткан сиёсий маъюбларнинг сони 40 000 га яқинлашиб борар. Ҳиндистоннинг Хоурихора деган жойида палиса зулмига қарши қўзғалған 5000 кишилик бу қишлоқ халқидан 228 киши қамоққа олинадир. Ўтган январь ойида буларнинг 172 таси ўлим жазосига ҳукм қилиниб, 6 таси зиндоннинг ўзида турлик йўллар билан ўлдириладир.
Панжоб, Окхоли, Сакхоф деган ерларда инглиз молини олмай қўйган деҳқонлардан 5603 киши қамоққа олинадир. Буларнинг туб айблари – инглиз молини олмаслик: лекин «қонун юзасидан» қўйилган айб – қонунни бузуш ва ўғрилиқ қилиш берилган. Ҳозир олти ойдан 2 йилгача зиндон – бир зиндондан иккинчи бир зиндонға кўчирилатурған Ҳиндистон деҳқонларидан 70 киши йўлда – юк вағонида бўғулуб ўлганлар.
Бундай воқеаларнинг ҳадди-ҳисоби йўқ. Бу тўғрида Лондон «озодалари», Париж «олифталари» ҳеч нарса билмайлар. Ёки билсалар-да, сирни бой бермайлар.
Фақат у қонхўрлар бир дафъа тушунсун, эсга олсунларким, Шарқ энди илгариги Шарқ эмасдир. Шарқ бу кун инқилобчи Туркиядан ўрнак олган, Русия меҳнаткаш-деҳқонлари билан қўл беришган, бутун эгри-қинғирни онглаған, кўз очкан, уйғонған Шарқдир!..

____________________________
«Туркистон» газетасининг 1923 йил 15 ап­рель сонида «Қ» имзоси билан босилган. Биринчи марта Чўлпон “Асарлар”и 4-жилдида қайта чоп этилган.