* * * Bu endi azaldan ko‘pchilikka ma’lum haqiqat: pul, boylik odamning belini baquvvat, tilini uzun qiladi. Axir beliga oltin tugib olgan mardikorning bir pudlik ketmonda tuproqni uch gaz yuqoriga otib ishlayverganiyu, belidagi oltinidan ayrilgach, tuproqni bir gaz yuqoriga ham davomi…
Bostirma ostida katta, qora it oldingi oyog‘iga jag‘ini qo‘ygancha yotibdi. Uning dumi va quloqlari kesik. Tumshug‘ining uchi tovuqlar titaverib mayinlashib ketgan tuproqqa botgan. Ko‘zlari yarim yumiq, go‘yo kattaroq ochishga majoli yo‘q.It ko‘rinishdan horg‘in, beparvo bo‘lsa-da, tiyrak qaraydi. Uning butun diqqati davomi…
Hech kimning yetti uxlab tushiga kirmagan, aslida, ko‘zni sal kattaroq ochib qarasa, har qanday odam ko‘ra oladigan oddiy, ayni paytda g‘aroyib voqea sodir bo‘lgan shaharning bodu havosi, meva-chevasi va boshqa mayda-chuydasi haqida mehmon irimiga bo‘lsada bir og‘iz so‘z aytmagandi. U davomi…
Men birinchi sinfga qatnardim. Akam yettida o‘qirdi. Otam xo‘jalik mudiri edi. Uyimizga tez-tez mehmon kelib turardi. Har safar har xil kishilar: oriq, semiz, novcha, pakana, mo‘ylovli, mo‘ylovsiz… Ularning ko‘pini tanimasam-da, o‘zimda yo‘q sevinib ketardim. Chunki mehmon kelsa, akam ikkimiz, albatta, davomi…
Eski darvozaning g‘ijirlashi ayvondagi so‘rida kitob o‘qib yotgan yigitning diqqatini bo‘ldi. Yo‘lakda kalta xonatlas ko‘ylakli, timqora sochlari yelkasiga yoyilgan, ko‘hlikkina qiz turar edi. U mehmon hurmati uchun o‘rnidan qo‘zg‘algan yigitning xushqomat jussasiga bir zum tikilib qoldi.— Salom!— Vaalaykum assalom. — davomi…
Hojar ona ayvon chekkasidagi taxta so‘rida muk tushgancha guruch tozalamoqda edi. Ichkari uydan chikqan o‘g‘li patila soch, ingichka mo‘ylovli Hosilmat:— Yana oshmi, momoshka! Qo‘ying, nima qilasiz… qizlar kuladi, — dedi javrab.— Tug‘ilgan kuningni eshitib, Asal dugonam bilan Mehrining tomog‘i tushadi, davomi…
Peshindan so‘ng do‘kondagi yumushlarni katta o‘g‘li va shogirdlariga qoldirib, uyiga qaytdi. Aslida uyda mo‘ljallab qo‘ygan zarur ishi ham yo‘q ediku-ya, lekin negadir ko‘ngli shuni ixtiyor etdi. Ehtimol biroz dam olgisi keldimi…Hali poyabzalini yechmasidan muslimagina xotini beozor so‘zlandi:— Siz ko‘ngilchanlik qilib davomi…
U har yili xuddi bir paytda — yerdan qor ketib, tentak shamollar esa boshlagan ko‘klam kunlarida kelardi; shamollarga qo‘shilib, shamoldek to‘polon bilan kirib kelardi. To‘satdan. Yelkasida — ha, qo‘lida emas, yelkasida — ikki tarafiga ham «Barnaul» deb yozilgan pachoq chamadon, davomi…
«Oloy malikasi» — Qurbonjon dodxoh 1865 yildan to 1880 yilgacha Pomirda bir sarkarda sifatida xalqni o‘z atrofiga to‘plab, qo‘lida yalang qilich bilan fon Kaufmanga qarshi kurashdi. U shu darajada jasoratli bir xotin ediki, o‘g‘li Qamchibek Kaufman tomonidan asir qilinib, dorga davomi…
Xadicha ketdiyu ko‘nglidan halovat ham ketdi. Uy bamisoli o‘lik chiqqanday huvillaydi. Polvonning yuragi toriqdi — uyni tark etdi, boqqa olib tushadigan qiyalikdagi bobosidan qolgan yerto‘lani o‘ziga boshpana qildi. Odamlarning kulishini bilardi, ammo uydagi hamma narsa Xadichani esga soladi: ostonaga qadami davomi…